Anxos Sumai: “En realidade, ‘A lúa da colleita’ é a miña primeira novela”

César Lorenzo Gil.

A lúa da colleita, de Anxos Sumai (editado por Galaxia) xa é a novela do ano: premio García Barros, premio da Crítica Española e da AELG á mellor obra de narrativa do 2013. O éxito entre a crítica e a boa resposta dos lectores sorprendeu a autora de Catoira, quen nesta entrevista repasa a súa traxectoria e explica a súa relación coa literatura, como creadora e tamén como lectora.

Hai tempo que non se vía tanta unanimidade no recoñecemento a unha novela. Como recibiu a resposta da crítica ao seu último traballo?

Non o esperaba. É unha novela estraña, unha reflexión sobre a escrita, o froito dunha pescuda literaria propia. De feito, presenteime ao premio García Barros porque necesitaba unha rede para o salto aos lectores. Estou moi contente co fantástico recibimento.

Que valores dos que depositou na novela coida que foron os máis valorados polos críticos e lectores?

Para contestar téñome que guiar polas críticas que teño lido, polos comentarios que me chegan. O xurado do García Barros, na súa acta de deliberación, destacara a intriga psicolóxica do libro. Foi unha sorpresa para min porque non contaba con que a novela se puidese definir como de “intriga”. Penso que os puntos fortes son a atmosfera de inquedanza permanente na que transcorre a historia e tamén a facilidade de identificarse coa personaxe protagonista.

Vostede xa contou que esta novela naceu dunha imaxe, unha gaivota mutilada.

En efecto, vin unha gaivota cun perfil inmaculado, bela, branquísima; mais ao xirarme, fixeime que do outro lado tiña a asa completamente fóra do sitio, cos ósos ao ar, ensanguentada, crebada. Esa ambivalencia prendeu en min a vontade de escribir a historia que se recolle n’A lúa da colleita. Non é a primeira vez que dunha imaxe me nace a idea para un texto literario.

A historia xoga con diferentes planos de consciencia. Entremestúranse a realidade, a fantasía, os soños… Como se consegue o equilibrio de toda a armazón?

O máis importante era conseguir o punto de verosemellanza adecuado. Iso obrigoume a dedicarme por enteiro ao texto, a revisalo profundamente para que cada peza encaixase. Deime de conta de que debía considerar o tempo cun movemento esférico, non lineal. O obxectivo era facerlle vivir o lector a sensación de angustia e pánico da protagonista. Coido que a estas alturas os escritores debemos propoñer un modelo literario que confíe na intelixencia do lector para que participe canda nós na construción do crebacabezas da novela. Deixei moito espazo no texto á interpretación de quen le, coma se estivese en vez de escribindo pintando ao xeito impresionista, con pinceladas que adquiren sentido só cando son percibidas pola ollada do receptor.

Ao comezo da entrevista falábame de que A lúa da colleita era o froito dunha reflexión sobre a escrita. A que se debeu esa pescuda?

Hai un tempo, logo da publicación de Así nacen as baleas (Galaxia), decidín parar porque estaba bastante cansa. Até o 2008 a miña carreira literaria foi intensa e cheguei a un punto no que notaba o meu discurso baleiro; escribir xa non me transmitía emoción. Sentíame obrigada. Esgotada. Durante varios anos escribín un blog na web de culturagalega.org. Mantiven unha rutina constante, axusteime a expresarme cun determinado número de palabras, falaba o tempo todo da miña vida cotiá… Chegou un momento no que me decatei de que a miña escrita non avantaba, estaba a repetir escenarios e estilo. Necesitaba saír daquel círculo.

Deixou de escribir?

Non. Deixei de publicar. Decateime de que estaba presa pola estrutura do relato curto ao redor da cotidianidade. Incluso Así nacen as baleas, a pesar de ser unha novela, ten unha estrutura fragmentaria. Autoimpúxenme a obriga de rachar ese modelo: quería construír un relato lineal e longo, outro tipo de historia. Así que sen parar de escribir, reflexionei sobre o meu propio papel como escritora, sobre o valor que tiña a literatura para min.

E a que conclusións chegou?

A máis importante foi interpretar que significaba a escrita para min. En tempos foi unha necesidade, máis tarde unha elección, agora ese acto forma parte da miña esencia persoal e non podo vivir sen facelo. O que pasa é que me encontro nunha aparente contradición: ser unha profesional da literatura sen poder vivir da literatura. Iso obriga a tomar unha decisión de alcance: practicamente todo o teu tempo de lecer tesllo que dedicar á escrita. O primeiro gran cambio foi asumir a disciplina que esixe ser novelista. Obrigueime a escribir cada día a partir das cinco da tarde. Sen escusas. Para min foiche ben difícil esta mudanza. Penso que, en realidade, A lúa da colleita é a miña primeira novela.

Cando un gaña diñeiro coa literatura esa disciplina é máis doada. Como se motiva vostede?

No caso desta novela, ao ver como ía avanzando, como ían medrando os personaxes e a historia, ese entusiasmo por continuar foi motor suficiente. Unha vez que estaba en marcha estaba desexando chegar á casa e continuar coa novela. A min escribir prodúceme pracer, o pracer de poder estar a facer xusto o que queres estar a facer.

Como prepara as novelas. É das escritoras que constrúen esquemas?

Non. Coido que era Miguel de Unamuno quen definiu dúas clases de escritores: os ovíparos e os vivíparos. Eu son da segunda categoría: a miña escrita é coma un parto, vén de golpe. A historia medra e vai saíndo a medida que a vou escribindo. Eu escribo moito e logo depuro. Máis que corrixir o que fago é descartar moito material que me resulta superfluo.

Penso nos lectores como partícipes da miña escrita pero eu non me adapto a eles cando creo.

E que papel lle deixa ao lector nese proceso de creación?

Penso nos lectores como partícipes da miña escrita pero eu non me adapto a eles cando creo. Non cambio o xeito dos meus libros por causa dos lectores. Confío na liberdade de quen se achegue á miña obra. Gústame pensar que quen me le faino porque consegue abstraerse dos estímulos, das listas de máis vendidos, dos comentarios críticos, que chega ao libro, le un pedazo e decide quedar nesa historia porque encontrou un vínculo único co que alí encontrou.

Sempre se di que os escritores acaban construíndo as historias que lles gustaría ler.

A min gústame ese modelo de relación cos libros. Máis que polo tema, a vinculación entre a miña escrita e o meu carácter lector ten a ver con esa pescuda da que falaba antes. Gústame a literatura estraña; os libreiros de confianza xa me coñecen e vanme indicando os textos que conseguen que naza en min ese interese. Dedícolle moito tempo a esa “investigación”, nunha especie de ansia reconfortante por acumular lecturas interesantes. Porque hai tanto bo por ler!

E pouco tempo para lelo todo!

Disque podemos ler dez mil libros en toda a nosa vida. Son ben poucos, non si?

Haberá quen se poña nervioso ao pensar en ler tantos libros. Imaxine un detrás do outro. A fileira mete respecto.

Eu estou afeita, polo meu traballo como bibliotecaria, a estar arrodeada de libros. Esa imaxe dáme máis ledicia ca temor.

“Non podo poñerme a escribir se non teño a louza lavada” 

Vostede foi unha das escritoras en galego con mellor debú. Anxos de garda (A Nosa Terra) foi unha obra con moita repercusión cando se publicou.

Esa obra e a seguinte, Melodía de días usados (Galaxia) recompilaban os meus artigos no blog de culturagalega.org. Daquela na web non se podía deixar comentarios e a comunicación comigo era a través do correo electrónico. Recibía ao redor de cen correos á semana. Naquel tempo os lectores influían moito no propio texto. Recomendábanme música, libros, mandábanme receitas e consellos. No meu traballo tivo un papel moi importante ese diálogo. Agora ese diálogo cambiou por completo. Xa non me comunico preferentemente por correo senón durante os encontros cos clubs de lectura. É un rexistro completamente distinto.

Logo do éxito desta novela, xa ten a ruta marcada do próximo proxecto?

Non. Só teño dúas cousas claras: o proxecto que empece, sexa cal for, nacerá para formular preguntas novas sobre o que vexo ao meu redor e non estarei pronta para empezar unha cousa nova até que A lúa da colleita se esvaeza da miña mente, cando deixemos, eu e os demais, de falar dela.

Hai unha influencia que me acompaña sempre: Yasunari Kawabata.

É vostede das escritoras con referencias inconscientes ou das que se ampara no estilo ou nos temas dalgúns escritores en concreto antes de empezar un proxecto?

Supoño que nos meus textos hai referencias implícitas a outros universos literarios pero están absorbidas e non podo atribuírlle a miña narrativa a ninguén. De pequena sentía fascinación pola narrativa oral. Crieime na aldea, había contacontos. Por causa dese ambiente me fixen narradora. Cando empecei a escribir, con 18-20 anos, recoñezo a influencia de Julio Cortázar, logo a de Margarita Ledo. Durante o meu tempo de redactora do blog recoñezo que pesaba máis na construción do meu discurso a vida cotiá ca a literatura: a prensa, as conversas… Aínda así, si hai unha influencia que me acompaña sempre: Yasunari Kawabata, a quen levo lendo toda a miña vida e non podo negar que está integrado na miña escrita.

A profesora Dolores Vilavedra considera que a maior novidade da literatura galega actual é a consolidación dunha literatura feminina. Estás de acordo?

Non me gustan as etiquetas porque as xeneralizacións poden levar á confusión. E non o digo polo seu comentario senón polo empobrecemento de observar os matices de cada autora cun prisma simplificador, xeracional no peor sentido. Prefiro que nos individualicen e nos valoren a cada unha pola nosa obra porque cada unha de nós presenta un discurso único e diferente. Hoxe temos escritoras moi potentes: Olalla Cociña, María Reimóndez, Rosa Aneiros, por poñer uns poucos exemplos. Cada unha delas ten unha obra admirable.

A gran novidade é que as mulleres por fin encontraron acougo, tempo e espazo suficiente para faceren narrativa. A poesía era un xénero máis compatible con atender a casa e a familia.

Mira: cando empecei a escribir, a finais da década do 1970, decateime de que o primeiro que tiña que facer era conseguir a independencia profesional e económica. Formeime, opositei e empecei a convivir coa persoa que quería. E nese contexto carecín durante moito tempo do cuarto propio de Virginia Woolf, de Rosalía de Castro. Ou, en palabras de Itziar Ziga, un zulo propio. A falta de soidade e silencio renunciei á literatura. Cando me decidín, por fin, a volver escribir, tiven que optar pola liberdade para entón si, encontrar ese cuarto de meu. Para as mulleres do meu tempo non é fácil concibir esa maneira de vivir porque nos educaron cuns valores distintos aos que perciben as novas xeracións. A min aínda me quedan tics, coma o de non poder poñerme a escribir sen ter a louza lavada. As escritoras novas xa funcionan doutro xeito, liberáronse de determinadas responsabilidades e encaran á dedicación á escrita sen os preconceptos que nós tiñamos.

Para min o galego é o magma de onde saen as palabras e o ritmo. Se funcionase como debera o sistema de traducións, a lingua orixinal dos textos daría igual.

A crise fixo diminuír o número de títulos publicados. Mais tamén se percibe que moitos escritores deixaron de producir ou que están a escribir máis para a gabeta ca para as editoriais.

Nótase desánimo. É lóxico por todo o que comentas mais ségueme a parecer admirable que haxa persoas que dediquen o seu lecer a escribir en galego sabendo que cada vez hai menos posibilidade de publicar e que as vendas van ser baixas.

Que opina da tentación dalgúns de cambiar o idioma da súa produción para fuxir da precariedade do sistema literario en galego?

No meu caso non teño dúbidas. Para min o galego é o magma de onde saen as palabras e o ritmo. Se funcionase como debera o sistema de traducións, a lingua orixinal dos textos daría igual. Ademais, non penso que escribir en castelán, ou en portugués, garanta maior éxito. Paréceme absurdo buscar lectores por esa vía. O problema do noso sistema é estrutural, da falta de implicación institucional para responder ás necesidades que toda cultura ten.

Xabier López López gababa aquí en Biosbardia o papel dos axentes literarios na superación das fronteiras.

A miña experiencia é un tanto diferente. Logo de publicar Así nacen as baleas contactou comigo unha axencia catalá. Ofrecéronse a representarme e fixéronme moitas promesas que ao final non se cumpriron. Pero o máis gracioso foi que á parte de “vender” os meus textos nas editoriais querían “axeitarme” a escrita. Propúñanme escribir libros pensados para mulleres na corentena, con atmosferas de autoaxuda e iso si, ambientadas en Galicia, nesa Galicia imaxinaria que aínda se ten fóra de aquí.

Que lecturas recentes lle deixaron maior pegada?

Hai unha obra que me conmocionou: a performance literaria Lampíricos, de Antón Lopo. Agora mesmo estou a ler os relatos de Gran tiburón branco, de Samuel Solleiro (Xerais) e Paisaxe e nación, de María López Sández (Galaxia). Por norma xeral, encántame o relato curto, a literatura das mulleres africanas, con especial afecto pola senegalesa Ken Bugul, as letras xaponesas en xeral e a última onda de narrativa proveniente dos Estados Unidos.