‘A caza’, máis novidade no debuxo ca no guión

Edu Maroño.

Alberto Vázquez (A Coruña, 1980) deuse a coñecer como unha das figuras máis activas da escena do fanzine e a autoedición coruñesa no cambio de século. Membro do colectivo Polaqia dende os seus inicios, colaborou con fanzines dos primeiros 2000 coma Barsowia, Fanzine Enfermo ou La Sintoteca. As súas primeiras monografías, Alter ego (2002) ou Freda (2003), mostraban un artista en crecemento, fase que pode darse por finalizada tras a aparición do díptico Psiconautas e El Evangelio de Judas en 2006 e 2007, títulos que, alén de recolleren varios recoñecementos, revelaban xa un autor cunhas claves creativas perfectamente definidas. O seu éxito posterior no eido da ilustración (velaí as súas colaboracións con El Hematocrítico) e especialmente no audiovisual (os premiados Birdboy e Psiconautas, los niños olvidados entre outros) explican que deixara pasar máis dunha década sen publicar novos cómics, un distanciamento que chega á súa fin co’A caza, obra coa que gañou o XIV Premio Castelao de Banda Deseñada.

O xurado xustificou a concesión do premio sinalando que a obra “crea un mundo propio e persoal a través dun debuxo expresivo que xera unha unidade narrativa con imaxes que se manteñen na retina do lector”. Cómpre advertir o lector coñecedor da obra de Vázquez de que non atopará nas páxinas d’A caza o gótico riquiño que caracterizara os seus traballos máis célebres. O coruñés afástase daquela caste de kawaii pasado pola peneira de Edward Gorey que se converteu na súa marca persoal para adoptar a técnica oriental do sumi-e, un estilo máis pictórico no que as figuras e os espazos aparecen definidos por manchas. Vázquez combínao cunha narrativa deliberadamente convencional na que a imaxe predomina sobre texto. O relato flúe amodo entre sombras e paisaxes apenas suxeridos. É de agradecer que o artista coruñés preferise ensaiar novas opcións estéticas antes que recuncar nas claves que o levaron ao éxito. A exuberancia visual e a intensidade suxestiva constitúen sen dúbida as principais fortalezas deste volume.

A caza preséntase coma un relato mítico, unha alegoría construída a partir da confrontación de personaxes e escenarios opostos: o cazador e a presa; a fraga e a cidade. Non é difícil establecer vínculos con estruturas clásicas coma o camiño do heroe, o chamado monomito: o cazador asume unha tarefa que lle dá sentido á súa vida (atrapar a presa), escoita unha voz sabia que enuncia unha profecía e sae ao mundo exterior, dándolle inicio á aventura; o seu periplo é metáfora dunha aprendizaxe vital que culmina coa confirmación (revirada) do profetizado. A partir dese intre a narración afástase do camiño heroico para converterse nunha fábula rousseauniana. O cazador, representante do estado de natureza, chega ao espazo social, a cidade, mais unha cidade na que a razón e o sentido moral que, segundo Rousseau, deberían inspirar un contrato social xusto están totalmente ausentes. Vázquez amósanos unha paisaxe hostil, habitada por seres alienados e na que o cazador experimentará o estrañamento, a soidade e será vítima da violencia institucionalizada.

A idea central d’A caza non resulta nova na obra de Vázquez. O estrañamento e a inadaptación do individuo ao contorno estaban moi presentes en Psiconautas e El Evangelio de Judas. A diferenza é que naqueles títulos estes asuntos eran abordados dende unhas claves narrativas e estéticas inequivocamente persoais, mentres que n’A caza o autor se acolle a un imaxinario simbólico tan fortemente asentado na cultura occidental que ben pode considerarse un conxunto de clixés. A obra posúe unha obvia intención moral coherente cos modelos narrativos escollidos pero —por valerse de arquetipos tan típicos— resulta difícil interpretar a súa mensaxe como algo máis que un pesimismo xenérico acerca da condición humana: a sociedade instituída (a cidade) resulta irreconciliable cos valores primixenios do ser humano, coa súa “bondade natural”. Con todas as súas pretensións críticas e malia o seu poderoso aparello visual, A caza non deixa de ser un sofisticado vehículo para unha mensaxe vaga e facilmente dixerible. Resulta significativo que a representación que Vázquez fai da urbe sexa moi semellante á que atopamos nas páxinas d’A cidade (1925), a alfaia do expresionismo gráfico coa que o ilustrador belga Frans Masereel denunciaba as fortes desigualdades sociais que agromaban na Europa posterior á Primeira Guerra Mundial. Coma Masereel, Vázquez retrata unha metrópole industrial, negra, fumegante e fedorenta. Nin unha soa pista nos indica que se trate dunha cidade contemporánea, nin un só elemento da obra nos achega ao presente. Ata que punto pode impactarnos hoxe un discurso que xa foi enunciado sen apenas matices na Europa de entreguerras?