‘Cando cae a luz’, relatos por afinar
O terror é un xénero complexo. Os seus lectores somos coma yonkis na procura daquel primeiro susto que non logramos revivir. Por iso non lle terei en conta a Cando cae a luz que a súa lectura non me metera medo. Non obstante, tentarei explicar por que os relatos deste libro non funcionan como deberían.
A primeira pista atopámola na contraportada. Alí aparece a primeira liña do relato “Os lobos”, de Ánxel Fole:
“Moitas veces ouvín dicir que os lobos non atacan as persoas. E iso non é certo”.
Con esta sinxela frase o autor prepáranos para a historia que vai contar: a historia de alguén que foi atacado por un lobo. O terror precisa disto, de crear atmosfera e expectativa. Por que pasei máis medo a segunda vez que vin Alien? Porque coñecer de antemán o horror que me agardaba ―non vos riades, era pequeno― multiplicaba a ansiedade.
Outro punto no haber de Fole é que se vale dunha perspectiva de narrador adaptada ao que quere contar. O conto de terror clásico, o que se conta arredor dun lume, é aquel no que o contacontos nos transmite uns feitos dos que foi testemuña ou coñece de oídas. En cambio, Canosa emprega no seu libro de relatos ―agás en dous deles, dos que falarei máis tarde― un narrador omnisciente en terceira persoa, co cal perde ese prezado matiz de historia relatada que achegaría o conto ao lector.
Poe tamén sabía disto. A maioría dos seus relatos comezan co protagonista confesándolle ao lector a súa loucura, provocada polos feitos que acaba de vivir e que se dispón a relatar. Considerade este exemplo de inicio: “Vouvos contar como perdín a man. Estaba eu un domingo pola mañá lendo o xornal…”. E comparádeo con este, para contar a mesma historia: “Estaba eu un domingo pola mañá lendo o xornal…”. O primeiro inicio ponnos en garda de inmediato, o segundo precisaría doutras armas para crear expectativa ou tensión.
Os relatos de Cando cae a luz “Carmín intenso”, “Treboada no avión”, “Mary Poppins”, “Liña nocturna” e “Badaladas na noite” responden ao esquema do segundo inicio. Durante dúas páxinas Canosa preséntanos o protagonista e as súas circunstancias, a saber, a volta á casa tras unha festa, a preparación dunha viaxe, o contratar unha neneira, esperar o bus ou mirar pola fiestra. Nada augura que vaia pasar algo malo, o lector está tranquilo. Só ao chegar á terceira e última páxina acontece algo coa capacidade de captar a atención do lector. De repente acontece algo sobrenatural ou violento e o protagonista sofre o infausto final programado pola autora, fin. Coido que sería mellor o resultado se se nos introducise antes a semente do desacougo. E non, non conta para este propósito o ser consciente de que un está lendo unha historia que se supón que é de medo, nin tampouco que o libro veña cunha boa e suxestiva portada de José María Picón. Cada relato ten que gañar o lector coa súa propia tinta.
Máis ca no terror, estes textos encadraríanse no xénero do relato realista con final sorpresa, porque non da tempo a que o lector se empape do horror que presuntamente senten as personaxes. Escribo “presuntamente” porque o nivel de detalle á hora de describir o que as personaxes fan e ven está moi por encima do que se dedica ao que senten. Así que só podo supoñer que efectivamente estaban aterradas aínda que a autora non o plasmase debidamente.
Tamén quero destacar estes dous relatos, “Rañaceos de celulosa” e “Vagalume”. Son os únicos narrados en primeira persoa, modo verbal ao que Canosa non logra sacarlle proveito. No primeiro deles, que abre o libro, comeza a narración en presente, mostrando o protagonista diante dun bosque de eucaliptos. A partir de que a personaxe pon un pé no bosque a narración cambia a pasado. Logo, para narrar o final, volve empregar o presente. Este irregular cambio de perspectiva do narrador adoita responder a certa preguiza á hora de deseñar o relato. Non basta con xerar unha boa idea, hai que traballala até obter un texto consistente.
En “Vagalume” a perspectiva desde a que o protagonista narra o que lle pasou muda do presente ao futuro (explícome: é cando narramos desde o futuro cando empregamos verbos en pasado) sen xustificación.
Á marxe deste problema, “Vagalume” é un dos relatos, xunto con “Torreón”, nos que se relaciona de forma acertada o inicio coa resolución, se ben na miña opinión ambos finais non están á altura do clímax que poderían acadar ambas historias tras a boa presentación que se fixo da trama.
“Non quero un avó” e “Forasteiro na cidade” tamén teñen cousas boas que destacar. Nos dous triunfa o descoñecido, aquilo que non ten explicación aparente, sobre a racionalidade. “Forasteiro” ten, ademais, un final aberto que lle acae ben á historia. A posta en escena de “Bicos de Isabel” pode que sexa das mellores do libro, pois estamos, ao igual que os protagonistas, pendentes dende a primeira páxina dese molesto e misterioso teléfono que non deixa de soar.
En xeral penso que todos os relatos do libro ganarían cunha revisión de enfoque. Que quero contar? Que quero transmitirlle ao lector? Como podo potenciar o final ao que quero chegar? Desde que punto temporal e emocional do narrador estou contando a historia? Algúns relatos, sobre todo os primeiros, parecen escritos de forma apresurada e con recheo, cun estilo correcto, funcional. E non se pode meter recheo nun relato de catro páxinas. Á curta distancia teñen que ensinarche o lobo desde o comezo para que cando caia a luz comece a fustrigarche co rabo nas pernas.
♦ Cando cae a luz, de María Canosa. Urco, 2016. 121 páxinas. ♠13€