Dous libros premiados inxustamente esquecidos

DIÁLOGOS CRÍTICOS (VII).

Xesús González Gómez.

Os dous amigos pasean por Barcelona mentres van comentando libros narrativos galegos que leron este verán.

Amigo 2: Quedan moitas?

Amigo 1:Tres ou catro, aínda que un dos libros de que che quero falar non é unha novela nin tampouco unha lectura deste verán, senón unha relectura.

2: De que libro se trata?

1: Dun que coñeces ben: A Ulfe. Socioloxía dunha comunidade rural, de Julia Varela Fernández, que foi galardoado, como sabes, co Premio Vicente Risco de Ciencias Sociais e publicada por Sotelo Blanco no 2004. Non lle vou descubrir a ninguén o nome de Julia Varela, aínda que lembro o meu “estupor” cando chegou o libro a Barcelona e vin quen era a autora e que era galega, xa que lera cousas delas en solitario ou co seu compañeiro, Fernando Álvarez-Uria, que é de Ourense. Agradoume moito ver este libro na nosa lingua e empecei a lelo e acabei por devoralo

2: Coma min, que lin pola túa indicación, xa que A Ulfe pertence á miña vila natal.

1: A Ulfe é un libro importante. Importante polas voces dos “protagonistas” e pola introdución e as reflexións finais da autora. Podería lerche algún dos parágrafos que subliñei e que teño aquí apuntado [sinálalle o seu bloc], mais non paga a pena.

2: Pagar, paga a pena. Mais dun libro como este non se poden reproducir uns parágrafos, senón o libro enteiro. Reproducir as voces dos “protagonistas”, que poden ensinar moito a aqueles que usan ou queren usar do que se deu en denominar “oralidade”. Pode ensinar moito a aqueles que queiran escribir unha novela sobre os últimos días dunha aldea, ou sobre a “introdución” da “modernidade” no campo galego, na aldea galega; modernidade que significou o esfarelamento deste tipo de comunidades aos servir, a introdución desa modernidade, aos intereses do Estado e das grandes empresas e non a intereses produtivos ou industriais, por non falarmos dos intereses da xente. Ademais penso, e non porque eu sexa da zona de Chantada, que as reflexións finais de Julia Varela son moi importantes. Non lembro moito do que dicía nesas reflexións, só lembro que dicía algo así como que na civilización labrega, agora tan desprezada no noso país, e non só no noso país, está a base do comportamento cívico. Mais Varela, que é unha muller intelixente e sabia, non presenta esa civilización como un paraíso perdido, senón, simplemente, dá conta do que foi e, entre liñas, do que puido ser e non foi.

2: Non engado nada ao que dis ti, só que penso que foi un libro pouco lido, infelizmente.

2: De acordo contigo. E que máis premios liches

1: O premio Repsol 2011, titulado Microbios e outros paquidermos, de Fernando Díaz-Castroverde e editado por Galaxia ese mesmo ano.

2: É quen é este Díaz-Castroverde?

1: Non o sei, terei que miralo un día destes no Google, porque na contracapa do libro só se di que tiña 54 anos cando ganou o premio aínda que na Galipedia din que naceu no 1967. Non sei se ten publicado algo máis ou non, mais evidentemente non é a primeira cousa que escribe.

2: E… está ben?

1: Non está mal. Cando menos, ao se trataren de textos curtos, lense doadamente. O contraportadista fala [mira no bloc] “de máis dun cento de relatos-lóstrego”. En total, eu contei 120.

2: Iso de relatos-lóstrego, que significa?

2: E eu que sei… Os denominados peritextos dos libros galegos cada vez me asombran máis. Talvez quere dicir que son relatos que se len no tempo que un lóstrego cruza o espazo, ou que se esquecen despois de lelos nese mesmo tempo, ou quizais o contraportadista non quixo utilizar o termo superusado de microrrelato,vai ti saber

2: Ou que os relatos pasarán na literatura galega como lóstregos, é dicir, iluminando durante uns segundos e “adios muy buenas”, ou que se len dun “lóstrego”. Boh, deixémonos de caralladas. Ao cabo, lapelas, contraportadas, prólogos e outros “peritextos”, non son, no fondo, outra cousa que publicidade, textos de réclame.

1: Si, xa, até que chega un Genette calquera e mira ti a que arma.

2: Que os autores destes “peritextos”, a non ser que sexan os propios autores, como acontece na maioría das ocasións, se poñen a “renovar” o léxico “crítico” para abraiar os posíbeis lectores e os posíbeis futuros estudosos tanto dos textos como dos peritextos.

1: Equilicúa, como diciamos de nenos.

2: Si, equilicúa, pero agora dime algo destes “relatos-lóstrego”.

1: Son 120.

2: Iso xa mo dixeches.

1: Cala e non interrompas. Hai algúns que si son relatos. Outros semellan aforismos ampliados ou estirados. Outros son apólogos sen alegoría. Outros proxectos de relatos, etc. etc. Hai de todo, ou case de todo. Ás veces trátase de variacións sobre un mesmo tema, como, por exemplo, o tema do sapo-princesa beixadora. En todos os textos domina, ben, cambio a “indicación”; penso que todos estes relatos-lóstregos están atravesados por unha ironía suave, non profunda. Unha ironía na tona que se dirixe a un lector que sabe de literatura ou, talvez mellor dito, que sabe da historia da literatura e tamén de cine e mesmo de arte. Por exemplo, o relato “The inquiet man”, que é unha variación sobre o tema do filme homónimo de Jonh Ford. Outras veces son evocados Kafka ou Van Gogh, etc.

2: E os resultados?

1: Acho que o avancei no que levo dito sobre este libro: ben escrito, coñecemento da literatura, manipulación (suave) dos “xéneros”, ironía e, xa que logo, humor, lectura doada, etc. Libro que se pode recomendar sobre todo a aqueles que están afeitos a leren nas viaxes. Penso, non obstante, que lle falta un pouco de fondura, tanto formal (na expresión) como filosófica (ou de visión), para lograr transgredir (sic) os xéneros en que se podían, ou podía, inscribir estes relatos. É dicir, o autor coñece, digamos, a estrutura profunda do apólogo, do conto, etc., mais a súa falta de profundidade, ao tratalos de modo irónico, fai que nunca os subverta, simplemente os “retoque”. Noutras palabras, Díaz-Castroverde, por exemplo, usa da ironía co apólogo cando para subvertelo debería usa do “sarcasmo”. Mais talvez esa non era a súa intención e como sempre un quere ler un libro que nunca foi escrito e que non era a intención do autor escribir, e así só me resta dicir que estamos perante un libro que se queda a medias e perante un autor ao que lle albisco máis posibilidades. Con todo, é un libro escrito por alguén que teoricamente leu bastante e tivo tempo para rumiar o que quería escribir, é dicir, non puxo no papel o primeiro que se lle ocorreu, polo que haberá que esperar novas cousas de Díaz-Castroverde para poder dar unha opinión menos apresurada.

2: Quédanche moitos por comentar?

1: Penso que só dous ou tres.

2: Pois entón entremos nun bar e mos comentas dun tirón.

2: De acordo.