Eutanasia para o Día das Letras

Xesús González Gómez.

Como todo o mundo sabe, e se non o sabe pode miralo na web da Real Academia Galega, en marzo de 1963 tres numerarios desta institución, Francisco Fernández del Riego, Manuel Gómez Román e Xesús Ferro Couselo, propuxeron nun escrito á Academia a instauración dun Día das Letras Galegas. O mes seguinte, a douta institución resolveu, por unanimidade, aceptar a proposta, e celebrar o primeiro día ese mesmo ano. A data escollida foi o 17 de maio, data en que se cumpría o centenario da publicación de Cantares gallegos, de Rosalía Castro (ou de Castro, como escribimos agora). Cada 17 de maio, xa que logo, homenaxearíase a un escritor, a unha escritora, que a Academia elixiría na primeira reunión que se realizara despois do 17 de maio, etc.

En 1990, o goberno autonómico de Galicia, presidido por Manuel Fraga Iribarne, decidiu que o Día das Letras sería, a partir do ano seguinte, feriado. Desde aquel xa afastado 1963 até hoxe (2018) celebráronse 56 días das Letras e foron homenaxeados 58 escritores, de todas as épocas, mais maiormente dos séculos XIX e XX, e algún xa morto no XXI. Dentro deses 58 escritora/es homenaxeada/os hai de todo, desde o melloriño da nosa literatura até autora/es cuxa obra vai de ínfima a infumábel, pasando por ilexíbel, inaguantábel e dunha calidade literaria por debaixo de cero ou superior a cero en só medio punto, ou de mínima produción e esta non precisamente excelente, etc, etc.

Os primeiros anos as celebracións foron pobres: estábase en pleno franquismo e as institucións públicas non estaban polo labor, polo que a cada ano que transcorría a celebración do Día das Letras, á parte de reivindicar o escritor, a escritora, a quen estaba dedicada a xornada, convertíase nunha reivindicación do país e da súa lingua e, polo tanto, da liberdade política[1]. Esas reivindicacións continuaron mesmo despois da famosa instauración da democracia en España, instauración realizada, segundo din, logo dunha transición que nos quixeron facer crer (e asumir) como exemplar. O Día das Letras, a pesar de partidismos varios xa en tempos «democráticos» e autonómicos, continuaba a ser unha festa reivindicativa, malia que alguén encheu os petos a base de celebracións de congresos sobre a figura homenaxeada. Figura á que se lle dedicaban libros e biografías e da que se editaban mesmo as súas obras máis infumábeis. Teño escrito noutra parte, esaxerando un pouco, que se dedicaban, proporcionalmente, máis libros á figura homenaxeada ese día, aínda que fose de quinta ou décimo sexta fila –que tamén destas filas hai algún/ha homenaxeado/a–, que aos libros que se dedicaran a Voltaire en Francia cando o bicentenario do seu pasamento, etc. Mais non fagamos como sempre e non nos enrollemos: vaiamos ao que hai que ir.

A partir de 1991, o día das letras de festa civil, ou cívica, ou que levaba camiño de en tal se converter, pasou a ser unha festa oficial, institucional e así, finalmente, nunha festa para descanso, lecer non literario e consumo, sobre todo se cae en venres ou luns.

A institucionalización do día, unido á escolla de certos autores máis que discutíbeis (a escolla e os autores), acabou por converter o Día das Letras nun enfermo terminal ao que os seus médicos e enfermeiros (académicos e outras castes) intentan insuflarlle vida sen se decataren de que o doente o que quere é que legalicen e lle apliquen, dunha vez por todas, a eutanasia, para non continuar sufrindo e facer sufrir os seus familiares –é dicir, as duascentas ou trescentas persoas, se a tanto chegan, que se toman en serio tal xornada.

Agora que, seica, no parlamento español se vai discutir a posíbel legalización da eutanasia ou «morte digna», por que non se discute no mundo literario galego sobre a posíbel, eu penso que desexábel, desaparición, máis que reconversión, do chamado Día das Letras Galegas?

Mais tamén cómpre afirmarmos que a morte, se quere ser digna, non pode ser súbita. Non debe ser súbita, senón meditada e pensada. Por iso avogaría pola súa total desaparición no 2021. É dicir, no ano 2020 que se celebrará o décimo cabodano de Francisco Fernández del Riego, a Academia debía dedicar o tal día á figura de quen foi o seu presidente –o presidente do cambio: porque todos sabemos que a partir da presidencia de don Paco, a Academia deu un xiro de 180 graos– e, en realidade, o «argallador» do tan mencionado día. Ese ano, despois de homenaxear, non só a Academia, senón toda Galicia, se é posíbel, a figura de del Riego, a institución da que foi membro e presidente, como derradeira homenaxe ao home de Lourenzá, debería aplicarlle unha «morte digna» á data. E, tamén como homenaxe a súa obra, e a súa vida, a de don Paco, a Academia tería a obriga de «inventar» unha nova celebración que acadase o que nun momento determinado estivo a piques de acadar o Día das Letras Galegas: a categoría de festa cívica; unha festa en que as institucións sexan meras comparsas e axentes vicarios ou secundarios, unha festa na que se celebre non só o homenaxeado ou homenaxeada, senón tamén a milagrosa supervivencia dun idioma e dun país que semellan a piques de desaparecer dun momento a outro, en medio, iso si, de grandes celebracións e outros delirios.

En fin, só nos cabe esperar que realice o que, modestisimamente e sabendo que ninguén nos vai facer caso, propomos. Mentres, como o ano que vén se homenaxea a figura do autor do libro Galicia insólita, esperemos que algún dos seus seguidores, alumnos, discípulos ou valedores escriba unha Galicia alucinante ou unha Galicia delirante que sexa fiel reflexo da vida social, política e cultural do «rincón verde» do noroeste ibérico.

[1] En 1970, dedicouse o día a Marcial Valladares. O entón alcalde da Estrada, Mario Blanco, acolleu os membros da Academia e diversos actos en honra do señor de Vilancosta: pouco despois era destituído: o poder franquista tíñao claro, e introducir o idioma galego nunha institución pública como era un Concello, percibiuno como un acto perigoso.