De cando a Probst Solomon non lle gustou ‘O amante’, de Duras

Xesús González Gómez.

En marzo deste ano lembramos o 25º cabodano de Marguerite Duras, hoxe quizais non tan lida como hai uns anos, sobre todo a raíz do éxito que obtivo a súa novela O amante, gañadora do premio Goncourt 1984, da que se venderon en Francia nun ano algo así como un millón de exemplares e lanzou a escritora ao «gran público», xa que até entón, malia ser tamén realizadora cinematográfica, as súas obras non pasaban de ser coñecidas por unha minoría, ampla, pero minoría, ao cabo. 

O amante vén de se publicar en galego, en tradución de Oriana Méndez, na colección de Faktoría K, de Kalandraka.

O éxito da novela sorprendeu o seu editor, Jêrome Lindon, propietario de Éditions du Minuit, quen tivo, en vista das vendas, que cambiar sobre a marcha os planos editoriais: non daban «abasto» coas vendas da novela da Duras, que arrastrou algún que outro libro tamén publicado polas Éditions du Minuit, e as novidades anunciadas atrasábanse e o ritmo de publicación ralentizábase. No vou explicar aquí e agora cal era a política editorial de Lindon, de Éditions du Minuit, que nacera coa Resistencia aos nazis: busque a/o interesada/a na rede, que dará coas noticias pertinentes. Digamos só que Lindon, ademais de negarse a vender os seus libros a plataformas como  FNAC e outras,  negouse a publicar a seguinte novela de Duras, O amante da China norte, porque lle semellou que tiña pouca calidade: publicada pola Gallimard, foi outro éxito de vendas. Quizais Lindon pensou que o tema da novela estaba esgotado despois de xa o tratar a Duras tanto en O amante como nunha novela anterior, publicada en 1950, Un dique contra o Pacífico. O amante, en realidade, semella un capítulo desta última novela e primeira no tempo. En todo caso, dá a impresión de que Marguerite Duras soubo ver que o tema de O amante podía ampliarse e continuar así a escalada de vendas… A literatura quedaría para outra ocasión.

Cando se publicou O Amante, a críticas foron unanimemente eloxiosas en todos os lugares do planeta en que se editou a obra, ou case. Ou case o da loanza. Sempre hai quen, por dicilo en francés, «met les pieds dans le plat», e non por gañas de chamar a atención, precisamente. Unha desas persoas que adoitaba «mettre les pieds dans le plat» era a xudía norteamericana, neoiorquina, Barbara Probst Solomon, quen morreu en setembro do 2019. Quen queira saber máis desta muller, abonda con que lea o libro da súa autoría, Los felices cuarenta. Una educación sentimental (Barcelona, Seix Barral, 1978), libro no que narra a súa estadía en España en 1948, onde con Barbara Mailer, irmá de Norman Mailer, e alentadas por Paco Benet, irmán do escritor Juan Benet, axudaron a fuxir a Manuel Lamana e a Nicolás Sánchez Albornoz do campo de concentración franquista de Cuelgamuros, onde estaban confinados os presos políticos que construían o Valle de los Caidos. Durante esta estadía, a xove Probst Solomon chegou contactar en Madrid co cenetista galego Manuel Amil, daquela na clandestinidade. Pero, aínda que recomendo este libro, penso que para sabermos máis dela, e do seu saber, cómpre lermos ese volume que, en 1990, publicou Muchnnik Editores: Éxtasis y chalaneo, nunha tradución insuperábel de José María Álvarez Flórez, un deses tradutores cos que se prestixia calquera lingua.

En 1987, Barbara Probst Solomon publicou un traballo, «A política da paixón», co que se abre Éxtasis y chalaneo, volume no que trata tanto de escritores como de políticos, da España franquista e posfranquista como da Francia ocupada polos nazis, de Nova York como de lugares vistos por unha neoiorquina, ao que hai que engadir entrevistas con escritores, recensión de libros, reflexións sobre a propia obra, retratos de escritores e políticos, entrevistas con escritores, etc, etc.: un volume sen desperdicio. 

Da Prosbt Solomon hai tempo que non leo nada novo, é dicir, saído da súa pluma, por usar unha imaxe relambida, nos últimos tempos, até a data do seu pasamento. O último escrito que lin dela data xa de novembro de 2009, é dicir, case dez anos (exactamente, dez anos menos dous meses) da súa morte. Tamén é certo que lin o escrito no xornal El Pais, que deixei de comprar e ler poucos meses despois dese mes de novembro. Deixei de comprar, e deixei de ler porque en Barcelona, nas cafetarías que visito, ningunha está subscrita a tal xornal: de cando en vez, se está libre, bótolle unha ollada na biblioteca do barrio, pero moi poucas veces. Estes apuntamentos persoais veñen a conto porque pode ser que desde o 2010 até a data da desaparición da escritora neoiorquina, apareceran escritos seus no xornal madrileño. Mais ía dicindo que foi en novembro do 2019 cando lin por última vez un escrito de Probst Solomon, escrito que se publicou no suplemento cultural de tal xornal: «Babelia», ou «Bobelia», como é coñecido en certos medios, o 14 de novembro daquel 2009. O escrito: «Man Ray bajo las luces», a propósito dunha ampla mostra deste no Jewish Museum, de Nova York. Ocupaba toda unha páxina do suplemento e Probst Solomon puña puntos sobre os is. Puntos que vai sendo hora de pór en moitos lugares. «Mi principal objeción a esta exposición hermosamente montada es que enfatiza demasiado su interés por catalogar las obras a la luz de temas como la identidad y las cuestiones de género, lo que resulta ridículo si se utiliza para definir a Man Ray y a los dadaístas. Aunque aún representan temas candentes en los circuitos académicos, es absurdo insinuar que el objetivo del arte de Man Ray era enmascarar su identidad judía o la búsqueda de ella. Seamos claros: la cuestión de género y la identidad pueden tener importancia en la actualidad, pero para los modernistas de las vanguardias el arte era su carnet de identidad. (Las mujeres artistas bohemias habían hecho de la libertad y de la libertad sexual el eje de su lucha). En aquella época de finales del siglo XIX, la entrada de los judíos en las artes, los libros, el teatro y los periódicos causó una gran conmoción sobre todo en Europa: las creencias religiosas, cristiana o judía, eran consideradas “burguesas” o retrógradas. Ni Hitler ni el Holocausto eran aún imaginables y, a pesar de que el antisemitismo ya existía, los artistas modernistas creían que aquello tenía más que ver con otros grupos como los cosacos de Rusia, los protestantes de la clase alta norteamericana, la burguesía, los militares, la iglesia católica, etcétera, que con su atormentado mundo artístico y bohemio. Es más, los artistas vanguardistas pensaban, con razón o sin ella, que su incursión en el arte les liberaría de las cadenas del antisemitismo». Máis claro: a auga cristalina. E máis adiante: «Man Ray, al fotografiar a Duchamp [en 1917] vestido de mujer, como Rose Sélavy –Eros c’est la vie, o Rose Levy–, estaba haciendo una chistosa alusión, con doble sentido del humor, a un travestido judío. Hoy día parece que escandalizar está pasado de moda. Las películas de tercera de Hollywood abundan en escenas de cuarto de baño con un actor intentando defecar; el travestismo ha invadido Halloween pretendiendo que ser judío está reñido con ser atrevido. ¿Qué queda cuando desaparece el escándalo?». A obra de Man Ray, como a de Duchamp, e tantos outros, nada ten que ver coas problemáticas da identidade ou do xénero, e hai que proclamalo ben alto. Algunhas lecturas actuais son, non enfermizas, pero si doentes… de «histeria». Son lecturas do tipo de San Bonaventura: xa que negas a Deus é que  acreditas nel. Un reproche a Prosbt Solomon: falaba todo o tempo de Man Ray como dadaísta, mais o cadro del (porque Man Ray o que quería ser era pintor, non fotógrafo) que se reproducía para ilustrar o artigo, «La fortuna», de 1938, é dunha clara filiación surrealista. Do surrealismo de Man Ray Prosbt Solomon non dicía palabra. Outro deses traballos que agora chaman «sectoriais» e que aínda está por facer é o que debería tratar dos xudeus no movemento surrealista. Así, de entrada, até 1936, que lembre de memoria, eran xudeus Tristan Tzara, Pierre Unik, Man Ray, Adolphe Acker, Maxime Alexandre, Simone Kahn –a primeira muller de Breton– Claude Cahun, talvez Yolanda Oliviero, «a bela libreira coxa», amiga de Cahun, da que falaba Buñuel en Mon dernier soupir, Monny de Boully, e non sei se algúns máis. En Checoslovaquia había varios: Štyrský, Heisler… Posteriores a 1945, un monte, sendo o caso máis emblemático o de Stalisnas Rodanski, que logo de ser liberado de Mauthausen, vivir libre uns anos, recluíuse voluntariamente nun manicomio, alá, por Lyon, até a data da súa morte en 1981.
Mais eu quería falar da «Prehistoria de Marguerite Duras» e o artigo de Probst Solomon de 1987, do que se citou o título íame servir para engarzar o que di sobre a escritora gala a neoiorquina sobre a prehistoria da autora de O xardín (Le Square; obra de Duras traducida ao galego, publicada por Edicións Xerais e traducida por Valentín Arias López), mais en vistas de que isto se alonga, deixámolo para a vindeira semana.