Fran P. Lorenzo: “As letras galegas sofren do virus do pudor”

César Lorenzo Gil.

Cabalos e lobos (Xerais) é o título do debú literario de Fran P. Lorenzo (Vigo, 1973). Esta novela gañou o Premio Blanco Amor 2014 e converteuse nun dos libros máis vendidos do ano. Nesta entrevista conversamos co autor sobre os fíos que compoñen unha historia que Lorenzo conta a medias como ficción a medias como crónica, íntima e histórica, do Vigo do século XX.

Sempre se di que as primeiras novelas son as que máis ilusión lle dan aos autores cando as empezan e as máis difíciles de rematar despois. Cónteme sobre a orixe de Cabalos e lobos.

Parece un pouco esaxerado dicilo pero esta é unha novela que leva comigo quizais dez, quince anos. Non así tal e como saíu ao final pero si en esencia. Durante moito tempo tiña as historias, os acontecementos; faltábame a estrutura. Non hai posibilidade de novela sen estrutura. E cando descubrín o edificio no que transcorren gran parte dos acontecementos, ese edificio situado na Gran Vía, 2 de Vigo, souben que por fin tiña a estrutura.

Quince anos de redacción?

Non. Eu son un escritor moi lento, dos que van cocendo os argumentos na cabeza. A novela foi medrando durante ese tempo dentro de min, non no papel. Até hai catro anos non escribín as primeiras liñas. E como digo, a escrita foi avantando amodiño. Non son un escritor que corrixa moito, que estrague moitos borradores. Ese labor de escolla fágoo antes de sentar no ordenador. Cando escribo, ese texto é xa case definitivo. Por iso ás veces podo estar moito tempo “diante da novela” sen escribir nada, simplemente concentrado, ordenando os meus pensamentos para logo botalos na pantalla.

Falábame dese edificio, o Edificio Albo, de Vigo, que na novela é un protagonista máis. Por que escollelo como eixo da historia?

Eu sabía que quería contar un relato sobre a memoria, sobre o espazo, sobre a cidade e a arquitectura, sobre as relacións humanas. E sabía que todo debía ter unha referencia, un punto no que a acción onde todo nace, onde todo se desenvolve. Ese edificio cumpría todos os obxectivos. Documenteime sobre a súa construción. Até conseguín os planos dos interiores. Alí empezaba todo, alí caía un home en agosto do 1960.  

Sempre se di que un escritor fala de si mesmo cando escribe, incluso cando parece que non o fai. Nesta historia hai certas cousas que vostede ten próximas, como a cidade de Vigo pero deduzo que hai distancia entre unha familia de orixe alemá, da burguesía comercial, e a súa propia familia.

Mais moitos dos acontecementos si teñen a ver comigo e coa miña familia. Por suposto hai moita distancia biográfica entre os Beckmann e nós pero usei moitas vivencias dos meus pais, especialmente, para darlle verosimilitude ao Vigo daquel tempo, que eu non vivín directamente. Que os protagonistas formen parte da burguesía permitíame falar da cidade de Vigo, da súa evolución durante o século XX, cando Vigo se converteu nunha das localidades do mundo con maior crecemento de poboación en menos tempo. Que fose unha familia alemá, de fóra, valeume para tomar distancia, para analizar as cousas que pasaban con maior obxectividade, sen a paixón “autóctona”. De todos os xeitos, aínda que a miña familia é de clase obreira, unha das súas ramas ten unha orixe burguesa. Moitos dos aspectos dos que trato na novela son reais, son trasuntos de cousas que realmente pasaron na miña familia. En especial aqueles que teñen a ver co día a día: as cafetarías, as excursións, os bailes…

Un dos aspectos literarios máis importantes da novela é a voz. Participan tres voces, tres personaxes protagonistas: Paula, o tío Álvaro e Thomas, fillo e sobriño neto, respectivamente. Por qué esas voces narrativas e non outras, penso no personaxe de Gloria, nai de Paula e irmá de Álvaro, por exemplo.

As voces narrativas van guiando o lector. Na primeira parte, Paula necesita coñecer para acougar determinadas pantasmas que lle xorden nun momento determinado da vida por unha razón ben concreta. Quería que os lectores seguisen esa pesquisa sentimental a través dela, que fosen descubrindo os segredos daquela familia cabo dela. A segunda parte, a de Álvaro, foi máis dura de escribir porque xa non é unha pesquisa, é unha confesión. E as confesións non permiten modular a información. Liberan o personaxe, liberan neste caso o autor e obrigan o lector a recibir todo a un tempo. Por que non oímos a voz de Gloria? Porque Gloria é o cerne do misterio, é un arquetipo.

Ás veces podo estar moito tempo “diante da novela” sen escribir nada, simplemente concentrado, ordenando os meus pensamentos para logo botalos na pantalla.

Hai pouco lin unha entrevista ao sociólogo César Rendueles onde afirmaba que a narrativa de hoxe en día é máis clasista que nos tempos de Balzac. Que si era posible que Balzac falase da súa criada pero que era imposible atopar as serventas de Enrique Vila-Matas ou Antonio Muñoz Molina. Na súa novela, a criada é unha das protagonistas. Delfina é un dos pivotes da historia.

En efecto, Delfina é quen coñece a historia, é depositaria das miserias e grandezas da familia pero non forma parte dela. Para construír a personaxe dela tiven moi en conta unha historia real da miña familia, unha tía miña que procedía dunha familia burguesa e acabou de serventa duns armadores de barcos en Vigo. É unha das presenzas máis importantes para min como escritor e penso que sen a súa personaxe, a historia non tería o mesmo interese, a mesma consistencia.

Vostede é un narrador dos que debutan “tarde”. A pesar diso, na súa novela aprécianse menos os habituais defectos dunha primeira obra. Penso persoalmente que hai unha gran diferenza entre quen empeza a publicar con certa idade e quen tira do prelo a súa primeira obra narrativa moi novo. Non sei como ve vostede isto.

Coido que non ten a ver coa idade. No meu caso, o meu oficio é escribir. Escribo regularmente desde os 17 anos. O oficio de contar historias con vontade expresa de chegar aos lectores é o mesmo no xornalismo ca na literatura. A principal diferenza é que a literatura ten as súas propias regras. Eu asumín o cambio de rexistro coma un campo de probas no que depurar o meu estilo. Coido que no blog, a miña escrita é máis intensa e barroca. Quixen estilizar a miña prosa, dotala de certo alento poético, enfrontala a diferentes voces.

É vostede un escritor con orixinais ou proxectos de novelas na gabeta?

Non.

Unha vez convertido en autor publicado, séntese con ganas de seguir a escribir narrativa?

Si que me gustaría escribir máis, especialmente por todo o que me permite vivir unha vez o libro está feito. A escrita non é un proceso gozoso para min. Mantenme nun estado de concentración que non é cómodo. Pero logo todo o compensa: o contacto cos lectores, as súas reflexións. Pero de momento preciso culminar o desafiuzamento da familia Costa Beckmann da miña mente. Logo a seguir quero escribir outra historia, unha historia de hoxe. Mais de momento é só unha idea na miña cabeza.

Cabalos e lobos gañou o Premio Blanco Amor. Gustaríame saber que opinión ten dos premios literarios. Pensa como Rexina Vega que son prexudiciais?

Fun xurado de premios literarios. Podo entender algunhas das reflexións de Vega. Por suposto non debemos confundir obras premiadas con obras mellores porque nas deliberacións dos xurados poden darse circunstancias extraliterarias que acaban condicionando unha escolla. Podo compartir certas prevencións pero tamén coido que os premios teñen cousas boas. Nun país no que é moi difícil tomar a atención dos medios de comunicación para as obras literarias, os premios aínda conseguen certa difusión para as letras galegas. No meu caso, coido, humildemente, que podería conseguir publicar a obra sen necesidade de premio ningún pero a satisfacción de conseguir o voto unánime dun xurado é grande. Ademais, neste caso, vincular o meu nome e a miña obra á personalidade de Eduardo Blanco Amor para min é un efecto secundario moi especial.

A súa novela converteuse na de maior éxito na tempada literaria. Xa hai tempo que había interese por coñecer a súa obra literaria (antes incluso de que se soubese que a súa novela estaba rematada). Logo do premio, a obra estase a vender de boca en boca.

É certo que moita xente me animaba a escribir. Seguían Un país en lata e dicíanme que debería facer algo máis amplo. E pode ser que nun primeiro momento esas persoas leron e recomendaron a novela. Hoxe as canles de recomendación, de espallamento dunha obra literaria, son múltiplas. Teñen moita importancia as redes sociais. E son consciente que no meu caso, axudaron. A min que a novela estea a ter esa acollida paréceme fantástico. Non me obsesiona iso de “chegar aos lectores” pero si me satisfai que os lectores desfruten, se impliquen na historia. Non me incomoda que a novela se considere comercial se iso significa que moita xente que nunca le ou que nunca le en galego, se achegue a este libro e si o lea.

Nalgunha entrevista vostede reivindicou as novelas de quiosco, as rosas ou as de vaqueiros que en tempos triunfaron en Galicia. Non hai algo de postureo nesa afirmación? É dicir, non sería unha boutade que un gastrónomo gabase a fast-food?

A miña reivindicación desta novelística non é literaria, é sociolóxica. Coas novelas de cordel, que se cambiaban cada semana unhas por outras, o meu vínculo é persoal, familiar e tamén sentimental porque forman parte da nosa historia. A novela de quiosco ten para empezar un forte vínculo con Vigo, a través da editorial Cíes e de Marcial Lafuente Estefanía. E tamén coido que hai que telas en conta para entender de que xeito marcaron a lectura de varias xeracións e, polo tanto, como “contaminaron” a propia idea que a maioría da xente tiña e ten da literatura. Penso que non se poden obviar ou marxinar desde o punto de vista do consumo cultural.

Non me incomoda que a novela se considere comercial se iso significa que moita xente que nunca le ou que nunca le en galego, se achegue a este libro e si o lea.

Un dos eixos de Cabalos e lobos é o amor, concretamente o amor homosexual. Non é este un tema demasiado cultivado nas letras galegas, nin sequera nas contemporáneas. Hai anos, Xavier Queipo dicíame que algo de culpa desta situación a tiña a dependencia do noso sistema literario do ensino, que moitos autores sabían que de escribiren de temas “heterodoxos” quedaban fóra das listaxes de lecturas recomendadas.

As letras galegas sofren do virus do pudor. Quizais é por mor das reducidas dimensións do noso sistema literario ou quizais polo medo dos autores á exposición pública de si mesmos.

Como encarou vostede a narración dese amor?

Quixen extraela do ambiente sórdido no que as leis daquel tempo a colocaran. Quería dotala de todos os elementos dunha historia de amor. Por suposto que un conto de dous amantes que loitan polo seu amor contra as circunstancias non é novo pero si foi para min un reto dialéctico porque non é o mesmo a maneira de falar sobre sexo dun homosexual no tempo de hoxe ca un home que poida ter agora 70 ou 80 anos.

Vostede empezou a redacción “en serio” desta novela hai catro anos, xusto cando cambia (para peor) a súa vida laboral.

En efecto, eu son xornalista, traballo nun medio de comunicación que desde hai catro anos impuxo un expediente de regulación de emprego que dura até hoxe. Unha semana de cada mes eu non traballo, son un parado a tempo parcial. Paradoxalmente, esta circunstancia negativa permitiume gañar tempo, permitiume ter máis tempo para a escrita non xornalística ou non vinculada ao meu traballo. Isto que me pasou a min é unha constante na profesión e coido que vai ter consecuencias no plano creativo. Porque de repente todos eses xornalistas con “máis tempo” que durante moitos anos foron acumulando historias, experiencias, agora teñen a oportunidade de reformulalas, darlles un enfoque literario.

Cónteme que libros leu recentemente.

Varias cousas. Gente melancolicamente louca, de Teresa Veiga, Ojo y medio, de Harkaitz Cano, Dime que me queres aínda que sexa mentira, de Montserrat Roig, Zarzarrosa, de Robert Coover, A infancia dun xefe, de Jean-Paul Sartre, publicado por Hugin e Munin e Conduce rápido, de Diego Ameixeiras (Xerais). De feito, estou á espera de que Ameixeiras publique o seu próximo libro para lelo tan pronto chegue á libraría. Paréceme un portento, un dos mellores narradores, capaz de dicir tanto con tan pouco.