David Rodríguez: “A esquerda estatal debería ler a Castelao”

Manuel Veiga Taboada.

David Rodríguez (Vigo, 1975) foi guitarrista punk e traballador da Citroën, pasou brevemente pola universidade e hoxe é un dos máis brillantes pensadores da súa xeración. Tamén foi poeta, autor de teatro ocasional e estudou Deseño Gráfico publicitario. Pero a súa preferencia céntrase sobre todo no ensaio. O último que publicou titúlase O canastro sen tornarratos. Resistencia popular na era do capitalismo sen democracia. Unha ollada galega (Xerais, 2018). E ten outro en lista de saída que podería mudar algunhas das formas de entender o nacionalismo e a nosa democracia. Colabora semanalmente en Nós Diario e esporadicamente noutras publicacións, algunhas de ámbito estatal. É membro dos padroados das fundacións Luzes e Galiza Sempre.

Como empezou a interesarse pola filosofía, a economía e a política? As tres materias nas que máis incide hoxe.

Chego de forma ecléctica. Non tiña estudos superiores regrados. Así que é froito máis ben do autodidactismo. Lembro que empecei lendo a Octavio Paz, un libro que se titula Claude Lévi-Strauss ou o novo festín de Esopo. Deixoume alucinado. Todo o ser humano estaba alí. Tamén os textos dos situacionistas: Guy Debord e Raoul Vaneigem. Gustábame o ton aséptico, de cirurxián, que usaba Debord. Eu tiña quince ou dezaseis anos. Lía o que me ía caendo, de forma desordenada. Despois decateime de que fixera traballo extra, un esforzo máis grande que se tivese unha guía de lecturas. Pero hai unha constante: sempre me interesou máis o que ten que ver coa descrición e análise da realidade ca a literatura, aínda que tamén leo novela e poesía. No que respecta a Galiza, lía moito A trabe de ouro, sen ter contacto con ninguén da revista. Foi entrar na libraría e ver o que era o pensamento crítico galego.

Que pensa de que hoxe se cuestione a materia de Filosofía no bacharelato?

Eu no instituto non era moi brillante nin tiña moito interese. O meu, como digo, foi unha procura persoal. Si vexo que hoxe quérese unha educación máis especializada que acaba desprezando a filosofía. Ao mesmo tempo, hai un mercado de filosofía pop, tanto divulgativo coma de pensadores que se presentan como radicais. Conviven esas dúas tendencias. E hai tamén unha esquerda intelectual consumidora de certa filosofía radical que, ao meu ver, serve moi pouco para a política práctica.

Ten algún antecedente familiar que o levase a ese tipo de reflexións?

Non. Aínda que a miña nai é moi lectora de novelas. Habería que destacar o papel do Círculo de Lectores neste tipo de familias. Na miña non había ninguén con estudos. Pero, en certa forma e á súa maneira, teño uns pais bastante reflexivos, cos pés no chan. A miña nai é lista, nunca se fixo falsas ilusións e sabe moi ben onde está. O meu pai traballaba na Citroën, nunca estivo moi politizado, pero si sabía o que era a dignidade, o estar no sindicato, non facer horas extras. Tiña o de traballador fordista moi asumido. Iso mameino.

En Vigo era moi común encontrar xente sindicada.

Si. Iamos á praia e o meu pai sempre atopaba alguén da fábrica. E era como se se dixesen: Somos traballadores, facemos o que temos que facer, coidamos da familia, imos os domingos de paseo, somos alguén. Era un orgullo nada afectado. Ese recoñecemento pérdese co traballo precario e o lecer atomizado. Antes compartíanse máis os espazos, había unha idea de comunidade. Compartíase o traballo, pero tamén as cousas boas. Non idealizo, pero creo que a dignidade polo traballo tamén é un valor para a persoa.

É interesante ese modo de relacionar a familia coas ideas.

Hai un esquerdismo que consome conceptos abstractos. Segue a última moda de poñerlle un nome a cada aspecto: gobernanza, axenciamento, deconstrución… Pero iso hai que ensamblalo coa realidade. Hai que ver se o que din en Cambridge serve aquí. Se non o baixamos quedamos flotando. Por iso dicía que moitas desas ideas non son útiles, son un manierismo conceptual. Certo que eu cando lía os situacionistas líaos así, gustábame a xerga que usaban. Parecíanme todopoderosos. Iso é moi atraente, sobre todo cando es novo. Despois ves que a realidade resulta máis complexa.

De novo foi heavy?

Punk. Politiceime a través da música. O punk, o hardcore, os okupas, os fanzines alternativos, algo de anarquismo. Todo moi subterráneo. Algúns debates eran flipantes. Marcabamos o límite do que había que pagar por cada disco ou por cada cassette para evitar o sobreprezo nas tendas. Usabamos distribuidoras alternativas, con cero ganancias e todo así, súper radical (risos).

Como se chamaba o grupo?

Tiven varios. O principal foi Néboa. Tocamos por Galiza. En Osebe fomos teloneiros de La Polla Records. Fixemos algunha viaxe a Madrid. Case todo viña de Barcelona e do País Vasco.

Como foi a súa evolución despois?

Coa música estiven moi metido até os 23 anos. Despois cansei. Púxenme a traballar na Citroën. Puiden quedar na fábrica pero deixeino e marchei a Londres. Alí vivín como inmigrante sete meses. Nesa etapa houbo de todo. É difícil integrarse nunha cidade nova e tan grande. Ao volver pasei un tempo un pouco illado e foi cando máis lin. A música quedou relegada. Non había internet e tiña que mercar os libros co diñeiro aforrado dos traballos que fixera e dos novos que ían saíndo.

Levou tamén un premio da Radio Galega pola obra O bambán.

Fíxeno polo diñeiro. Tiña o núcleo dunha historia desde había moito e revestino con diálogos. Despois chamáronme algunha vez para falar de teatro radiofónico, pero non teño vocación dramática.

Tamén fixo poesía: Lapidarias, os versos escuros.

Foi un momento de baixón persoal. Saquei fóra o malestar e daquela serviume. Gústame a poesía, pero tampouco teño vocación de poeta. E non me sinto cómodo con certo rol e certa afectación que hai aquí arredor da figura do poeta. Non me identifico nada con iso.

Por último, publicou literatura infantil.

Si. De pronto todos tiñamos nenos, todos coa idea de crialos en galego. Formamos un grupo de música infantil no Espazo Lectura de Gondomar. Acabamos facendo un disco, eu fixen algunhas ilustracións. Todo moi pensado para os propios nenos. O último libro de Superavoa reflicte ese clima da familia e da infancia.

Viviu un tempo en Salvaterra.

Aí é onde tiven unha militancia política prolongada. Estiven no BNG local. Funcionaba moi ben. Era un grupo compacto, moi pouco sectario, e intentamos chegar á alcaldía sen conseguilo. Foi unha aprendizaxe sobre a Galiza rural, aínda que Salvaterra ten os seus matices e daquela tiña un alcalde carismático coa súa rede de influencias: Arturo Grandal. Gardo un bo recordo dese BNG, unha organización moi parecida ao pobo. Esa imaxe que se lle achaca ás veces, un pouco de marcianos, alí desde logo non se daba. Había de todo. Ás veces só vemos os defectos e alí encontreime cun BNG moi semellante á xente á que se dirixía. Tamén para o malo, notábanse algunhas eivas de formación, pero por outro lado iso tamén pode ser positivo.

Pasou tamén seis anos nunha furgoneta de reparto. Como afectaron eses traballos ao seu enfoque intelectual?

Non foi un punto e á parte. Cando traballaba niso xa lía moito. Agora non movo paquetes, pero non se sabe o que vai pasar. Non me tocou a lotaría. Pouso si que deixa, positivo e negativo. Positivo porque compartes moitas cousas coa xente común. Iso dá unha visión máis ampla. Ves que non son imbéciles, falan das cousas serias, aínda que con outras palabras. O negativo é a inseguridade de fondo. Tes dúbidas á hora de falar, tes medo de non ter a bagaxe suficiente para estar aí.

Á súa familia tamén lle tocou a emigración. Como lles afectou?

Os meus pais non emigraron, pero si os meus avós maternos, primeiro a Venezuela e despois a Alemaña. Cando marcharon a Venezuela a miña nai ficou cos seus avós. Eu crieime aí, coa fenda da emigración, como se describe en Adios María, de Xohana Torres. A rapaza queda e despois, cando os pais volven, resúltanlle uns estraños. Non coñecen as fórmulas de trato normais nunha familia. A espontaneidade está reprimida e o afecto transmítese doutra forma: lévote eu, fágoche isto… Todo iso marcou a miña nai e o clima da casa, até chegar á miña irmá e a min. En O canastro sen tornarratos o trauma do paso da Galiza rural á urbana está mediado por esa relación entre os nenos e os avós ou bisavós no meu caso. A emigración racha, a todos os niveis, co mundo do labrego secular. E en Vigo seguen vivindo o desarraigo da aldea.

Non obstante, hai historiadores que só ven os efectos benéficos da emigración.

En termos macroeconómicos igual se pode facer unha lectura positiva. Aquí non se produciu unha industrialización, só se crearon illas a comezos do século XX, a partir dun país agrario. Houbo que transformarse rápido saíndo fóra. Pero o tránsito da aldea para a cidade ou para o estranxeiro é tamén unha ruptura de afectos, de valores e de referencias. Os que quedaban nas aldeas encarnaban o atraso. Vese na lingua coa diglosia. Ao non darse un proceso natural de evolución, as ideas entran case todas de fóra e unhas son positivas e outras negativas. Habería que analizar que cousas ten de aproveitábeis esa sociedade agraria que se dicía atrasada. Algo diso pode verse en Portugal que conservou valores e viviu un proceso máis lóxico. Houbo alí elementos do mundo tradicional que permaneceron e foron incorporados á cultura nacional. Claro que eles teñen un Estado. En Galiza, en cambio, houbo unha cesura. Todo se ocultaba, a tradición por exemplo. Vese nos festexos de Nadal. As celebracións de hoxe teñen poucos anos de historia. Iso de comer as uvas na fin de ano non existía.

Durante a súa mocidade punk valoraba o mundo alternativo. Agora iso parece que non existe. O que se busca é a popularidade. A todos nos pareceu ben que as Tanxugueiras fosen ao Benidorm Fest.

Todas as culturas xuvenís que naceran nos cincuenta e sesenta, como culturas á parte, foron cooptadas. Xa o di a película A grande estafa do rock and roll sobre os Sex Pistols. Aquí sucedeu a partir dos noventa, co indie que representa o alternativo destinado ás masas e cunhas expresións máis moderadas. Xa non hai “afora”. O mercado é capaz de incorporar todos os movementos. Pero creo que a xente nova consome de forma algo distinta, con menos preconceptos. Hai moitas lecturas diferentes de Eurovisión, por exemplo a irónica. Aínda que a ironía tamén é un signo posmoderno e un síntoma de impotencia política.

“Co 15-M pensei que había que reconectar o nacionalismo co que pasaba na sociedade”

Deixou o BNG no 2012, despois da Asemblea de Amio. Por que?

Cada quen tivo motivacións distintas para marchar. A miña foi o 15-M. Eu púxenme a estudar Deseño Gráfico bastante maior, con 35 anos xa, e alí coincidín con xente máis nova. Vin que a idea de Galiza estaba fóra, non existía, quitado para unha rapaza que falaba galego. Fixeime na xente con máis inquedanzas e que non eran fillos de papá e nas mensaxes que lles chegaban. Alberto Garzón [líder de IU], que falaba moito de economía, era para eles un referente. Esa xeración non conectaba co nacionalismo, senón coa esquerda estatal.

E o nacionalismo non soubo reaccionar…

Estaba á defensiva. Dicía que o 15-M era un movemento de clases medias que buscaba a súa parte do pastel, unha idea que eu en certa medida compartía, pero que tamén me resultaba algo superficial, porque había outras cousas. Por exemplo, había un gran malestar social nunha sociedade pos-movemento obreiro, pos-muro de Berlín e con receos cara aos sindicatos e a esquerda. Ao principio, eu estaba fóra diso. Pero cando se produce unha chuvia de artigos sobre o asunto, o nacionalismo nega que haxa desconexión social. Eu pensei, en cambio, que había que reconectar aquilo coas ideas nacionalistas.

Aí pasa o de Amio…

Si, e nace Anova, tamén cunha parte máis nacionalista e outra máis disposta a correr riscos. Despois, cando Xosé Manuel Beiras promove o pacto con IU, a primeira lectura é que imos ser capaces de liderar e guiar o proceso. E, en boa medida, foi así durante os primeiros anos, pero cando nace Podemos xa non somos capaces de embridar iso. Eu xa empecei a dar un golpe na mesa e a dicir que nos ían fagocitar. Pero nese momento tamén xogaban os cargos e as expectativas persoais. Eses intereses particulares impiden a análise xeral. Podemos ten moita potencia mediática, eclipsa a Anova, eclipsa a Beiras e a situación vólvese inmanexábel. Obriga a deixar a un lado os discursos soberanistas. Creo que o propio Beiras tamén tivo un momento de fascinación con aqueles rapaces da Complutense. Fixéronlle caso en canto lles conviña a eles e deixaron de facerllo cando xa non lles conviña e aí quedou.

Cales foron os outros factores que levaron a moita xente a deixar o BNG, ademais do 15-M?

Hai algo que se vai seguir repetindo. Existe un amplo abano de persoas ás que non lles gusta o BNG, tal e como é, e sobre todo a UPG. É un abano heteroxéneo ao que só o une esa fobia, xustificada ou non. O espectáculo que dá a Marea, co do partido instrumental e todo aquel vodevil,prodúcese porque alí dentro están os que veñen do nacionalismo “centrado”, os de tradición PSG, os trotskistas, a esquerda española, os municipalistas, certo independentismo… Iso funciona para pelexar co BNG, pero non para construír nada e por iso as asembleas e procesos da Marea resultaron todos traumáticos. Por outra parte, era unha xeración de precariado que viu a posibilidade de facer carreira. Algúns falaban da pasoquización do PSOE [desaparición práctica ao estilo do Pasok, os socialistas gregos] e pensaban que se iniciaba un proceso a trinta anos vista, como foi a pax dos oitenta, pero non resultou así.

Vostede traballou no Parlamento naquela época.

Estiven un ano como asesor de Antón Sánchez. Eran aínda os tempos da Alternativa Galega de Esquerdas (AGE). Traballabamos como dous grupos completamente separados, por un lado Anova e por outro EU. Cada un tiña o seu equipo e as súas propostas e preparaba as intervencións dos seus deputados. Outra cousa era a imaxe cara ao exterior. E tampouco había aquel democratismo do que se presumía. En realidade, todo estaba delegado nos parlamentarios, non había ningún control dos partidos porque non había partidos consolidados. Pódese argumentar que todos os partidos son así, pero noutros hai cando menos uns mínimos democráticos que cubrir. Ese tipo de funcionamento acabou por transcender para fóra, chegou á prensa e foi a morte.

A extrema dereita está recollendo nalgúns países de Europa parte do voto de protesta. Como ve o BNG nese contexto?

O BNG ten algunha virtude para capear con iso que tamén é un problema de toda a esquerda. A virtude é saber crear unha liña máis ortodoxa e outra máis amábel, sen caer en imposturas, como que a amábel emende a outra. Iso de modular as mensaxes está ben. Outra gran virtude, dentro dos seus límites, é que non é só un partido, senón un movemento cos seus rituais, coa CIG, con xente case que en cada parroquia, con organizacións culturais, de defensa da terra, etc. Pero a extrema dereita conta co apoio dos poderes mediáticos e aí o BNG teno difícil, pero moita da esquerda do Estado teno aínda peor, son pouco orgánicos cando os sacas das grandes cidades, e o sindicalismo é o que é. Por outra parte, iso que se lle achaca á UPG de ser moi pechada foi negativo, por exemplo no 15-M, pero ten a virtude de non caer en componendas nin ceder ao mínimo influxo que vén. Iso disciplina a súa xente e afai o seu electorado a uns mínimos ideolóxicos. A esquerda española, en contrapartida, sempre está cambiando, cedendo posicións ideolóxicas, e por iso dá a impresión de que concibe a política como a arte de dar con non sei que tecla máxica. Ademais, ten o problema da imposibilidade de articular o nacional-popular español, claro.

Agora Podemos está no goberno. Iso altera a súa situación.

Xa o dixo un socialdemócrata confeso como Ignacio Sánchez Cuenca: nestas sociedades non se pode modificar a política económica. Cando a esquerda non pode mover esas pancas é normal que as políticas neoliberais agresivas fagan medrar a extrema dereita. Nos anos trinta do século pasado, Karl Polanyi xa escribiu que a extrema dereita foi axudada pola necesidade da sociedade de autoprotexerse.

En O canastro sen tornarratos falou da “elitización das democracias” e dicía que “a resposta ao capitalismo non pode ser universal, de cúpulas”. Iso ábrelles a porta aos soberanismos.

Claro. O BNG é nacional popular. Antonio Gramsci xa empregou ese concepto. El pensaba en termos nacionais e en que Italia non era Rusia e en que, polo tanto, a práctica do partido debía ser distinta. Por outro lado, está o toninegrismo [do pensador marxista italiano Toni Negri], que é algo parecido ao trotskismo cando fala de revolución mundial, como se sucedese no aire. O Estado fai falta, aínda que é unha maquinaria perigosa. Gramsci tamén teoriza sobre a sociedade civil, como un lugar intermedio que pode definir que tipo de Estado queremos. O ethos social condiciona como será o aparello legal. Por iso para Gramsci o Estado érao todo: o aparello burocrático e a sociedade civil.

Volvo ao papel de Podemos no goberno. Como o ve?

Non vexo un plan claro, máis ca o de resistir. Parece que queren gañar tempo e non sei se o van lograr. Veremos que pasa co proxecto de Yolanda Díaz, xa se lle ven problemas e pode acabar como aquí a Marea. Quen ten posibilidades de converterse na alternativa á extrema dereita é o PSOE, pero xa sabemos que tipo de alternativa vai ser esa.

Que deixou de positivo o 15-M?

O legado do 15-M foi a pretensión de perfeccionar os partidos: códigos éticos, limitacións de mandatos e soldos… Pero aquí o problema é que non existe capacidade para aplicar certas políticas e iso só pode xerar frustración. Non é un problema de líder, de carisma, de democracia interna, etc., senón de tomar tres ou catro medidas fundamentais, reformas revolucionarias, por así dicilo, pero non se pode e o peor é que iso non se lle di á xente, non se lle explica. O propio nome de Podemos xorde da conciencia dese problema, pero segue habendo unha arquitectura institucional que o impide.

Pasemos ao seu próximo libro. Discrepa de Justo Beramendi, Ramón Máiz e José Antonio Durán nesa división que fixeron entre un primeiro Castelao, máis tradicionalista, e un segundo xa decididamente progresista.

Introducir a idea de “republicanismo” que se está forxando a través de estudos recentes permitiume dar outra interpretación. A tendencia historiográfica é a das dúas pólas, a do liberalismo e a do tradicionalismo. Pero en Castelao non é tan fácil saber onde remata unha e comeza a outra. Até agora presentáronnos un Castelao, o máis influído por Vicente Risco, que daba un paso teleolóxico até a Fronte Popular, que xa era máis aceptábel. Ademais non era comunista. Parecía o demócrata perfecto para os ideais de hoxe, un demócrata liberal.

Entón que pasou?

Pois hai que saber que o liberalismo individualista se separou do republicanismo no século XIX coa Restauración en Francia, a partir dos Benjamin Constant, François Guizot, etc. Teorízase o liberalismo doutrinario, algo máis semellante ao liberalismo economicista actual. O republicanismo, en cambio, di que ti tes que ter condicións materiais para ser libre, e di que a comunidade é anterior ao individuo. É unha concepción que vén da Antigüidade grega, por iso se chama a “liberdade dos antigos”. En Castelao hai máis trazos deste tipo de republicanismo do que parece. Non é o republicanismo liberal abundante na II República.

Como lle chega?

Á parte de por Francisco Pi i Margall, chégalle a través do que hai de comunitarismo na póla tradicionalista. Iso permite que Castelao fale do individuo libre pero inserido nunha comunidade. O importante non é o individuo illado, abstracto, por iso é nacionalista. Algunhas das ideas que asociamos ao tradicionalismo están en Pi i Margall. A Constitución de Cádiz ten elementos tradicionalistas. Castelao recolle esas dúas correntes sen que renxan. Reúne a idea de emancipación do individuo, con elementos do popular e coa tradición dos antigos reinos, iso permítelle amalgamar o nacionalismo. Castelao sabía do que falaba, non era unha casualidade. Foxe do republicanismo do Termidor francés e di cousas boas de Alfredo Brañas. Pensemos que Brañas critica os fisiócratas franceses e estes foron os que empezaron a separar a economía da sociedade, a naturalizar a economía como ciencia, que é o que hoxe caracteriza o liberalismo económico. Polanyi, contemporáneo de Castelao, e que non é reaccionario, como se sabe, teorizou esas ideas críticas coa separación do económico e o social. Era unha preocupación da época. Polanyi critica o capitalismo que separa o individuo do chan. Castelao recolle elementos do Antigo Réxime e úsaos nun presente que aínda estaba vivo en Galiza cando el escribía. Castelao non é reaccionario, pero tampouco cre no progreso de forma teleolóxica. Neste sentido lembra un pouco a Walter Benjamin. Tamén isto era propio da época.

Isto implica certa volta ao dereito natural e unha matización do dereito universal.

Castelao é ecléctico, cre nun dereito natural dos galegos, un dereito natural colectivo. Mestura o que hai de abstracto e individual no dereito natural francés co dereito dos pobos concretos de tradición xermánica. Hai que contextualizar, “historizar”, e non pensar que as ideas son padróns xa perfectamente acabados. O correcto é ver de onde veñen, en que momento e que conexións existen entre eles. Por iso non se pode falar de dous Castelaos. El fai combinacións bastante coherentes.

Un non galego pode darlle a Castelao esa importancia que vostede lle dá?

Case teño reparos en dicilo, pero creo que a esquerda estatal debería lelo. Daríalle claves para pensar España, que hoxe é o problema principal, sen caer nas ideas da dereita. Castelao, igual que Pi i Margall, permite vernos dentro dun Estado lonxevo que non se pode desdeñar. España, como Estado, non como nación, foi a primeira potencia da modernidade e, mesmo como nacionalista galego, non tes máis remedio que incluírte nesa historia, aínda que sexa para criticala ou reinscribirte nela. Podes ser independentista pero tes que recoñecer que a Galiza de hoxe formouse dentro dunha realidade hispánica; non facelo só debilita as túas posicións. Castelao e a súa xeración sabían isto moi ben. Falaban desa Hespaña, con “h”, para diferenciala da outra. Os intelectuais e políticos galeguistas da preguerra eran cultos e facían esa relectura da tradición. Unha historiografía isolacionista non é real, temos que vernos na historia peninsular. Os portugueses, pese aos séculos que levan de independencia, recoñéceno sen problemas.

“Fóra de Occidente non cren que a cultura propia sexa un impedimento para o progreso”

Ve relación entre todo isto e o actual momento xeopolítico? Penso niso que se fala da Rusia conservadora, da crise da globalización como valor universal.

O imperio hexemónico dos Estados Unidos estase vendo ameazado, estamos ante unha ruptura da globalización e ante unha rexionalización a nivel mundial. Os comezos do século XX foron análogos: as guerras imperialistas, o crack do 29 ou o auxe de filosofías, como a de Oswald Spengler, que desconfiaban da idea de progreso universal. En Rusia tamén se daba un pensamento eslavófilo. Foi un momento como o de hoxe de desacougo e de dúbidas sobre o progreso. Agora desapareceu a idea universal socialista e, por outra parte, a utopía neoliberal dos noventa, de estender a democracia e o benestar, fai augas. Os pobos do sur, sobre todo, saben que a promesa occidental resumida na fórmula: modernización neoliberal = progreso económico = democracia, non é certa. No propio centro, nos Estados Unidos, hai unha forte división. Todo isto é un caldo de cultivo para que movementos incardinados nos seus propios países ocupen ese espazo. Tamén na I Guerra Mundial os nacionalismos foron a ideoloxía que substituíu a idea de progreso decimonónico. Agora ocorre algo parecido pero, non xa en Europa, senón a escala planetaria. Estamos vivindo un repregamento a espazos culturais máis idiosincráticos. Entre o confucianismo chinés e o indixenismo boliviano hai cosmogonías máis diferentes das que podía haber entre un inglés e un alemán de comezos do século XX. Estamos tamén ante unha especie de segunda descolonización. Lembremos que a anterior foi nos anos cincuenta e sesenta e daquela fíxose con criterios aínda moi occidentais. Agora os distintos países parecen dicir: xa progresamos, xa aprendemos de Occidente o que tiñamos que aprender, pero agora queremos incluír os nosos marcos culturais. Xa vimos que a cultura occidental non é neutral. Esa mestura de relixión eslavófila e desenvolvemento que hai en Rusia tamén existe coas súas características propias na China e na India. Non pensan que a cultura propia e as tradicións sexan un impedimento para o seu progreso.

E que ocorre no mundo anglosaxón?

Que está perplexo. Non asimila que estes países se desenvolveron e que o que Occidente chama ideoloxías bárbaras non é tal, senón formas de ver o mundo distintas. E como non o entenden, descualifícano.

Imos entón a un mundo dividido?

Eu non quero dicir que non poida haber diálogo entre espazos culturais. O que pasa é que Occidente pensaba até agora que o diálogo era el só monologando. Debería comezar un proceso no que haxa diálogo, pero de verdade. As persoas progresistas debemos pensar nunha esfera internacional, non en compartimentos estancos. A humanidade é unha. Ten que haber culturas, pero tamén diálogo. A hexemonía dos Estados Unidos debe ser revisada e son necesarios novos organismos para ese diálogo.

Era o papel da ONU.

Si, pero converteuse nun axente pasivo ante a hexemonía ianqui. Pode que sexa necesario un relanzamento da ONU. Todos eses países do mundo piden intervir, pero coa súa propia linguaxe, cos seus marcos culturais, ideolóxicos e relixiosos. E séntense máis seguros porque xa demostraron que saben facer cousas. Están dicindo que xa non son catro individuos con taparrabos, como aínda os quere ver ás veces Occidente.

Moitos países están defendendo a súa relixión fronte ao laicismo de Occidente. Como se pode trasladar iso aquí?

No Estado español puido haber historicamente razóns para defender incluso posicións anticlericais. Tivemos a Igrexa que tivemos, empezando pola Inquisición. Pero a esquerda pode defender hoxe un laicismo intelixente. En primeiro lugar está a relixión como fenómeno cultural e hai que ter en conta tamén que a relixiosidade non é monolítica. Gramsci falaba moito do catolicismo popular. Unha esquerda menos dogmática podía aproveitar iso, como se fixo en Latinoamérica coa Teoloxía da Liberación. Esa era a linguaxe que alí falaba e fala o pobo, algo que en Europa ás veces non se entende.

Aquí coñecemos a relixiosidade de Ramón Otero Pedrayo.

Otero desconfiaba da Fronte Popular, en parte por culpa da relixión. Se cadra, a Fronte Popular puido ter algo máis de man esquerda. Claro que é fácil dicir iso agora e a historia da Igrexa española, como digo, non axuda. Pero, en todo caso, hai distintas formas de achegarse ao pobo. O catolicismo de Castelao é moi popular, fala por exemplo dos cruceiros, pensa nas formas que ten o pobo de entender o divino, non fala nin se dirixe á institución eclesiástica. E volvo a Gramsci, que foi contemporáneo de Castelao. El dicía que no pobo reuníanse correntes filosóficas fragmentarias. Esa era a materia bruta que o intelectual tiña que traballar. Non pode meter as súas ideas con calzador. Ten que recoller esa mestura do pobo e tratar de dignificala, de levala a un status máis alto.

Moitas persoas sorpréndese de que a relixión siga tendo tanto peso nalgúns lugares.

Coa modernidade, o nacionalismo substituíu a relixión. Pero hoxe, como dicía Walter Benjamin, o capitalismo é a nova relixión, a relixión moderna. A esquerda occidental, no caso de que exista, non entende o que pasa noutros países. Alí quedan espazos que o capitalismo aínda non ocupa: o comunitarismo indíxena, as tradicións chinesas, o mundo ortodoxo ruso, o campesiñado que subsiste en moitas partes do mundo. Aférranse precisamente a iso para que a lóxica do capital non os invada. Aquí, en Occidente, vivimos nunha sociedade pos-relixiosa, pos-comunitaria e pos-socialdemócrata. A esquerda que queda aquí defende a subxectividade individual e o liberalismo, non entende o resto do mundo.

Parece que é a extrema dereita a que intenta conectar, en parte, con esa relixiosidade e esas tradicións.

A extrema dereita apela á nostalxia, aos vínculos sociais autoritarios e a un nacionalismo agresivo. Pero é un pouco fake, porque no fondo é globalista e liberal. Vox foi quen salvou a Pedro Sánchez cando se votaron os Fondos Next Generation. E vese como en Ucraína é aliada da OTAN. A extrema dereita é fake por natureza. O seu é un soberanismo retórico.

Vostede afirmou que o Estado español non se constituíu democraticamente e que de aí veñen os problemas actuais. Pode explicalo?

Iso dío Castelao. Castelao lémbranos que coa entrada da modernidade, que é o tempo da doma de Galiza, empeza a constituírse o Estado. Di que aos Irmandiños lles faltou un Martiño Lutero e que ao final Galiza quedou descabezada como país e sen a súa elite, que eran os nobres. Lutero foi unha figura que desautorizou o papado e o emperador no nome das comunidades. Os Irmandiños, coma os comuneiros de Castela, que agora se están estudando moito, puideron chegar a implantar unha certa “democratización”, o que sería a creación dun certo parlamentarismo, como sucedeu en Inglaterra, de modo que o poder e a lexitimidade non só viñesen dos nobres e do poder divino. Pero fracasaron. Castelao di tamén que Carlos I, a diferenza dos Reis Católicos, é un rei estranxeiro. A cabeza dun Imperio, non dunha nación. Para Castelao, Carlos I é como o iniciador dunha longa historia de divorcio entre o Estado e os pobos. Unha historia na que o Estado está usurpado por elites alleas ao popular e na que os pobos están constrinxidos.

E sen irmos tan atrás.

Está claro que o papel da monarquía é o de servir de dique de contención das aspiracións populares. Foi así na primeira Restauración, co turnismo entre os dous partidos dinásticos, e volveu ser así nesta segunda Restauración que estamos a vivir, coa particularidade de que nesta última foi Francisco Franco o que puxo o rei. O pobo nunca entra a decidir nada e iso chega a Felipe VI que se coroa sen ningún tipo de consulta, cando é evidente que a monarquía, cando menos en Cataluña e outros lugares, carece de lexitimidade.

Pero hai eleccións.

Tamén hai Pegasus. Co CNI estámolo vendo. A monarquía é o último piar do Estado, a que dá o toque de rebato cando se ve en perigo. É unha costra por riba do pobo que impide calquera cambio. O pobo é tratado como menor de idade. Inmanuel Kant dicía que a Ilustración era a saída da minoría de idade do pobo. Aquí aínda é tratado así. Escatímanse todos os debates. A entrada na UE, os tratados. Mentres que noutros países se discuten liña por liña, aquí nunca se debate nada. É imposíbel dar o debate sobre o nacional dunha forma razoábel, como se fai no Reino Unido ou no Canadá. En España sobreviven moitos anatemas.

Chegamos ao final. Conserva a guitarra?

Conservo, pero agora tócaa máis o meu fillo.

Non pensou nun festival de despedida do grupo como acaba de facer Siniestro Total?

Falámolo algunha vez, pero está complicado (risos).

Pensando en Siniestro Total ou nas Tanxugueiras, non cre que as novidades en España chegan moitas veces desde a periferia?

Nos oitenta e aínda nos noventa eran os vascos os que cantaban as verdades. A crónica máis precisa da Transición está nas letras de Kortatu ou La Polla Records. O que sucedeu en Vigo coa movida foi diferente. Foi a vontade de darlle certa cor periférica ao proceso autonómico. O PSOE conseguiu ofrecer unha imaxe posmoderna e de paso distraer do problema da reconversión, pero nunca me pareceu moi interesante. Os grupos, con algunha excepción, entraron nesa roda. “El que no esté colocado que se coloque”, que dicía Enrique Tierno Galván. É dicir, divertirse e facer o ganso. Con todo, creo que hai persoas como Julián Hernández que son intelixentes. E algúns cos anos radicalizáronse. Julián canta agora máis claro ca daquela.