Consellos aos escritores novos… e non tan novos

Xesús González Gómez.

Alá polo ano 46 do século XIX, un mozo, poeta e escritor, de 25 anos, publicaba un artigo titulado «Consellos aos xoves escritores». Dende aquela correu moita «tinta» e os consellos aos escritores novos, e non tan novos, prodigáronse até case o infinito. Consellos para todos os gustos e, se son sinceros, para demasiados desgustos. Mais acho que desde hai uns anos eses consellos, sobre todo os lanzados polos escritores, desapareceron, case, do mapa das “publicacións”. Agora estílase outro tipo de consellos, en forma de libros ou manuais, polo que o escritor novo, xove ou mozo debe pagar por recibir eses santos consellos. Se vostede, lector ou lectora, vai a unha gran libraría, ou visita unha biblioteca pública ben provista, pode atopar doadamente libros que teñen títulos como os seguintes: Escribir novela negra, Como escribir diálogos. Consignas para un xove escritor, Introdución á narración literaria, Os erros máis frecuentes do escritor, Escribir para nenos, Escribir teatro. Guía práctica para crear textos dramáticos, Escribir novela histórica, Escribir ficción, Escribir literatura de viaxes, O oficio de escritor, Como crear personaxes de ficción, Como escribir novelas policiais (o de Chesterton, recomendábel, e outros de autor descoñecido), Curso práctico de poesía, Com escriure bé una ressenya (este en catalán, de Enric Serra, case do trinque), etc., etc. Como curiosidade, diremos que os títulos mencionados, realmente existentes, foron escritos –ou argallados e amañados– por célebres descoñecidos. Mesmo hai unha autora, Silvia Adela Kohan, arxentina de nación, que é todo un fenómeno nesta clase de libros. Os escritores de manuais de “como escribir” –o que sexa, como vimos– lémbranme a unha investigación que se fixo na Facultade de Xornalismo dunha universidade barcelonesa hai xa como 20 anos: resultaba que dos non sei cantos profesores, unha manchea, só un traballara ou traballaba nun medio de comunicación, os outros eran “puros” teóricos. O mesmo acontece con esta serie de libros, a maioría está escrita por xentes que se publicaron un libro de ficción non o debe lembrar nin eles, polo que, como vai de consellos, aí vai o meu aos novos e xoves escritores: non vos fiedes destes libros, é como aqueles manuais de “Aprenda italiano, ou inglés, ou francés”, ou o idioma que se lle poña, “en dez días”. O mesmiño. E como estamos en racha, outro consello a estes escritores (e escritoras): fiádevos só dos vosos amigos e coñecidos, aínda que ás veces non moito; mais se vos queren ben, diranvos o que pensan. (O que non vin en ningunha libraría, nin biblioteca, é un título que ampliase e púxese ao día outro artigo de consellos que publicou o escritor mozo de que falamos ao inicio: Como se pagan as débedas cando se ten xenio, que este si talvez sería de interese para os escritores novos e non tan novos… que teñan xenio.)

Tamén poderían fiarse, se os houbese no país, dos lectores das editoriais ou dos editores, mais estes últimos adoitan responder, cando responden, cunha fórmula case que igual para todos. Hai anos, alá polo 2008, Ediciones B, na súa colección Bruguera, publicou un divertido libro do quebequés Camilien Roy: El arte de rechazar una novela, libro no que recompilaba 99 cartas de rexeitamento de orixinais enviadas por diversos editores. O libro era, ou é (non o encontro agora na miña caótica, en colocación de volumes, biblioteca) divertidísimo. Mais lembro que non había editor que dese un consello máis ou menos axeitado ao escritor rexeitado.

En 1994, a Editorial Tusquets publicou Los libros de los otros. Correspondencia (1947-1981). O libro foi retomado por Siruela, que nestes momentos é a edición máis doada de atopar. Unha boa parte das cartas de Italo Calvino recompiladas neste volume son as “misivas” que dirixía a autores que enviaban os seus orixinais á editorial na que el traballaba: Einaudi –na que tamén traballaba Natalia Guinzburg e traballou Cesare Pavese, e Felice Balbo, moi descoñecido, pero a quen se lle deben as edicións da maioría dos libros que a partir dos Cadernos do cárcere se fixeron de Antonio Gramsci, e que publicou precisamente a Einaudi, etc.

Calvino tiña o costume de responder aos escritores, a maioría descoñecidos, que lle enviaban orixinais. E respondía “dando consellos”, se así se quere entender. Aí vai un florilexio.

“A novela non me gusta […] sobre todo porque sacas a relucir de cando en vez ‘montañas incendiadas polo solpor’, ‘ar resplandecente de luz’, ‘espeso templo dos piñeiros’. Quen che ensinou a escribir estas cousas?

[…] Que non se che contaxie a manía de publicar; unha vez que publiques, que conseguirás? Limitaraste a ser un pobre infeliz coma min ou terás que volver empezar desde o principio ou deixar aí mesmo de escribir […].’ (A Marcello Venturi, 3 de maio de 1950.)

“Vexo que relacionas as túas difíciles condicións económicas coa publicación do libro. Aconsélloche que te afagas a non vincular nunca e de ningunha maneira estas dúas situacións. […] O problema de gañar a vida é completamente distinto […]. (Carta a Giosé Rimanelli, 17 de maio de 1950.)

“O que non me convence é esa tensión e case tumescencia da linguaxe que percorre o relato de principio a fin. Entende o que quero dicir; por exemplo ‘unha cara sórdida e torcida, que parecía saída de insólitos e miserables penetrables’. Que demo son eses penetrables?”. (A Berti Peretti, 2 de febreiro de 1954.)

“Pero que che pasa? Tomar a mal que che rexeiten un manuscrito? Paréceche lóxico? Fracasado: e por que? Fracasados son os pobres a quen uns editores demasiado indulxentes […] publicaron os primeiros libros, por esa felicidade que, en certa medida, sempre hai nos primeiros libros e que despois non souberon continuar, e viron como a crítica pasaba por alto e o público se esquecía deles. Eses si son casos tristes”. (A Mario Ortolani, 7 de agosto de 1954.)

“Como che digo: para min este conto é un exemplo de como non debes escribir. Non se volve en demérito teu, porque calquera que se meta nun camiño que non é o seu escribirá cousas nas que non se poidan recoñecer ningún dos seus dotes”. (A Raul Lunardi, 6 de outubro de 1954.)

“Lin enteiro Un mandato da un tali. Non che saíu ben. A pretensión excesiva de desenvoltura e picardía produce un efecto de inxenuidade. Ese sistema de falar a golpes de ocorrencia e frases enxeñosas ao cabo dun tempo farta”. (A Luigi Daví,13 de decembro de 1954.)

“Por que escribes ‘a aldea era un rabaño de casas que tocaba o ceo’? Por que escribes que a rapaza tiña ‘un perfume selvático’? Aínda acreditas nesas cousas? Como é posíbel. Por Deus, se me dan as ganas de romperche a cara!”. (A Marcello Venturi, 27 de xaneiro de 1955.)

“Deixe de lado todos eses contos e non volva miralos. Non son senón unha proba da súa total inexperiencia literaria deste momento. O único bo é que se inspirou en ambientes e lugares que vostede coñece: iso é importante e fundamental. Mais teña ben presente que a forma en que vostede escribe é totalmente falsa, que debe cambiar radicalmente a súa maneira de escribir. Todos os seus adxectivos son o máis convencional e inútil que se poida imaxinar: os adxectivos hai que usalos o menos posíbel e só cando son indispensábeis”. (A Renato Frosi, 21 de decembro de 1955.)

“O sexo é no seu libro algo sumamente desagradábel […], mais a miúdo parece tamén algo engadido, superposto, por desexo de maldade, non necesario […].

Desculpe se sinalo os que, ao meu xuízo, son defectos: síntome obrigado a facelo con franqueza porque con franqueza podo dicirlle que o seu libro me gustou. Outro que para min é un defecto […] é a debilidade de composición, de construción do relato”. (A Ugo Facio de Lagarde, 21 de decembro de 1955.)

“Cortar todo o ‘poético’ e ‘profundo’ que é terribelmente de segunda orde: todos os discursos sobre El, os diálogos de amor, as lembranzas do dicionario e do pantano, nunha palabra, todo o mundo psicolóxico dese papaleisón de protagonista, debes, non digo modificalo ou atenualo ou acurtalo, senón facelo desaparecer do todo, non deixar pegadas, esquecerte por completo do que escribiches”. (A Rafaello Brignetti, 13 de xaneiro de 1959.)

“O consello que che dou é que abandones finalmente este libro. En todo o caso, as primeiras 16 páxinas publícaas como conto nalgunha revista. Mais o resto non convence. Os nervios dun escritor, incluso dos máis grandes, en si mesmo sempre interesan pouco.

Non te inquietes. A poesía asoma nos momentos de graza: o mundo está cheo de xente que quere escribir, e talvez incluso escribe, e talvez incluso publica, mais son cousas feitas só a forza de vontade e nada quedará delas”. (A Rondo Viani, 28 de maio de 1963.)

“Entón, hai unha novela? Non, por Deus, laméntoo como se a escribise eu, pero non a hai. Hai o esqueleto, o material temático da novela, mais non a carne, o sangue, etc.”. (A Carlo Montella, 14 de xaneiro de 1964.)

“Decidinme a afrontar o teu manuscrito, a pesar da desconfianza que me inspiran os manuscritos demasiado avultados. Como se che ocorre escribir tanto? […]

Até a páxina 120 (até aí cheguei) o libro aínda non adquiriu unha estrutura, non ten un centro de interese que obrigue o lector a seguir adiante. […]

Na linguaxe ocorre o mesmo: es demasiado indiscriminado e indisciplinado, pensas que todo vai ben e caes continuamente en réplicas baratas de espírito charramangueiro”. (A Carlos Alvarez, 5 outubro 1964.)

“Lin L’Antidoto. Ten páxinas divertidas mais penso que será difícil publicalo. A sátira da vida burocrática é un tema demasiado vello como para ser de por si atraente. Faría falta unha forza de invención lingüística que fixese esquecer a orixinalidade do tema, […] unha forza que non ten a escrita da túa novela a pesar do desenvolto e non poucos achados.

No que respecta á busca estilística, a primeira páxina prometíame algo interesante […]. Mais despois pásase a un plano demasiado fácil de réplicas humorísticas, parodias de Rascel [actor cómico italiano], chistes de actualidade, etc., demasiado xornalístico, demasiado boíño, demasiado pouco cruel para o gusto de hoxe”. (A Giovani Nicosia, 27 de outubro de 1964.)

“Vostede escribe, escribe, pero o malo é que se sente máis a gusto lendo que escribindo, cando escribir quere dicir participar nun traballo colectivo, ter unha idea propia da situación da literatura e dunha dirección en que un quere desenvolvela. Se non, o que vostede escriba, por bo ou malo que sexa, non entra no discurso xeral, non serve”. (A Stello Mattioni, 17 de maio de 1965.)

Podía continuar espigando consellos que apareceron aquí e acolá en diversas (bastantes) das cartas de Calvino recompiladas neste volume. Consellos, ademais, que non só dá a escritores máis ou menos novos, senón tamén a escritores coñecidos ou mesmo consagrados. Como cando lle di a Angelo Maria Ripellino (aproveitando que o Po pasa por Turín, recomendamos calorosamente a súa Praga Máxica –e se encontra vostede a primeira edición española, publicada por Julio Ollero editor, mellor que mellor, senón pode atopar máis doadamente a versión publicada por Seix & Barral– e tamén, encarecidamente, o volume, esgotadísimo, Sobre literatura rusa, publicado alá polo 1970 pola defunta Barral Editores –Ripellino foi o grande eslavista italiano do século XX); como diciamos, cando lle di a Ripellino que, sinxelamente, queime os seus versos, etc. Si, podiamos continuar transcribindo “consellos”, sobre todos aqueles que se dirixen a autores que tratan nos seus libros do mundo obreiro, do mundo comunista, etc.: son consellos que aínda hoxe considero case que imprescindíbeis. Non obstante penso que os entregados son suficientes. Consellos non de amigo a amigo –aínda que tamén existen nestas cartas–, senón consellos dun escritor que é lector editorial a xente que lle envía os seus “orixinais”. Digamos, para ir acabando, que na maioría das cartas das que se tiraron os fragmentos transcritos, cartas de diferente lonxitude, a fórmula final é case sempre a mesma: devólvolle o seu orixinal.

E xa para acabarmos definitivamente, propomos un xogo (sic) aos posíbeis lectores destas liñas: detrás de cada fragmento transcrito de Calvino poña vostede o libro narrativo galego que, segundo vostede, lle parece que lle acaerían as palabras do escritor italiano. Pode ser un xogo divertido, porque cómpre nos esquecermos que a literatura é, tamén, xogo…