Georges Bessière: De Alxeria a París á procura do surrealismo (e 5)

Cen anos de surrealismo

Xesús González Gómez.

E chegamos á última entrega desta serie dedicada a Georges Bessière, alguén que quixo ser surrealista e estivo a piques de conseguilo. Se este Bessière que quixo ser surrealista e o mesmo Bessière que, como vimos, anos despois se presenta candidato, máis ou menos independente, a unhas eleccións lexislativas, as que gañou a Frente Popular, dá a impresión que a partir dos anos trinta Georges Bessière era ou carne de canón para o fascismo de baixa intensidade, que representou a Francia de Vichy, ou era, quizais máis facilmente do que acreditamos pensar, carne de asilo… psiquiátrico. Nesta última entrega damos diversos textos de Georges Bessière que puidemos atopar e a recensión dun libro de poemas seus asinada por Robert Randau.

No mesmo número en que aparecera o último escrito traducido na anterior entrega, Besière publica un segundo artigo, cuxa tradución damos a continuación, non se antes avisar do que acabamos de traducir. En principio non semella que fose un artigo de Bessière, mais lembremos que estudou unha carreira xurídica (pensamos), que proviña dunha familia de avogados, empregados xudiciais, funcionarios, etc. E, por último, nos seguintes números deste semanario (sic): en realidade era só unha folla impresa polas dúas caras, nunca se rectifica a autoría dese artigo.

OS SERÁNS

A indecisión azul dos seráns ensíname esta crítica crepuscular que emana de min como un enxame de abellas que van libar ao máis secreto dos pétalos as vidas e as obras dos homes. Sei esperar o centro escondido da nosa debilidade, onde as achegas inútiles da humanidade (cóleras, utopías) se dilúen para que só se deixe oír un berro de angustia.

A miña forza é un perfume, unha brisa lánguida, un sol poñente, unha choiva de estrelas, un filtro, un estremecemento de alas, un simún de melancolía ao que nin unha esfinxe de pedra resistiría. Unha lactescencia deslízase no horizonte das miñas estrofas, un voo de pombas, unha lúa crecente, unha marcha de estrelas, unha acuarela de árbores, e no serán prateado de estrelas, materno –no noite milagrosa de veludo, sedas, inmensos plátanos e acantos–, no serán menos va que a miña vida, iniciado ás noites. No serán trémulo de estatuas, liras, paxaros, continúo a tocar ese angelus que Baudelaire encetou nas alcobas, Mistral nos campos, Rimbaud polos mares.

***

Este serán a lúa tan débil da nosa cidade, a lúa de todos os homes, érguese.

Cansa, baixa as pálpebras. A penas unha ínfima franxa de ollo vermella vixía a paisaxe e toma notas:

É unha cidade de nenos con casas de cartón pedra, tellas de pel de laranxa, chemineas como cenorias. As rapaciñas poderían atarse arredor do van todas esas doces sombras dos xardín nas que rumorean os regatos…

Estou tan ben ao estar aquí só… Un reiseñor rube ao longo dun balcón de centáureas; unha papuxa executa toda a la de cancións que protexía o seu corazonciño e percíbeo nu de repente ao chorar de frío.

É a hora que non está marcada no reloxo, a hora en que a marea azul dos raios da lúa ondula sobre a terra. As pregas moi rectas nas pernas do pantalón, as botas ben vernizadas e discretamente ruxintes contra as poliñas cortadas e as follas enfermas, un cigarro murcho nos labios, escoito a respiración nocturna das árbores. Nas pólas que ningún vento move, sobe a poesía muda do zume. Abano, suspiro, desexo cos ollos pechados, canción de mar fatigada, vaga apenas, man fráxil e núa?… Que sei? Ningunha imaxe, nin unha música velada, ningunha separación de pernas brancas, evocará a apertura desta amizade das árbores en que filialmente penetro.

Tantas primaveras enlazáronse ao meu redor que, melancólico a causa da inútil gloria de renacer e lembrándome de paisaxes en que se arrefriaba o sol, inclino o meu rostro amenamente desinteresado cara á inxenuidade das sombras. Unha sombra, non é nin música, nin pintura –senón semi-loito do ar e do chan, melancolía insospeitada, segredos espallados, danza de sandalias malvas… Máis que nunca fráxil, perdendo o fío dos meus encaixes, humilde como un paxariño estrullado, non vivo máis que do faiscar das miñas esperanzas que caen como follas. Xa non sei onde vou. O vento do próximo outono cantarame os seus poemas fraternais, mais antes, deitado nu sobre a terra, e non sei que serpes de cheiros felinos a se insinuaren na miña gorxa, a herba entre os dentes, quixese que o sono rodase sobre min os seus carros de flores negras…

Le Progrès de Sidi-Bel-Abbès, 7 de setembro de 1926.

ESE SEÑOR

PAUL BOURGET…

A pseudo-ciencia é a clave da súa obra.

Os gobernos poderán derrubarse, as fórmulas dos verdadeiros Filósofos e dos verdadeiros Sabios estragarse, os éxitos das xustas celebridades diminuír, a pseudo-ciencia deste hipócrita, sexa cal for o voso equilibrio ou desequilibrio social, a vosa saúde ou a vosa sucidade moral, exercerá sen  interrupción a súa influencia maligna sobre a vosa gran sombra –dará, maxistral domadora, o seu golpe de mallo nas vosas orellas de oso.

Este señor Bourget con ollos de corvo, cuxos mostachos son arañeiras, o lombo unha pel de bode, non se lembra nunca de que escribe como unha lesma e que a súa baba académica, completamente en zigzag e en reverencias, lle volverá caer sobre o nariz.

O carrusel das miñas ideas detense aquí, ten todo o aspecto de ser dirixido por unha bruxa de nariz ridícula…

Mais, universitarios asmáticos, colexiais inxenuos, que non queredes que Poe, Baudelaire, Nietzsche, enchan o tonel do mundo coas súas rarezas preciosas, mirade xa que logo, badulaques, esta colmea do gran Paul da que pensades que escaparían as abellas louras:

Só saen morcegos!

***

Os desilusionados, os desincorporados, os fillos de Baudelaire, Rimbaud e Verlaine, rin a cachón ao veren os miróns que sodes, abraiados de que as investigacións desa eiruga de Bourget, usando o verniz que o simbolismo deitara sobre o mundo, mostran ao nu a Inmundicia social. Con efecto, a súa obra é un cadáver. A prea é o seu gran premio. Impulsa fémures, tibias, toda unha magnífica colleita de vermes a se abanearen.

***

Os seus primeiros versos non foron escritos, senón sondaxes: boliñas de arxila lanzadas sobre un muro gris.

A súa Vida inquieta (1875) non o é menos que un cataplasma. O seu Eden (1878) non é un Edén. os seus Testemuños (1882) testemuñan unha incurábel impotencia. Aos trinta anos, montado sobre un lixo de insignificancias, supera xa aos seus camaradas da altura dun cacahuete. Nos seus Essais e Nouveaux Essais de psychologie contemporaine (1881-1883), cunha elegancia de barbeiro, unha habilidade de drogueiro, baleira os seus ouriñais sobre Taine, Renan, Stendhal, Baudelaire, Aimiel, Turguenev, Leconte de Liste, e nolos volve entregar completamente marelos.

Destes mestres do soño e da caricatura, tira, o prooobe [prôôôvre], unha paixón de fotógrafo mundano polo real. Agora, editará as súas tarxetas. No canto de percibir que mesmo o naturalista Taine era un simbolista, e mellor aínda, un «Cymbalista», el quere facérnolo pasar por un enxeñoso primario, un reporteiro de catro cadelas, un carteirista da vida cotiá. Entón, este neurópata da información, organiza a súa grande axencia de informacións. Se a gran burguesía francesa da época, tiraba cara a un lado e outro, empurrada a esquerda por Le Figaro, e a dereita por seus outros xornais, non se decatara que Bourget era o seu tendeiro, o seu criado, o seu adulador, o seu sumidoiro. El faríase, decepcionado, novelista a catro cadelas. Porque xa os seus títulos marcaban unha notábel disposición a ornar os cranios baleiros das criadas, das cabeciñas tolas, das porteiras, dos grous retirados:

Un idilio tráxico;

A duquesa azul;

Un corazón de muller;

Mentiras;

O irreparábel;

Cruel enigma…

Novelas para leren no metro, no tranvía, no triciclo…

***

Vagabundaxe, falsos claros de lúa, albas de papeis, soles cancerosos, velaí o que o señor Paul Bourget ofrece aos seus lectores. Nas súas almas, na súa choiva de bágoas fai medrar champiñóns velenosos. Non fere nunca, oficia sen cesar de choromiqueiro e semella descoñecer profundamente frases que son humus nutritivos dos máis grandes artistas:

«A dor dános o encanto»[1].

«O entusiasmo que se aplica a outra cousa que a abstraccións é un signo de debilidade e de enfermidade»[2].

«É que nos mostraremos dignos ao falar dos fenómenos e viviremos xustos de ton?»[3].

«Un dandi é quizais un home anoxado, un home que sofre, mais neste último caso sorrirá como un lacedemonio mordido por un raposo»[4].

Ou, cando menos, se os coñece, intenta montalos sobre agullas de gravatas, retira a carne para mostrar a súa palla.

***

A súa inquietude múdase nunha berenxena que peteiran todos os pardais da Academia francesa.

Se o seu carrusel se detivese de repente, veriades que os cravos son de ferralla e non de ouro.

Cunha indiscutíbel audacia, este camaleón realiza todo o que acha de mesquiño nel e arredor del para gozar dunha verdadeira fortuna, dunha fermosa seguridade.

Así, hai que saudar, agradecidos, aos surrealistas Aragon, Breton, Éluard, Soupault, que atacan dende hai dous anos todas as falsas glorias do país cun xenial encarnizamento.

Os escritores achegan habitualmente arredor das súa sobras un clima que os baña e colorea… Bourget non é nin alba, nin serán, nin crepúsculo; nin o Norte nin o Sur.

Bourget é o recanto de sombra do baño, onde se fan tamén versos, mais versos que se chaman solitarios.

Le Progrès de Sidi-Bel-Abbès, 27 de xullo de 1936.

A HAMACA DO FIN

(dúas da madrugada; o péndulo ten sono)

Máis diminuído que de costume, reducido á súa máis simple expresión, cepillado até os ósos, as tempas aplanadas e o queixo engurrado, meu pobre amigo Cornette deixa vagar nas súas córneas (cornées) de guía turístico (cornac) da prensa local as cornalinas (coralines) cornudas (encornées) do seu soño de funguido (cornement) fatigado.

Irónicos  o seu sono, rodéannos estantes. Estantes (étagéres) de soportes (étais) sen amarras (étalingue) que, coma nós, están de pé porque é necesario, até á esquerda.

Ah, esta barafunda (foire) da que sairemos diarreicos (foireux) sen engulir ortigas purgativas (foirolle).

Tres bombillas evacúan a súa albina luz nos nosos frontes marelos. O pobre García, apartado (garé) como un tímido gobio (gardon), gargaréxase (se gargarise) de exclamacións de desesperación diante dun pupitre onde a pupilaxe do seu vocabulario danza como un xoguete (pupazzo) enfermo diante da pupa[5] do seu asombro. Como nas sinagogas de antano, os seus cabelos caen, un a un, sobre unha folla branca que blasfema o bisté do seu dous centos corenta e tres artigos sobre a Feira do Viño…

***

Silencio das noites de Maio, que nos volveremos sen a delicadeza do seu acollemento?

Que será dos nosos cerebros torturados en que se torcen torulas[6] e reptan tartarugas? Silencio das noites de Maio que honrarmos, noutrora, cunha oleífera ociosidade, agradecémosche, Bellat, Brémond, Bessière, Masson, Garcia, Covés, Cornette, etc… etc… que vixíes docemente o noso esgotamento. Aínda que, aquí abaixo, baixo a rosa virtude da lúa roseira, e entre as roseiras do noso máis célebre rosista municipal, os reiseñores bébedos de rosolis[7] ceiban os seus trilos nos cotos de papá Gard, finximos esquecerte porque a Feira do Viño, a enorme Feira do Viño, a tentacular Feira do Viño é a que nos empurra, que masca o masticábel (machicatoire) da nosa entrega cos seus maquiavélicos molares.

Todo isto acabará mediante curas de hamaca.

Le Progrès de Sidi-Bel-Abbès, 5 de maio de 1933.

POESIA

Por todas as partes, por todas as partes, a cidade rúa.

É o escándalo das cores.

O ceo, un brazo de azul, lanzou eses ramos.

As mulleres cheiran a tomate e espiño.

Veño, coa miña nicotina,

(Sen dúbida teño o cranio queimado como unha vella pipa),

Veño, cos meus dentes marelos e dedos usados como cigarros,

Veño deitarme á sombra desta Igrexa,

A esta hora en que as mulleres iluminan as súas nádegas,

Para festexaren as virxes adolescentes.

Perdido: os máis vellos restos do máis vello porto.

Cambaléome no limiar da casa de Xesús.

Os tranvías esfolan o raíl,

Claxons eructan como demos.

A porta reprégase sobre os seus gonzos aceitados.

A pía de auga bendita xa non oe nada co seu oído de pedra.

E por tanto a verdade.

Es o crucifixo de que me falaron.

Dende tantos anos, dende tantos anos,

Oes, sen cesar, o horizonte dos teus brazos de marfil,

Tropezas con non se sabe que marea, cos teus xeonllos bloqueados,

Coas túas tibias secas.

Os teus cravos continúan a enferruxarse no océano do tempo.

Teus ollos choran unha la de bágoas.

Lanternas apagadas, túas mans e teus pés colgan.

Vin até a ti.

Quizais porque o sol e o estro da rúa facíanme mal,

Quizais porque mil Xudas tamén me traizoaron,

Quizais porque fun bautizado,

E o incenso deste bautismo se apertou na miña medula,

Quizais porque ningún corpo de muller vale o acollemento das túas pálpebras.

Mais descendes da túa cruz,

Os teus pés nus limpas as lousas do seu feltro branco,

As túas pernas son árbores de cera,

Os teus pelos xeroglíficos de Exipto.

Bebes o meu rostro;

E eu naufrago en ti como un salouco nun pano.

Annales Africaines, 1 de marzo de 1936.

A LITERATURA E A INTELECTUALIDADE EN AFRICA DO NORTE

S.O.S, por Georges Bessière. Un vol. in 18º. Sen indicación de editor, Alxer.

Poeta de talento, Georges Bessière está convencido da vaidade de toda literatura e da súa impotencia para restituír o real. Quen non lle daría razón neste punto? Con efecto, a maior parte do tempo as nosas impresións non nos revelan máis que a mentira do querer-vivir. Compracémonos no fugaz.

A teteira balancea a alga do seu fume

O fume balancea a alga do teu fantasma.

O amor é un instante que pasa e conclúe en decepcións ou en desastres. Son estas derrotas e tamén os diversos naufraxios dun ser extremadamente sensíbel que o autor describe en numerosos poemas, algúns certamente fermosos, beleza que ás veces estraga un linotipista torpe. Saboreo imaxes novas, case salvaxes:

O campanario esquecía recoser o ceo…

Inverno! Inverno! Lúa esclerosa que deposita

Os teus cuspes rubios nesas árbores morosas…

Unha mais desas noites sen o Nazareno, nas que se oe rezar a súa

boca…

Unha fe, calquera que for, é unha engurra.

Apóstolos, sabios, todos caras engruñadas.

Unha inadvertencia, na páxina 56. A combinación vulgum pecus implica un horríbel barbarismo. Hai que dicir: profanum vulgus ou non falar latín.

Non me demorarei máis en tales minucias. Non só S.O.S é o libro dun bo artista, senón tamén é o precioso memorando dun pensador que contará maña se non dilúe moito a súa frase recollida e concisa en frases en charcos, se non disciplina demasiado o seu talento, se só escoita a medias os consellos dos seus amigos.

Robert RANDAU

L’Écho d’Alger, 13 de marzo de 1937.

[1] Bossuet. (Nota de Bessière.)

[2] Baudelaire. (Nota de Bessière.)

[3] Laforgue. (Nota de Bessière.)

[4] Baudelaire. (Nota de Bessière.)

[5] Estadio da metamorfose dalgúns insectos.

[6] Cavidade en que se implante a base das antenas dos insectos.

[7] Tipo de augardente aromatizado.