Hai que suprimir os premios literarios? Unha enquisa francesa de 1950 (3)

Xesús González Gómez.

Nas entregas anteriores vimos o que pensaban os escritores sobre os premios literarios, vexamos agora o que responderon membros de xurados ás preguntas de Geneviène Bonnefoi.

O primeiro en contestar foi Gérard Bauër, novelista, crítico, ensaísta, fillo de Henri Bauër, que era á súa vez fillo natural de Alexandre Dumas. Henri Bauër (1851-1915), combatente da Comuna parisiense de 1871, capitán da Garda Nacional durante a Semana Sanguenta, un dos homes de confianza do xeneral comuneiro Eudes, deportado a Nova Caledonia durante sete anos, onde fixo grande amizade con Louise Michel e outros deportados. De regreso a Francia, traballou como xornalista e crítico teatral, foi un dos primeiros defensores do naturalismo e un dos primeiros dreifuysards. Apoiou dende o primeiro momento a renovación teatral efectuada polo Teatro Libre de Antoine e o Teatro de l’Oeuvre de Lugné-Poe, foi o introdutor en Francia de Tolstoi, Strindberg e Ibsen. Wagneriano de primeira hora, defendeu Pélleas e Melisande, de Debussy e a Salomé, de Oscar Wilde. Foi, tamén, o único defensor de Alfred Jarry cando a estrea de Ubu Rei. Como xornalista defendeu sempre os xudeus, o pacifismo, o desarmamento e os homosexuais. A vida (e a obra) de seu fillo Gérard non é tan interesante, mais algún dos seus libros de viaxes pode salvarse. Bauër foi xurado de diversos premios entre eles do Goncourt. Tamén foi galardoado por algún dos seus libros. Velaí o que dicía aquel 1950 sobre os premios literarios. Segundo el (e centrándose no Goncourt) os premios non atacan a independencia dos escritores, e se ben é certo que moitos escritores mozos queren gañalo non fan novelas a medida para o Goncourt; ademais, este premio non só atrae a atención sobre o autor galardoado, «senón tamén sobre os outros que obteñen algúns votos». Non obstante, considera que se ben a proliferación de premios lles tira importancia, estes (é dicir, os premios) «son un atractivo para os editores, que non poden correr o risco de publicar novos novelistas se non tivesen a esperanza de conseguir un (premio)». E nos libros correríase o risco que se corre, por exemplo no teatro, onde os empresarios só queren representar Molière ou Shakespeare porque producen beneficios. Nega rotundamente que existan intrigas e apaños no Goncourt, malia o que se diga. E para defender os premios contra o ataque de Julien Gracq, informa de que este «estivo bastante contento de recibir a axuda á primeira obra, que lle permitiu representar unha peza que sen ela nunca se representaría». Aquí, Bauër, como din en Castela, mestura «churras con merinas» e, ademais, confunde o touciño coa velocidade. Gracq foi «premiado» cunha bolsa que permitiu se estrease a súa obra teatral O rei pescador. Sen esa bolsa, o desembolso que debería facer o escritor para poder pór en escena a súa peza sería bastante considerábel: alugar unha sala, salario de actores, decoradores, director, músicos, acomodadores, etc. etc. O Estado francés decidira que había que darlles unha oportunidade a autores teatrais novos, que os teatros comerciais, por aquilo das ganancias e as perdas, repetían sempre os mesmos autores, o que dificultaba a renovación teatral, de aí esa institución de bolsas para estrear unha primeira peza. Canto lle custou a Gracq, por exemplo, a edición da súa primeira novela, Au château d’Argol, que, como dixemos, publicou José Corti mais pagou o autor do seu peto? De seguro que a pagou cos seus aforros de profesor de instituto. Por outra parte, como dixemos na primeira entrega, a maioría dos premiados polos premios institucionais non se presenta, senón que son elixidos polos membros dos xurados sen contar, maiormente, coa opinión do escritor ou da escritora.

Outro dos membros de xurados interrogado foi Albert Béguin, o autor dese inesquecíbel libro titulado A alma romántica e o soño, e que daquela era o director da revista católica («personalista»), Esprit. Para Béguin, os premios fan moito menos mal do que se pensa e, ademais, pola «súa multiplicación, e porque todo o mundo sabe o que valen, perderon os seus últimos prestixios reais.» En realidade, continúa, non son máis que episodios da vida literaria parisiense, é dicir, «da loita entre os grandes editores». Por outra parte, como os xurados temen que os poñan a caer dun burro, adoitan premiar obras que, «de todos os xeitos, atoparían os seus lectores, xa que logo, obras conformistas, feitas para tranquilizaren os espíritos rutineiros (Druon, Merle, etc. etc.)» Mais os premios literarios producen vítimas: «algúns xoves literarios que viven fóra de si durante o mes de novembro» (mes en que en Francia se conceden a maioría dos premios «institucionais») e, sobre todo, o laureado, «destinado a non ser máis que un antigo laureado, condición bastante malsá». Béguin continúa a emitir opinións válidas aínda hoxe: «No que respecta á inxustiza destas glorias artificiais, non se suprimiría eliminando os premios. É a condición do escritor, do seu traballo, as súas relacións co editor, o que habería que reformar [cursivas nosas, XGG] Provisionalmente, abondaría que os críticos non se visen obrigados a comentar as obras galardoadas e que a opinión desdeñase os anuncios publicitarios. Iso suporía que existe unha critica e unha opinión…». Engade, a respecto de manobras e amaños, que el, como membro de xurados, nunca observou ningún deses «dese xogos de influencias e favoritismos, que poderían darme o pretexto para dimitir». E remata: «se se suprimisen os premios, eu aplaudiríao».

Georges Charensol, redactor xefe do hebdomario Les nouvelles littéraires e membro do xurado do premio Renaudot, empeza dicindo que o escrito de Gracq é notábel e que el (é dicir, Gracq) está moi cualificado para escribir tal panfleto: «Cando publicou o seu último libro [Le rivage des Syrtes], o xurado do premio Renaudot pediulle ao editor [José Corti] que lle enviase a novela, e non o fixo, o que supón pola súa parte un certo desprezo polas honras literarias. A súa actitude, moi honorábel e lóxica, colócao por riba de toda sospeita de envexa ou celos.» Para Charensol, é evidente que os premios literarios teñen moitos defectos, pero pregunta: «Por que substituílos?» Continúa afirmando que en Francia aparecen 5.000 libros ao ano: como pode guiarse o lector se non hai «postes indicadores»? Refírese logo ao sistema americano: «o libro do mes», selección de libros escollidos, mais o sistema americano non é superior ao francés, xa que nunca, como libro do mes, aparecen autores como Faulkner, Miller, Steinbeck, Saroyan… O único grande escritor americano de quen algunha obra súa foi seleccionada como «libro do mes» é Hemingway. E remata: «Deploremos os inconvenientes do noso sistema, faltos de atopar un mellor», e, polo que respecta ás escuras manobras, apaños e trapalladas para conceder o galardón a un ou outro, afirma que el, membro de diversos xurados literarios, de cine, de pintura, nunca viu ningunha, «só vin xentes que intentaban honestamente facer o seu traballo de selección, que ás veces, moitas quizais, se equivocan, mais sempre de boa fe».

Judith Cladel, novelista, biógrafa de Auguste Rodin, filla do poeta (socialista) Léon Cladel, que pasou á «posteridade» máis polo prólogo que á súa novela Les martyrs ridicules lle puxo Charles Baudelaire de que, en realidade, pola súa obra que, quizais, sobre todo esta novela, mereza «salvarse». Cladel, que foi membro do xurado do Fémina dende 1916 até o seu pasamento en 1958, inicia a súa resposta afirmando que como toda institución humana os premios teñen as súas vantaxes e os seus inconvenientes. «As vantaxes son evidentes: son un alento para moitos mozos. Unha especie de concurso que ten a súa importancia e a súa seriedade. Descóbrese un novo autor que o público non coñecía. Faise a luz sobre o seu nome.» Ora, o inconveniente dos premios, o seu perigo: «Os xoves autores pensan demasiado nos premios e traballan para conseguiren un. Cando unha obra de arte é interesada, ten menos valor humano. Outros escriben apresuradamente algúns meses para o período dos premios e así non dan todo o que poderían.» E remata: «Mais o que conta son as vantaxes», e apoiándose en J. H. Rosny ainé (o maior, para diferencialo do seu irmán, que chamaban J. H. Rosny menor: en realidade J. H. Rosny é o pseudónimo que usaban conxuntamente os irmáns belgas Josep-Henri-Honoré Boex e Séraphin-Justin François Boex; cando deixaron de escribir conxuntamente, asinaron tal como se os coñece J. H. Rosny ainé e J.H. Rosny jeune, respectivamente) afirma que «Premios literarios debería haber un cada día».

O último membro de xurado interrogado foi Pierre Descaves, novelista, home de radio, heroe da Primeira Guerra Mundial, resistente contra os nazis, administrador xeral da Comédie Française, etc. Naquel 1950 era membro do xurado do Premio Renaudot (e doutros). Inicia a súa resposta dicindo que está tentado de responder a enquisa co que escribía o Marcel Arland no número de outono de 1949 de Cahiers de la Pléiade: «Non digo que todos os premios literarios sexan outorgados por malentendido. Hai tamén que contar coa neglixencia, a fatiga, o espírito de clan, o azar e mesmo o mérito…» A estas seis «condicións», Descaves engadiría gustosamente, «para contentar a galería»: a camaradería, o amaño, o complot, as relacións, as promesas, etc. Ora, segundo Descaves todo isto non é moi grave, e o propio Arland (xurado ocasional el mesmo) acababa o seu artigo dicindo: «…decididamente, o único remedio aos premios literarios é multiplicalos». Así se chega, di Descaves, á caricatura, polo que hai que pórse serios: «Un premio —sinala— está en función do xurado que o outorga. Non funda, non dá premios quen quere. Tal é a moral da historia», e pasa a falar do que coñece, o Renaudot: «dez homes libre examinan en conciencia, e despois dun rigoroso filtro, máis de trinta novelas anualmente. O método está comprobado. E para comprobar o método mírese o palmarés do Renaudot. Raro é o erro. E se hai erro é de boa fe». Polo que ofrece o método a fundadores de premios futuros. Finalmente, está pola multiplicación dos premios, «cuxo verdadeiro mérito é manter unha emulación saudábel». Se a posíbel lectora ou o posíbel lector deste escrito quere saber dos autores premiados polo Renaudot, mire na Wikipedia. Digamos, con todo, que dende a súa fundación en 1926 até aquel 1950, premiou a moitos escritores dos que fóra do hexágono galo nada se sabe, mais tamén grandes obras: Viaxe ao cabo da noite, de Céline (1932), Les beaux quartiers, de Louis Aragon (1936), Les Javanais, de Jean Malaquais (1939) –curiosamente, tanto a mencionada novela de Céline como esta de Malaquais foron loadas por un tal León Trotski–, L’univers concentrationnaire, de David Rousset (1947), Je vivrai l’amour des autres, de Jean Cayrol (1947). Despois de 1950 laureou novelas de Georges Perec (As cousas –excelentemente vertida ao galego por Gonzalo Navaza e publicada por Edicións do Cumio), La modification, de Michel Butor, La lésarde, de Édouard Glissant, Le Procés-Verbal, de J. M. G. Le Clézio, La nuit du décret, de Michel Castillo, La Place, de Annie Ernaux, e a Daniel Pennac, Irene Némirovsky, Virginie Despentes, David Foenkinos ou Amélie Nothomb, etc.