‘Happy End’, os ambiguos finais de Mario Caneiro

Javier Nogueira.

Non por ben coñecido resulta menos contundente o comezo de Anna Karenina. Xa saben, aquilo de que “Todas as familias felices son iguais e cada familia infeliz éo á súa maneira”. E isto pódeselles aplicar non só ás familias, senón tamén ás relacións de parella, tal e como fai o escritor naronés Mario Caneiro en Happy End, novela de amarga ironía xa desde o título na que continúa unha análise do sentimental que xa aparecía en obras anteriores, a máis coñecida, quizais, Ana e os homes (2017), neste caso con catro parellas que comparten espazo urbano, inquedanzas… e pouco máis.

A diferenza de Lev Tolstoi na súa inmortal obra, Mario Caneiro non precisa para o desenvolvemento dos conflitos na súa novela un obstáculo externo. Entre os personaxes e a consecución do seu teórico obxectivo –a idílica relación amorosa, supoñemos desde unha óptica estritamente platónica– érguese unha serie de barreiras de carácter íntimo que rematan por crear unha tensión de baixa intensidade –afastada de dramas máis propios doutros subxéneros novelescos– que deriva nunha serie de finais abertos e dubidosamente felices. Os temas e motivos que usa o autor remiten a unha experiencia amorosa contemporánea, experimentada por personaxes disímiles e redondos, ancorados nuns espazos externos que reflicten espazos internos en non poucas ocasións. Quizais os máis cinéfilos poidan trazar, por certo, paralelos coa experiencia bergmaniana en Segredos dun matrimonio, aínda que a influencia do cineasta sueco non sexa directa nin especialmente explícita.

A escolla deses conflitos esencialmente internos leva o noso novelista a ter que elixir entre dous moldes ben coñecidos na narrativa do último século. Afastado de estruturas e recursos posmodernos, coma case que toda a novela galega do século XXI, temerosa de que o desafío intelectual cara aos lectores e lectoras remate en fuxida e fracaso comercial, Caneiro parte dunha base realista –que non naturalista ou especialmente achegada a modos do realismo máis vulgares en temática e léxico– para se enfrontar a un mundo pechado coas armas que outorga un narrador omnisciente con plena capacidade de penetración nas mentes alleas e aparente fiabilidade.

A alternativa tería sido o máis común arestora na nosa narrativa: un multiperspectivismo inspirado en Henry James, quizais non explicitamente, mais si en canto ao espírito –non semella haber moitos seareiros do xenio bostoniano e as súas sucesoras nas nosas letras–, con oito voces forzosamente similares, xa que os trazos externos dos personaxes e as súas relacións non se diferenciarían tanto como para que fose relevante ou posíbel un cambio de voz. Considerando, polo tanto, axeitado desde o punto de vista estilístico e formal ese narrador omnisciente, temos que nos preguntar se non gañaría músculo a obra cunha maior presenza de recursos coma o estilo indirecto libre, que permitiría un acceso máis directo á conciencia dos protagonistas.

Para afirmar esas perspectivas múltiples a través dunha soa voz escolle Mario Caneiro unha estrutura externa fragmentaria, na que se alternan as historias das catro parellas baixo epígrafes non descritivos (A1, B1, C1, D1, A2… e así sucesivamente). Esta arquitectura do relato permite unha posibilidade alternativa de lectura. Realizada por nós, non resulta tan efectiva como a proposta polo autor por dúas razóns: a non entidade dos relatos baixo un formato alternativo que se achegaría ao conto e, sobre todo, a desaparición dos elementos de enlace que dan entidade á conexión entre capítulos anexos. A falla na estrutura externa non aparece, como podería agardarse aquí, senón nunha certa desproporción entre episodios, moi notoria no caso da historia C, cuxo segundo capítulo resulta un chisco extemporáneo nunha obra que, por veces, pasa a rentes do microrrelato (véxase, por exemplo, C6).

A novela contemporánea galega atópase, en aparencia, nun bo estado de saúde no cuantitativo, non tanto quizais no cualitativo. Precisa visións alternativas dos grandes temas e Mario Caneiro non só ofrece esa visión diverxente, senón tamén unha fonda dende o punto de vista psicolóxico e social, co engadido de soster cun decorum horaciano que poucas veces se quebra (alén das “alucinacións hipnopómpicas”) a coherencia lingüística da voz narradora. Por isto pode lamentar un a escolla da novela curta como molde xenérico, pois quizais tema e autor estaban preparados para unha amplificación tanto retórica coma temática.

♦ Happy End, de Mario Caneiro, Barbantesa, 2023. 134 páxinas. ♠16€