Antónia Vicens, unha vocación poética serodia

Xesús González Gómez.

Unha vez desaparecido Miquel Martí Pol hai case vinte anos, a mallorquina Antónia Vicens (1941) é, talvez, unha das últimas representantes de escritora/es catalá(n)s saída/os das capas populares que non pasaron pola universidade, nin exerceron un oficio que se pode denominar máis ou menos intelectual. Vicens comezou a traballar como «bordadora» e logo de facer uns estudos que de «secretariado», comezou a traballar nas recepcións de diversos hoteis. En 1965 gañou o premio Cantonigròs de narrativa co libro de relatos Banc de fusta, que tivo unha recepción «mediocre» mais chamou a atención de Josep Maria Llompart, que viu nela unha narradora «desliteraturizada», intuitiva e asisada, e dona dunha linguaxe popular viva. A súa primeira novela, a que a deu en verdade a coñecer ao lector catalán, foi 39º graus a l’ombra (1967), novela coa que gañou o Premio Sant Jordi dese ano. Novela, por outra parte, que é o primeiro chanzo dun universo narrativo (que até agora alcanza a cifra de 11 novelas e dous libros de narracións) que se afianza novela a novela e que, para min, acada a súa máxima expresión en Lluny del tren (2008), narrada desde a perspectiva dun personaxe louco. Universo, por outra banda, que dá fe (sic) das transformacións que o turismo operou sobre un mundo case que totalmente rural.

En 1993 apareceu o volume Vocabulari Privat, unha serie de prosas (unhas cincuenta) cruzadas entre Llompart e mais ela, e que se publicaron inicialmente no xornal Diario de Mallorca. Prosas en que os dous escritores mallorquinos describen a súa infancia, a adolescencia e a entrada na primeira madurez: un fresco enchoupado de vivencias que é á vez a crónica dunha evolución colectiva –o mundo cultural catalán baixo o franquismo– e social –a reconversión dun mundo rural nunha sociedade turística. Os textos acaban nunha converxencia: o coñecemento mutuo dos dous escritores. No número 585 de A Nosa Terra, correspondente ao 2 de setembro de 1993, quen isto asina vertía ao galego as prosas que Llompart dedica á súa infancia en Galicia (Os capítulos sete, nove e once; lembremos que o poeta e crítico mallorquino publicou, en dous volumes, unha ampla antoloxía da poesía galaico-portuguesa: Poesía galaico-portuguesa: dos inicios a 1900; e Poesía gallega, portuguesa i brasilera moderna, de 1900 a 1980; que fixo en catalán antoloxías de Pimentel e Celso Emilio, que traduciu diversos contos de Cunqueiro publicados na revista mallorquina Lluc, e que en Papeles de Son Armadans dedicou unha interesante atención á literatura galega). Presentando esa tradución, afirmaba eu que os textos de Vicens estaban máis conseguidos, artisticamente, que os de Llompart, facendo fincapé na condición de narradora da autora.

Desde o 2008, Vicens non publica ningunha novela, mais, caso curioso, o ano seguinte deu ao prelo o seu primeiro libro de poemas: Lovely. Digo caso curioso porque se ben podemos coñecer narradores que publican a súa primeira novela con mais de 60 anos, raro é saber dun/ha escritor/a que publique os seus primeiros poemas con case 67. É, xa que logo, Antónia Vicens un caso de vocación poética «tardía». Vocación tardía, e calidade excepcional, se así o podemos dicir. No 2017 publicaba Tots els cavalls, co que gañou o Premio Nacional (de España) de Poesía. Outros poemarios seus son: Sota el paraigua el crit (2013), Fred als ulls (2015) e no 2020 apareceu o até agora último libro seu de poemas (e de calquera xénero): Pare què fem amb la mare morta (2020).

Gañadora de diversos e importantes premios literarios, este ano o Òmnium Cultural tivo a honra de lle conceder o Premi d’honor de les lletres catalanes, galardón concedido pola súa importante obra literaria, non pola súa ideoloxía (independentista). Como homenaxe, aí van uns cantos poemas tirados dos seus diferentes libros poéticos

PÓRTICO

Vas ao Corte Inglés e na planta de cosméticos 

extasíaste ante as promesas de mocidade eterna.

A dependenta da firma Lancaster

pintada coma unha gheisa véndeche un pintalabios que nunca empregarás 

porque se ben che precisa a forma da boca

acentúache as finas transversais liñas do labio superior.

Pagas e regálache unha mostra de perfume de Lovely

de Sarah Jessica Parker.

A dependenta da firma Helena Rubinstein

de pel madura mal disimulada

baixo dous dedos de Face Sculptor Make-up Lifting Foundation

véndeche unha crema de noite reafirmando que non a poñerás nunca.

Porque despois de arrombar a cociña de arrombar as palabras

fregadas cos pratos e as culleres 

despois de meter na bañeira 

os soños sucios e os pensamentos opacos

estarricaraste no sofá e encheraste da porcallada

que lanza a televisión.

Pagas e regálache unha mostra de perfume Lovely

de Sarah Jessica Parker.

Mais non te perfumarás. O aroma de Lovely

non é compatíbel coa pel das túas lembranzas.

A BARCA

Despois de perder a barca

loitou coas ondas

que remolcaban afogados que semellaban lúas

enriba do mar

e divagacións de namorados

o pai.

A súa teima era alcanzar a eternidade:

Unha amante morena na costa de Tánxer e unha amante loura

na praia da Cala.

Dicíamo sempre:

Se aos vinte anos amasaba ondas

era para que a mágoa me tornase viño.

*

E di a nai:

Está cheo de tubos e agullas.

Atado á cama. Ligado

aos cheiros do mar.

Os labios disólvenselle e pensa que é

Deus a camiñar sobre as augas dun barco.

(de Lovely, 2019.)

dEMBRIAGUEZ

2.

Medraches cos apóstolos entre barcas

e redes. Con eles asistiches ás vodas

de Caná e bebiches viño do milagre

empurrada pola euforia de cirios que envelenaba

o ambiente (houbera unha guerra. O viño

e mais o sangue tiñan o mesmo gusto). Tamén

xogaches cos anxos: os que sucan

o ar e os que só son as sombras dos mortos.

(de Sota el paraigua el crit, 2013.)

3.

A prisión onde escribes ten os barrotes de xeo

pódenseche electrizar os cabelos se

te acercas poden caerche

as mans     agárraste   podes morrer

afogada nunha balsa 

de palabras moucas 

(de Fred als ulls, 2015.)

5.

A mecha da candea afógase na cera Diabo ten medo

coma na escena da película O cadáver de Anna

Fritz en que un celador    despois de violar

unha actriz que coidaba morta   fica

encerrado na morgue

a cabeza da muller

colgando con

aquel

abraio

nos ollos

de cando

se apagan

as estrelas.

(de Tots els cavalls, 2017.)

Talvez poderiamos pór a nai dereita

nun recanto

da casa     Fanal

ou lámpada de pé

iluminaríanos as noites

máis negras     Agás

que prefiras

tela

plantada no xardín e ver

como

se inclina

cara a ti.

***

Se lanzásemos os dentes da nai arredor da

laranxeira sacarían 

raíces

abrirían vías     Así

a nós

seríanos fácil mergullarnos

até o núcleo da terra

xa que

entre as rocas fundidas

ben seguro

está

aínda viva

a súa voz     Non chores. (de Pare què fem amb la mare morta, 2020.)