A falacia da novela literaria
![](https://biosbardia.org/wp-content/uploads/2017/03/5691010655_f2a2502599_z-e1489611513423.jpg)
Manuel Veiga Taboada.
Teño a impresión de que os escritores levamos demasiado tempo sen reflexionar sobre a literatura. Isto trae como consecuencia que incluso os novos termos empregados sexan iniciativa, as máis das veces, dos departamentos de promoción. Por exemplo, desde hai algúns anos estendeuse polo mundo editorial a expresión “novela literaria”.
Aínda que en principio me pareceu unha absurda redundancia, despois crin entender que novela literaria viría ser aquel tipo de narrativa que toma a propia literatura como tema e que, en xeral, contén moi pouca acción. Os personaxes discursean filosoficamente, elaboran xogos de palabras, como en Larva, ou ben son tratados, con aparente profundidade, a través do bisturí psicolóxico do narrador.
Na novela literaria, o autor acostuma a erixirse no elemento máis importante, por riba do propio texto. Ten polo tanto algo de narcisista e toca, inconscientemente, ese concepto, xa pasado de moda, da torre de marfil. Para que gusten as novelas literarias habería que ser unha persoa moi lida, case formar parte dun club, dunha elite das letras, ou directamente un escritor.
Nin que dicir ten que as novelas literarias son as menos vendidas, as que as editoriais só publican a pingas, esperando que o prestixio que supostamente lle outorgan ao seu catálogo lles compense a súa escasa difusión.
Se este concepto de novela literaria –case un sinónimo de novela aburrida– é válido, está claro que o seu oposto é a “novela comercial”, aquela pensada, sobre todo, para gustarlles aos lectores.
A novela comercial céntrase na acción, debe ser amena e doada de ler, para iso recorre ás frases curtas. Opón o obxectivo de entreter á pedantería que caracterizaría a novela literaria, sen que por iso deba renunciar, nin moito menos, aos grandes temas, por exemplo históricos, ou aos grandes personaxes dramáticos (o que importa, en todo o caso, é a palabra “grande”).
A novela comercial fala –supostamente– da vida, pero sen saír apenas dos lugares comúns e, por suposto, sen mediacións culturalistas. A pesar disto último, é frecuente non obstante que lle guste incluír algún elemento clásico. Pero, ollo, se a novela comercial toma como protagonista un pintor flamengo ou un músico vienés séntese na obriga de rodealo enseguida dunha trama detectivesca na que o veleno, o puñal nas costas e a intriga enchan o 80% das páxinas.
O autor de novelas comerciais non pretende formar parte dunha elite intelectual. Consciente de non escribir como Faulkner, cos seus longuísimos parágrafos, o que busca fundamentalmente son boas vendas, traducións e os consecuentes ingresos económicos. Busca, pragmaticamente, o éxito en vida.
Poi ben, sendo este o panorama e a elección que se nos presentan, unha especie de bipartidismo narrativo, eu creo non obstante que, a pesar das diferenzas evidentes entre novela literaria e novela comercial, ambas compoñen un conxunto maior que poderiamos denominar “novela de fórmula”. É dicir, unhas e outras seguen un patrón prefixado, tanto no que respecta ao estilo como aos contidos. Hai un método acuñado, e máis ou menos flexíbel, de escribir novela literaria, como o hai de escribir novela histórica ou novela negra. Unhas e outras poden definirse a partir do seu carácter previsíbel.
A obra de arte, en cambio, é, por definición, individual e non ten por que seguir ningún modelo previo sobre o gusto ou calquera tipo de harmonía nin sequera de beleza.
O mundo da obra literaria é o do sentir, non o do pensar. É máis o da intuición que o da razón. Dito doutro modo, a literatura é o froito, en boa medida, da experiencia e do inconsciente do autor ou, se aínda se quere dicir así, da inspiración. Non é polo tanto o resultado dun plan, sexa este comercial ou elitista.
O escritor de verdade non escribe do que sabe nin tampouco do que lles interesa aos lectores, senón do que pode. Escribe sobre aquilo do que non é capaz de evitar escribir, chámeselle a iso obsesión, trauma, gusto excéntrico ou sensibilidade especial. Non será isto, unicamente, o que se reflicta nos seus libros, pero si será o que constitúa a súa parte esencial, a súa característica propia.
O meu can idiota, novela corta de Fante, repleta de humor, A metamorfose de Kafka ou As crónicas do sochantre de Cunqueiro, son libros diferentes, pero os tres teñen algo en común, nunca poderán ser completamente explicados. Por iso lle chamamos literatura. Non obedecen a un plan. Tampouco necesitan cualificativos aclaratorios, porque non se dirixen a un sector do público concreto, diríxense a calquera ser humano.