Antón Reixa e as vangardas na poesía dos 80

Manuel Veiga Taboada.

Podemos estar de acordo cos que cren que todo movemento inercial na arte convive –ou sucede, nun curto período de tempo– cun movemento de avance. Así, a austeridade clásica e o barroco, a ilustración e o romanticismo ou o academicismo e as vangardas. Non se trata só dunha reacción, senón de que un movemento se nutre do outro e ambos son necesarios ao mesmo tempo, como o equilibrio e o contraste na pintura. Zizek interpretando a Hegel afirma que tese e antítese coexisten na mesma situación. Trátase, por suposto, dunha lectura diferente da de Marx, quen coloca o centro de gravidade na síntese que é a superación do choque, da contradición.

Vén isto a conto da poesía galega que viviu unha notábel eclosión nos oitenta, ao abeiro da regulación do idioma e do novo estatus político. Tense sinalado o perfeccionismo buscado por esa xeración, a súa pulcritude, as súas referencias canónicas e o seu esforzo por elevar e fortalecer a lingua. Pero quizais deixamos de lado outra tendencia non menos importante polo seu significado, aínda que seguramente inferior en cantidade, se contásemos os versos producidos.

Falo, sobre todo, de Lois Pereiro e Antón Reixa, que teñen o seu paralelo, na narrativa, en Suso de Toro. Podemos dicir que xuntos compoñen un triunvirato de vangarda, ao que quizais chegou o momento de recoñecerlle todo o seu valor.

De Lois Pereiro e Suso de Toro temos falado aquí mesmo, en Biosbardia. Reixa está aínda por encadrar de todo neste marco. A publicación de Viva Galicia Beibe (Xerais), compendio das súas letras compostas para Os Resentidos e algún outro grupo, supón unha oportunidade moi adecuada para completar o labor.

Non é agora o momento de comentar a longa historia da poesía feita para ser acompañada por música. Lembremos, simplemente, o último Nobel a Dylan.

As letras-poemas de Reixa, realizadas neste contexto son suficientes, como se ve, para compoñer un groso volume. Algunhas son perfectamente hábiles, outras, como é natural, resultan máis pasaxeiras.

É Reixa profundo, tanto como se lle esixe a un poeta? Esta é a pregunta principal. A este respecto debemos aclarar algo. A literatura moderna culmina un proceso iniciado no século XIX, ben é verdade que sobre todo na narrativa, que consiste en achegar materialidade aos termos ideais, mesmo etéreos, que até ese momento nutrían, en boa medida, a arte. Se queremos trivializalo, diriamos que a literatura se volve máis sociolóxica (non necesariamente social) e menos relixiosa. Isto lévanos a formular outra pregunta: que significado ten a transcendencia hoxe? Acaso non é transcendente o poema reixiano sobre o astronauta soviético que permanece no espazo mentres desaparece o seu país e as regras nas que se formou a súa vida? Por que non o podemos considerar tan misterioso como algúns poemas de Blake? Que significado teñen hoxe en día o diaño e o inferno, a fin de contas?

Tamén podemos preguntarnos se unha parte do que habitualmente se nos facía pasar por transcendencia ou profundidade non era máis que un xogo das agachadas que o autor practica cos seus lectores, ocultando arbitrariamente as súas referencias, non para ampliar o poder de evocación dos seus pensamentos, senón simplemente para situarse nun plano máis elevado que o faga digno de admiración.

En Reixa late a vangarda, tal e como se podía formular nos anos 80 e 90. Late con forza, sen moitos límites. O seu poder irónico é revelador, descobre o dobre fondo da sociedade e ás veces tamén das persoas. Rompe canons lingüísticos, déixase contaminar por outros universos, sempre para atraelos cara a si.

Sen poetas como Reixa e Pereiro, ambos por suposto moi diferentes entre eles, a poesía galega deses anos estaría coxa. As letras-poemas que moi oportunamente nos ofrece este libro de recompilación son ademais un excelente piar sobre o que as novas xeracións poden apoiarse para sentírense máis cómodas, tanto desde o punto de vista lector como creador.

Sen as vangardas sufririamos unha permanente distopía clasicista, por unha parte sólida e rica, pero por outra demasiado estábel, como un desacougante día da marmota.