Cinco mitos sobre o mercado editorial

César Lorenzo Gil.

O mercado editorial, coma calquera actividade colectiva ou privada, está rodeada da súa propia mística. Ás veces o simple descoñecemento, outras a traslación de realidades de mercados moi concretos ou, tamén, certos vicios dos que nos dedicamos a este negocio, favorecen unha sorte de mitoloxía que non se corresponde coa realidade, mais que xera abondosos malentendidos entre os que forman parte da cadea de valor do libro e os que están fóra, sexa lectores ou aspirantes a autores.

Como en calquera cosmogonía, mitos hai moitos e cada mercado concreto ten os seus propios. Velaquí desmontamos cinco bastante comúns.

Gañar un premio raramente aumenta as vendas

“Un premio literario a obra inédita axuda a vender un libro”. Só en casos contados. No ámbito galego, a relación entre premio e vendas cada vez é menos evidente. Por suposto que houbo títulos que gañaron un premio e mais o éxito editorial, pero ambas as circunstancias non teñen por que estar relacionadas. En moitos casos, o finalista dun certame vendeu máis ca o gañador e noutros casos, títulos premiados convertéronse na obra menos vendida do ano editorial. En castelán a grande excepción é o Premio Planeta, pero non hai que esquecer que ese é un galardón deseñado para se converter nun éxito comercial. Desde o rebumbio que arma a súa concesión (á entrega van habitualmente ou ben os reis ou ben o presidente do goberno, ministros, presidente catalán…) até a elección do autor gañador, que xa conta cunha carreira moi consolidada. En Francia, o Premio Goncourt (hai outros), que se decide entre obras xa publicadas, si consegue cifras astronómicas de vendas grazas ao prestixio do seu carimbo. Algo semellante ocorre co Booker británico. No caso galego, premios a obra publicada hai moi poucos (os da crítica galega e española e o Losada Diéguez). En ningún caso obtelo aumenta as cifras de vendas. Si se nota no caso do Premio Nacional español que outorga o Ministerio de Cultura. Mais nese caso non estamos a falar dun premio literario, senón político. E as razóns de que si consiga mover o mercado son políticas e axudan a explicar as dificultades para “independizar” o mercado editorial en galego. Que non teñan unha grande influencia os premios nas cifras de venda podería tomarse como unha oportunidade por parte das entidades convocantes para insistir en que estes certames deberían centrarse en premiar a ambición literaria (risco e calidade na escrita), polo menos naqueles que non dependen por enteiro dunha editorial que, lexitimamente, busca rendibilizar o seu investimento.

Os “gústames” nas redes sociais non equivalen a vendas

É algo común. Un autor publica nas súas redes sociais que vai publicar novo libro. En cada unha das súas intervencións vai notar que lle aumentan os “gústames” na súa páxina de Facebook, os “corazonciños” no seu perfil de Instagram. No antigo Twitter bo será que simplemente non o insulten por presumido. Esa atención é perigoso confundila con éxito editorial. Por suposto que hai personalidades influentes nas redes que converten eses “gústames” en compras, pero só cando falamos de perfís cunha extraordinaria cantidade de seguidores e case nunca en ámbitos literarios. Agás excepcións, a atención nas redes non se corresponde coa atención nas librarías. De feito, é bastante máis efectivo que esa atención virtual a reciba un libreiro que recomenda un libro porque nese caso si hai unha correspondencia maior entre atención e decisión de compra. Non hai que esquecer nunca que o libreiro vende máis o que lle gusta e que á parte da lista de lecturas obrigatorias dos centros de ensino e a inercia dos clásicos, os libros que se venden xorden en gran medida das recomendacións libreiras.

Unha reimpresión non é unha reedición

Deste mito xa levo falado moito. É tentador para calquera autor ou editor confundir os termos porque a palabra “reedición” garda a mística do éxito. Pór de novo a imprenta a rodar para volver publicar unha tiraxe dun libro é fascinante e agarima o ego. Loxicamente, desde un punto de vista comercial, é máis digno de celebración que haxa unha reimpresión a que os exemplares da primeira durman o sono do po nos almacéns, pero hai que relativizalo todo. Primeiro, sigo aconsellando que todos os involucrados na industria do libro usen reimpresión e non reedición cando esa nova tiraxe apenas sofre modificacións. Segundo, hai que facer pedagoxía: Unha reimpresión nun mercado como o galego pode partir dunha base de 50 exemplares, pero en castelán tamén se fan reimpresións de 200 libros. A reimpresión, agás nos casos de éxito comercial evidente, só procura que un título se manteña vivo nun catálogo. Habitualmente só o 30% dos volumes que publica unha editorial necesitan ese reforzo de exemplares e as tiraxes medias en Galicia non chegan aos 500 libros. Hai casos ben paveros na historia recente do libro galego, como títulos que levan “doce edicións” e que venderon máis ou menos 1.200 exemplares e outras que levan dúas e venderon 5.000. Cal é a función principal deste mito? Que o comprador de libros valora o éxito comercial dunha obra na súa decisión de merca. Coma no mito do restaurante de estrada cuxo aparcadoiro está ateigado de camións, moita xente coida que paga ler unha obra que teña éxito. E ese éxito mídese en falsas reedicións. Algunhas editoriais, no entanto, nin tan sequera sinalan o número de reimpresión porque xa están desenvolvendo unha estratexia que se corresponde cos novos procesos de impresión dixital, que abarataron moito os custos para tiraxes curtas, tanto que compensa máis imprimir pouquísimos libros de cada vez e ir abastecendo en tempo real as distribuidoras e librarías e aforrar así custos de almacenaxe. É coherente con este sistema non “presumir” de reimpresións, e tamén é comprensible que os autores dean un baño de egolatría cada vez que a máquina se volve acender. A duración deste baño xa depende de cadaquén.

O misterio das vendas

Un mito relacionado co anterior son as cifras reais de vendas dun libro. É lóxico que se o gran factor de decisión de compra é o éxito comercial, todos os actores favorezan o misterio. Non existe un rexistro de acceso público para as vendas reais. En última instancia, quen sabe o que se vende un libro é o seu editor, que o comparte co autor do título en cuestión porque na maioría dos casos, ese autor ingresa anualmente o que lle corresponde de dereitos de autor en función das vendas. Cada libraría sabe, á súa vez, os exemplares que vende. Mais a partir de aí non hai máis certezas para o espectador alleo. As listas de libros máis vendidos fanse conforme aos datos que poden dar esas librarías ou algunhas distribuidoras, pero en moitos casos non hai un grande interese pola transparencia. Biosbardia intentou, sen éxito, ter unha lista de libros galegos máis vendidos. Non atopamos interese por parte das librarías (con honrosas excepcións) e moitas dificultades para saber se nos proporcionaban datos reais ou proxeccións, é dicir: Manipular a lista para promocionar determinadas obras. Non en van a única lista que se publica na prensa galega (a do Faro de Vigo) se confeccione cos datos de dúas librarías, unha das cales cunha baixísima venda de libro en galego. Outros datos misteriosos son o de número de lectores. Nalgúns casos de autores de best-sellers danse cifras de “lectores”, non de compradores. Como é iso? Se un libro vendeu 10.000 exemplares, por arte dunha fórmula matemática convenientemente inventada para multiplicar esa cifra por tres, pódese argüir que tal ou cal libro ten 35.000 lectores. Só hai que imaxinar que cada libro que se vende ten unha taxa de lectura x en concepto de cantas veces se emprestou, cantas veces o leu a mesma persoa ou incluso a previsión de que ese libro se venda nunha libraría de segunda man e viva varias novas vidas con cadansúa cifra de lectores engadidos. Na realidade, esa “vida compartida” dun título só se rexistra dun modo fidedigno no sistema de empréstimo das bibliotecas públicas, que ás veces si comunican os seus datos.

Non se pode vivir de escribir

Tendo en conta todo o que dixemos das vendas, mais da influencia dos premios e as redes sociais no éxito comercial dunha obra, é un gran mito pensar que alguén pode vivir de escribir. Nin en lingua galega (por suposto) nin en castelá. Os dereitos de autor que percibe un escritor polo seu libro son, na meirande parte dos casos, do 10% do prezo sen IVE. Para un libro que custe 19 euros, cantos libros ten que vender un autor para conseguir un salario de 25.000 euros ao ano? Marco esta cifra como un desideratum, pero tampouco é moi ambiciosa, xa que un autor ten que pagar el a cota de autónomo. Por suposto que alguén me dirá: Fulano e Zutana si viven da literatura. Por suposto, durante períodos moi concretos nos que as súas obras pularon por riba da media e deron vendido 50.000 exemplares ou máis. Pero agás fabas contadas, e que aínda están no mundo, polo que se cadra mañá deixan de vender esas cifras, aqueles que se denominan escritores profesionais teñen que completar as súas nóminas con actos con actividades tales como escribir na prensa, dar charlas ou obradoiros en centros educativos, acudir a festivais e outros eventos, colaborar coas editoriais noutras funcións: lectura, asesoramento, cursos formativos… Nada disto se pode cualificar como “vivir de escribir”. E alguén dirá: Para algo están as traducións! Si, para eses Fulano e Zutana das que falamos antes.