‘Dezanove comunas e un aeroporto’, camiñando por Bruxelas cos ollos pechados

César Lorenzo Gil.

Daniel Ugarte é o autor de Dezanove comunas e un aeroporto, recompilación de vinte relatos publicada por Morgante. Este é o segundo libro publicado polo autor santiagués afincado en Bruxelas, logo de O coala (Do Peirao, 2019).

O título fai referencia aos dezanove municipios ou comunas, diferenciados por cadanseu código postal, que conforman a capital de facto de Europa, unha Bruxelas na que Ugarte, empregado da UE, vive desde o 2007. Polo tanto, a estrutura do libro é clásica e esperta a ambivalencia do xénero ao que pertence: é realmente un libro de narrativa curta ou máis ben unha novela na que a protagonista é a cidade e os personaxes que van aparecendo polas súas páxinas pasan a ser secundarios figurantes? Coido que non, que este libro si se pode encadrar como conxunto de historias curtas e que neste caso Bruxelas é un mapa, un mapa que ten a súa importancia, que vai xerando unha idiosincrasia propia na que os personaxes se mergullan, pero que nunca se impón sobre as vidas que se narran. Bruxelas aparece como recurso narrativo e homenaxe; é unha cidade na que Ugarte nos fai camiñar, pero cos ollos pechados, ás apalpadelas, para que nos centremos na carne e óso que hai entre cimento e asfalto.

A emigración galega en Bruxelas tamén caracteriza o libro, pero non podemos falar dunha obra sobre a emigración. Coido que a decisión de que aparezan personaxes de orixe galaica ou que algunhas tramas traian ecos galegos é máis un xeito de ofrecerlle algo familiar ao lector que unha base temática que nos faga incluír este libro entre os que tratan a nova diáspora. A excepción é, xustamente, o relato final, ese “BRU-SCQ” (o “aeroporto” do título) que xustamente serve como desabafo sobre as contradicións que pode vivir un desprazado neste tempo globalizado.

Estes alicerces para nada empobrecen o resultado e danlle unha unidade ao resultado final que, de non existir ese elo común, se perdería. O eco dunha cidade, cando se coñece, cando se sabe extraer dela o que ten de peculiar, sempre se agradece na lectura. Vivimos o tempo das cidades franquía, das cidades nas que máis alá dos monumentos, acaban por ser todas a mesma cidade. Ugarte consegue que neste libro poidamos imaxinar unha esencia da gran capital, xusto a través do método de descompoñela nas súas partes, de usala como crebacabezas poliédrico que só cobra sentido cando vemos todas as súas pezas soltas. E unha vez expostas as tripas é máis doado captar as contradicións da gran cidade. Mais esa “socioloxía” da metrópole, que está, non absorbe todo o aire literario, simplemente aromatiza os relatos e engádelles varios niveis de lectura que se agradecen.

Como en calquera libro de relatos, poemario ou disco musical, en Dezanove comunas e un aeroporto hai bos e malos momentos. En xeral (o único relato que sae un pouco do molde é “Résidence Le Château”), Ugarte consegue manter o cabalo embridado no tocante ao ton da obra: realismo doméstico, atmosferas concretas, poucos personaxes, presenza da historia e fisionomía bruxelesa; e mais á súa feitura narrativa: principalmente usando un narrador en primeira ou en terceira persoa que conta o sucedido pasando do plano completo ao curto, intercalando reflexión con descrición.

Ugarte redacta ben, case nunca tropeza no ritmo e usa con tino os adxectivos e adverbios. Cobre con sentido común certa falta de oficio que se lle nota ás veces. A lectura dos relatos sempre é agradable porque nada nos estraña, incluso nas pasaxes máis anódinas.

O peor do libro son os diálogos. Case nunca conseguen fuxir do mesmo estilo do resto da narración e en moitas ocasións soan burocráticos de máis.

Os mellores relatos son aqueles nos que o autor consegue introducir, aínda que sexa dun xeito sutil, o inesperado. É evidente que nos relatos de Dezanove comunas e un aeroporto o importante é o mecanismo, ese xiro (non necesariamente baseado na sorpresa ou na contradición) que muda a traxectoria da narración, pero o ton realista, costumista até certo punto, non lle permiten a Ugarte soltar un petardo no medio da páxina. Ten que optar por certa dose de poesía, por amasar a parte emocional dos seus personaxes, por mudar unha migalla o enfoque, dabondo para que todo colla outra cor.

♦ Dezanove comunas e un aeroporto, de Daniel Ugarte. Morgante, 2022. 204 páxinas. ♠17,50€