Dedicatorias en libros (III)

Xesús González Gómez.

Antes de continuarmos, debo aclarar un punto. Polo xeral non compro libros dedicados polo autor cuxa dedicatoria denuncia claramente que se fixo un día do libro, ou nunha feira de ídem, ou co gallo da presentación do libro. Evidentemente, se o libro dedicado deste xeito está nun punto verde, recólloo, pero polo xeral non pago por eles, a non ser que sexa un escritor moi «importante». Só paguei por un, que entraba nun lote: tres libros un euro. O libro é Víspera de odio, de Concha Castroviejo, Premio Elisenda de Moncada 1958; galardón este que concedía a Editorial Garbo, da revista do mesmo nome. O libro publicouse en 1959, e a dedicatoria está asinada o dia do libro (é dicir, 24 de abril) dese mesmo ano: «A la señora Joaquina Serra/ Cordialmente/ Concha Castroviejo/ 1959/ Barcelona, día de S. Jorge».

Hai cinco ou seis anos vin un libro nunha libraría de vello. Un libro que se publicara en 1974 e que no seu día non comprara non sei por que motivo, xa que o autor tratado era naquel intre un dos meus «ídolos» dende había uns anos: Julio Cortázar ante su sociedad, de Joaquín Roy, publicado por Ediciones Península na colección Ediciones de Bolsillo. Unha vez comprado libro –o prezo debeu ser ínfimo–, e penso que o comprei para relembrar a propia mocidade, percibín que estaba dedicado: «Para Manolo y Puchi, con un gran abrazo, y con el deseo de que ataquen el insomnio mediante la loable lectura de este ladrillo. // Joaquín// (Barcelona (contaminada y mediterránea), Agosto 1974». O daquela profesor de literatura latinoamericana na Universidade de Emory (Atlanta) debeu vir pasar as vacacións á súa cidade natal e atopouna «contaminada»: non lles digo como está corenta un anos despois!! Por outra parte, vostedes percibirán que a dedicatoria quere denotar sentido do humor e, no fondo, quizais o que denuncia é «falsa modestia».

Non sei o que me custaría o libro cuxo título se vai dar a continuación, pero podo imaxinar que moi pouco, porque o libro compreino, penso, porque me equivoquei. Equivocación a que podería chegar calquera persoa, sobre todo se ten ganas de se equivocar. O libro titúlase Pudriéndome con los árabes, de José María Rodríguez Méndez, quen foi un bo dramaturgo e un tamén excelente crítico teatral; e crítico televisivo nas páxinas do vespertino barcelonés El Noticiero Universal, alá polos mediados do setenta. O libro fora publicado por Ediciones Península na colección Ediciones de Bolsillo no 1974. A dedicatoria reza o seguinte: «A Ángel González, recuerdo de [palabra ilexibel] de un autor pro árabe./ José María Rodríguez/ Barcelona 29-10-2000». Comprei o libro porque pensei, fugaz pensamento, que o dedicatario era o poeta asturiano Ángel González. Logo, na casa, con máis tranquilidade pensei que me trabucara. O autor de Flor de otoño, da que Pedro Olea fixo unha moi consideraba versión cinematográfica: Un hombre llamado Flor de Otoño, nos anos 1980 abandonara Barcelona, onde fixera toda a súa vida profesional, e volveu ao seu lugar natal, Madrid. No 2000, data da dedicatoria, debeu ir a Barcelona e asinou este libro a algún coñecido ou admirador seu que se chamaba como o poeta asturiano, porque non ten sentido que lle dedicase ao poeta o libro na Cidade Condal cando, era máis doado que se atopase con el en Madrid. É evidente que me ceguei, que sufrín un espellismo, pero estou seguro de que ese espellismo me custou poucos cartos.

En 1993, Soledad Puértolas gañou o premio Anagrama de ensaio con La vida oculta. Anos despois, haberá uns cinco, nunha libraría solidaria, hoxe desaparecida, sita na rúa Loreto de Barcelona, compreino eu por dous euros. O libro, segundo a propia autora, é unha reflexión, unha máis, sobre o oficio de escribir. En certos momentos, o libro ten interese, outros, a maioría, ese interese, para min, é nulo. Como me acontece coa obra narrativa de Soledad Puértolas. A persoa a quen se lle dedicou o libro era, esperemos que continúe a selo, amiga ou bastante coñecida, da escritora. Púidolle acontecer que regalara un lote de libros á organización solidaria que ten estas librarías en Barcelona e metera este da Puértolas sen se decatar. Puido ser que emprestara o libro e nunca llo devolveran e finalmente acabara nesa libraría (a min pasoume unha cousa semellante. Empresteille un libro de poemas dun poeta galego a un coñecido. O libro tiña unha dedicatoria manuscrita, claro. Por sorte só puña o meu nome, sen apelidos. O señor este vendeu o libro a unha libraría da cadea Re Read. Avisáronme, pero cando fun á libraría xa o venderan. Talvez o comprou unha desas persoas féru dos libros dedicados, que as hai, e gastan neles un «pastón». Os libros «vellos» se teñen dedicatoria do autor aumentan o prezo. E se está dedicado a un escritor coñecido, aínda máis). Pero vaiamos á dedicatoria de Soledad Puértolas, que di o seguinte:

«Para Carmina, que ha sido tan acogedora anfitriona de estos días en París, con el deseo de que estas reflexiones literarias le acompañen. Con agradecimiento y afecto. Soledad. París, 16 oct. 93»

En 1972, a Editorial barcelonesa Seix & Barral deu ao prelo o libro de Carlos Peregrín Otero –galego de nación, como reza a contraportada; expresión que a censura non lle permitía en primeira instancia; supoño que até que non lle explicaron ao censor que a expresión debe traducirse, simplemente, por «gallego de nacimiento», ou «gallego de raza», tal como a usa Cervantes no Quixote. Mais este libro aparecera seis anos antes na Tamesis Book Limited, de Londres (ben que o libro está impreso en Madrid), editorial que ten publicados diversos libros sobre literatura galega ou autores galegos. Esta edición encontreina eu no Mercat de Sant Antoni hai como uns seis anos. O prezo foi de 1,80€, a non ser que aquel dia comprara nese posto catro libros, porque entón sairía a 1,50€, xa que o prezo era un libro 1,80€ catro libros 6 euros. A dedicatoria de Peregrín Otero é concisa: «A María Dolores y Javier, con los mejores deseos para 1967. Carlos»

Concisas son tamén as dedicatorias que a poeta ferrolá en lingua castelá Maria Elvira Lacaci lle dirixe ao crítico, historiador e tantas outras cousas, que exercitaba a recensión literaria en La Vanguardia de Barcelona e ABC de Madrid despois de 1939, Melchor Fernández Almagro, que proviña do maurismo e acabou no franquismo. Elvira Lacaci proviña dunha familia de militares, así que non é de estrañar as dedicatorias que lle puxo a «Seis poemas. Separata del trabajo publicado en Cuadernos Hispanoamericanos, número 153»: «A Melchor F. Almagro, con toda mi amistad, mi afecto y mi admiración» e a Sonido de Dios, publicado na colección Adonais das opusdeísticas Ediciones Rialp en 1962: «A Melchor F. Almagro, con mucho cariño y un abrazo». Estes costaron a 1,80€ cada exemplar. Compreinos por ser a autora galega de nación e Fernández Almagro alguén coñecido no seu día.  

Nos finais do século XX, pola cantidade de 100 pesetas, adquirín no Mercat de Sant Antoni Los paisajes iluminados, de José María Castroviejo, publicado en 1963 pola Editorial Destino. (En 1945, a imprenta Roel de Vigo dera ao prelo esta obra.) Xa tiña o libro, comprárao en 1968, pero merquei este exemplar porque estaba dedicado: «A Juan Felipe Vila-Sanjuán con el recuerdo de esta casa a [palabra que non logrei descifrar], con un fuerte abrazo de su amigo y compañero. María Castroviejo. Tirán, 1967»

Digamos para información de curiosos e curiosas que deste libro de Castroviejo hai poucos á venda (eu só dei con un; e da primeira edición) en oferta nas diversas plataformas dixitais dedicadas á venda de libros (o prezo era duns corenta euros).

Para acabarmos, aí vai unha dedicatoria de Cunqueiro: «Álvaro Cunqueiro a Enrique González Vidal, esta fábula de un vagabundo fatigado de venganzas. // Muy cordialmente. A. C. Abril 1969»

Dedicatoria estampada nun exemplar da segunda edición de Un hombre que se parecía a Orestes. Pola data, é un exemplar asinado en Barcelona o día do libro daquel 1969. Digo que en Barcelona porque este libro atopeino a inicio deste mes de novembro do 2021 a carón dun contedor de lixo. Uns operarios ían sacando libros dunha casa e eu ía recollendo os que me parecían. Collín o de Cunqueiro con intención de regalalo. Cando vin que estaba dedicado, esa primeira intención disipouse. Moitos dos libros que había naquel montón estaban estragados (a maioría eran da colección La novela semanal, había catro ou cinco das Bibliotecas Populares Cervantes da Editorial CIAP, uns cantos en francés –collín unha antoloxía de Musset máis polo deseño do libro do que por outra cousa–, diversas revistas de caza, outras de beleza dos anos 1950, varios libros dos anos 60 e 70 sobre xornalismo, etc. Ía lanzando os libros que non me interesaban ao contedor. Cando xa ía marchar, boteilles unha ollada aos libros que quedaban fóra do contedor (outra persoa estaba a mirar tamén), reparei na capa dun: Aromas de leyenda, de Valle Inclán, edición de 1907. Infelizmente só estaba a metade do libro, de seguro que a outra metade a lanzara eu xa ao contedor.