Dedicatorias en libros (II)

Xesús González Gómez.

En 1993, a editorial de Milán, All’insegna del Pesce d’oro di Vanni Scheiwiller, publicou o poemario La terra dei lotofagi. Poesie con note (A terra dos lotófagos. Poesías con notas), de Luciana Stegagno Picchio. Entre os poemas que conforman este libriño salientamos, non pola súa calidade intrínseca con respecto a outros dos poemas insertos neste poemario, senón por «curiosidade» máis ou menos patriótica (sic): «Cantabili di Galizia». Poema dedicado a Xesús Alonso Montero («Per Xesús Alonso Montero»). O poema seica circulou por Galicia, pero como non coñezo ningunha versión á nosa lingua, aí vai unha un pouco apresurada.

Qui la gente si chiama Xesús                                      Aquí a xente se chama Xesús

perché Gesù è nome di revoluzione                            porque Xesús é nome de revolución

Qui la farfalla si chiama pampona                               Aquí a bolboreta se chama pampona

perché pampona non è mariposa                                 porque pampona non é mariposa

perché pampona non é borboleta                                porque pampona non é borboleta

Chi fa lingua fa revoluzione                                        Quen fai lingua fai revolución

Qui la gente si scava per trovarsi                                Aquí a xente escava para atopar

belladdormentata sotto i secoli                                   beleza durmida baixo os séculos

che la polvore del tempo ha impallidito                      que o po do tempo palideceu

Qui biancospina sulla cima mil pino                            Aquí espiño branco na copa do pino 

e le vedove bianche nelle rias                                      e as viúvas brancas nas rías

piangono amici que non hanno avuto             choran amigos que non tiveron.

Qui i poeti si chiamano Mendiño                                Aquí os poetas se chaman Mendiño

che non è nome e sta per Poverello                             que non é nome e significa Pobre

Qui i poeti i chiamano Rosalia                                    Aquí os poetas se chaman Rosalía

senza cognome e sta per Poesia                                  sen apelido e significa Poesía.

Na nota a esta poesía, Luciana Stegagno escribe:

«A bolboreta, que camiña con nome diferente de lingua a lingua, en castelán chámase mariposa, en portugués borboleta. Mais en galego gábase dun nome propio, pampona, case a subliñar os dous cumes de nacionalidade existentes nunha Galicia que fala unha lingua case coincidente coa portuguesa, mais que pertence politicamente a España e que na opinión de moitos dos seus habitantes, gustaría ver fixada unha lingua propia, que rexistre as diferenzas que nos séculos caracterizaron esta rexión. Na súa redacción orixinal, esta poesía, que circulou en España e Galicia nos anos Oitenta, estaba dedicada a Xesús Alonso Montero, un caro amigo autonomista galego. A penúltima estrofa alude naturalmente ás medievais cantigas de amigo galego-portuguesas e ao célebre Ai flores do verde pino do rei Don-Dinis, que Dante encontrará no agradábel val do Par. XIX, 139. As viúvas brancas son as mulleres dos emigrantes que, coma as súas irmás medievais, choran a un amigo afastado e quizais nunca desfrutado. Polo que respecta a Mendiño, este é un xograr galego do século XII, convertido en símbolo da bahía de Vigo, cantada por el na que quizais é a máis bela poesía deste cancioneiro medieval. E Rosalía é Rosalía de Castro, quen a mediados do oitocentos contribuíu cos seus Cantares gallegos (1863) a dar dignidade de lingua ao dialecto da rexión.»

Este libriño, que me custou 1,80€, compreino o pasado 2020, acabado o confinamento e aberto ao público o mercado de libro de ocasión que se celebra cada domingo no Mercat de Sant Antoni, de Barcelona.

Velaí a dedicatoria que lle puxera no seu día Luciana Stegagno.

Hai cousa de cinco ou seis meses, nun mesmo día comprei no Mercat de Sant Antoni, a un euro o exemplar, tres libros de escritores latinoamericanos dedicados a un escritor e crítico colombiano que viviu moitos anos en Barcelona e aquí publicou varias novelas un algún libro de ensaio, ademais de colaborar en diversas revistas (Camp de l’Arpa, Quimera, etc.): estamos a falar de Rafael Humberto Moreno-Durán (1945-2005).

A verdade é que comprara Las batallas del desierto, de José Emilio Pacheco (do que tiña a edición de Montesinos) porque era a primeira edición publicada en 1981 pola mexicana Editorial Era (editorial mexicana fundada por exiliados españois) e porque só custaba un euro. Despois de pagar o libro, folleeino e vin a dedicatoria:

«A Rafael Humberto. Una vez más y siempre. José Emilio. 1981».

Inmediatamente dei a volta e volvín a aquel posto de libros. Atopei varias novelas de autores latinoamericanos e españois. Mireinas ben e había dúas máis que estaban dedicadas: La tumba, do mexicano José Agustín, un dos «líderes» da denominada literatura de la Onda. A novela foi publicada en 1964 por Grijalbo de México. O exemplar que comprei pertence á sexta edición (1984), e a dedicatoria pon:

«Para Rafael Humberto, ten en cuenta que esta novela es absolutamente primeriza (e inevitable) pero va en prenda del envío de otros engendros posteriores. Compañero de viaje Casadelasaméricas. ¡Que te sea leve! José Agustín. 1985»

A continuación, enderezo e teléfono do escritor mexicano. La tumba non é unha boa novela, mais «promete», polo que se alguén non leu nada de José Agustín e está interesado, recoméndolle sobre todo De perfil, para min a mellor das súas novelas, das que eu lin, tres ou catro e xa hai anos.

A terceira novela comprada de escritor latinoamericano é Años de fuga, de Plinio Apuleyo Mendoza, publicada por Plaza & Janés de Colombia en 1979. Este escritor, e diplomático, colombiano, era moi amigo de García Márquez, ao que dedicou diversos libros. Como novelista non é moi «aquel», que diriamos coloquialmente, e en 1996, cos máis que dereitistas Álvaro Vargas Llosa e Carlos Alberto Montaner, escribiu Manual del perfecto idiota latinoamericano (que tivo as súas suites –no sentido que lle dá Genette en Seuils), ataque sen paliativos a calquera idea de esquerdas. A verdade é que para un os idiotas son os autores deses libros, sen esquecer as idioteces de esquerdistas (sic) obnubilados polos uniformes.

Años de fuga gañara ese 1979 o premio Plaza & Janés de Colombia, de novela. Despois de lela, non podo nin imaxinar a ínfima calidade das obras que se presentaran a concurso; a non ser que a ínfima calidade houbese que aporlla aos membros do xurado, como acontece demasiadas veces (o ano en que o Premio Blanco Amor lle foi outorgado a O sorriso de Gardel, sen irmos máis lonxe). A dedicatoria é concisa, case que seca:

«Para Rafael Humberto Moreno-Durán, cordialmente de su compatriota. Plinio Apuleyo Mendoza. Barcelona, abril 1980».