‘Esa dor tan mala de limpar’, narrativa compacta
Xesús González Gómez.
En edición de autor e con ilustracións de Anxo Baranga, hai uns meses, Lito Caramés (cronista-crítico de arte das exposicións que, maiormente, se realizan en Barcelona nas súas colaboracións en Palavra Comum e Praza Pública), 18 anos despois de que aparecese en Biblos o seu libro de relatos E agora pasa un tren, entregou o seu segundo libro de narracións: Esa dor tan mala de limpar.
O libro componse de cento un (101) textos, dos que catro («Imaxes», «Texturas», «Sabores», «Espíritos») son poemas e o resto relatos. Na contracapa, que coidamos escrita polo autor, pode lerse: «Nestas páxinas destílanse microrrelatos diversos e precisos: romeiros á procura dalgunha meta, humanos axotados por ceavogas inesperadas ou aquela anécdota que riscar vieiros en toda circunstancia; ollares de esguello para o fondo de cadaquén, diálogos surrealistas cargados de todas as intencións.// Esa dor tan mala de limpar vén sendo un mosaico onde representar sentimentos ou pretensións, sensualidades entre disimulos, transgresións e sorrisos. Un arco da vella con silencios onde cómpre a complicidade de quen le para ficar as teselas que faltan; esas cuestións. Unha miscelánea, pola que circulan esencias e tempos.» Á parte disto, e avanzándonos un pouco, digamos que o autor, en diversos relatos, mais sobre todo en «Inspiracións (carballo)», «Inspiracións (merla)» e «Todas as dúbidas», deita certa poética do conto que deixaremos que lectores e lectoras descubran pola súa conta.
Os relatos, entre os que hai algunha peza excelente, outros bos e algún que ao meu parecer (como os poemas) sobran, están narrados en primeira ou en terceira persoa e todos comparte o mesmo «espazo»: a vila en que estes se «desenvolven»: Vilachá. Ou, matizando un pouquiño máis, dunha rúa desta vila. Os dous primeiros relatos (ou microrrelatos como prefire denominalos o autor) titúlanse, precisamente «Rúa Valle-Inclán – pares» e «Rúa Valle-Inclán – impares». Estes dous relatos son unha especie de «tentativa de esgotamento» desta rúa, no ronsel da «Tentative d’épuisement d’un lieu parisien», de Georges Perec, mais dándolle a esa tentativa un «formato» de relato. O narrador destes dous microrrelatos non ten a intención de esgotar esa rúa, senón que está á espera (ou a espreita) de que ela cruce. Mais, quen é ela, porque o relato dá a impresión de ser unha homenaxe a Franz Kafka: «Pasa das 9 horas. Desde a miña mesa espreito o rebulir da rúa céntrica. Hoxe un corvo (tan negro como as súas plumas) péteirame o fel.// Ela aínda non cruzou.» Ás veces, un conto segue a outro, ou o outro explica ou complementa o anterior. Nestes relatos, ou nesta serie de relatos «duplos», ao meu parecer Caramés comete un erro ao colocalos un seguido do outro: talvez a «segunda parte» deberá aparecer máis adiante, non a continuación –a non ser, claro, que o autor quixese entregar a lectoras e lectores as cousas xa mastigadas para que non houbese problemas de inxestión: en certo modo, unha inxenuidade. A partir da lectura destes dous relatos énchese o libro cunha serie de personaxes, situacións, feitos, realidades, soños, etc., cuxo fío condutor é o espazo, o lugar en que se desenvolven: Vilachá, como toda vila ou toda cidade, refuxio de soñadores, marxinais, xentes correntes, homes e mulleres da multitude, por referirnos a Poe, malvados, etc. etc.
Nestes relatos, ou microrrelatos, como debe ser neste último «xénero», os personaxes non están descritos, ou están pouco descritos, segundo que relato, tanto moral como fisicamente: só se apaña da súa vida unha secuencia aleatoria, sen que teña forzosamente un valor exemplar. Sobre as historias plana unha incerteza, unha ausencia de historia, unha falta de determinación que, penso, é, simplemente, o síntoma dun cambio na maneira de concibir o conto. A «intriga», en verdade, non existe, no sentido de que se ben pode ter o relato un inicio, raramente ten un final. Se ben non hai «intriga» nestes relatos, si existe «trama» nalgúns deles; trama que non dirixe o conto, simplemente, está aí pero non forza o final. Para sermos máis claros: son os de Caramés relatos ou microrrelatos en que non se dá o final pechado ou sorprendente do conto clásico. Ou, se se prefire: ten tantos finais como lectores e lectoras poidan imaxinar (como nos dous relatos citados: «Rúa Valle-Inclán»).
En certo modo, Esa dor tan mala de limpar podería lerse como unha novela con múltiples personaxes e voces e un sen fin de situacións, porque acaban por constituír un mosaico e, polo tanto, un debuxo singular dunha vila, dos seus habitantes, dunhas naturezas humanas, ás veces apagadas por unha tona de silencio baixo a cal hai, supomos como lectores, pecados e delitos, pero con toda seguridade o que si hai é humillacións moitas veces, sobre todo, como indica o título, dor.
O resultado é, para nós, o dun libro con certo ar compacto, aínda que poidamos distinguir diversas «alturas» e algúns cavorcos.
