Isaac Xubín: “Hai cousas que se non as conto eu non as contará ninguén”
É poeta, narrador e tradutor dalgunhas das obras mestras que desde a literatura vasca ou irlandes, por exemplo, nos chegaron ao galego. Isaac Xubín debúxanos unha biblioteca íntima que ten algo de camarote dun bacallaeiro ideal. O seu último libro acaba de entrar nas librarías: Xenealoxía dun intruso (Galaxia).
Cal é o primeiro libro que recorda ter lido?
El buho que tenía miedo de la oscuridad, de Jill Tomlinson. Vivíamos en Xixón e tróuxomo de Madrid un compañeiro de meu pai a quen chamábamos tío Pepe.
O seguinte que lembro é Fray Perico y su borrico, de Juan Muñoz Martín. A tarde que o rematei, nin idea dos anos que eu tiña, recordo coller ás agochadas a máquina de escribir coa vontade de ser escritor, lembro que me custou colocar no seu sitio o folio e despois bater nas teclas o meu nome até que quedei parado e en silencio, decateime de que non era tan doado. Máis alá do meu nome non tiña nada que contar. E agora que estou a lembralo reparo en que quizais aquela foi a primeira vez que fixen iso que cómpre facer cando queremos que algo especial se faga realidade e no que cremos con todas as forzas: agocharse dos demais e, especialmente, da autoridade.
Que libro pouco coñecido considera vostede unha obra mestra?
A boca pobre, de Flann O’Brien. Traducino para Rinoceronte hai uns anos. Eu tomei aquel traballo como unha oportunidade de agradecerlle a Irlanda os case cinco anos que pasei alí. É un libro moi divertido que en moitos momentos parece que fala de Galicia, non lembro ter rido tanto ao traducir un libro. Pódese facer a comparación, sempre será inxusta e arriscada, e dicir que se trata dunha sorte de Quijote irlandés, unha crítica aos libros que estaban de moda naqueles tempos no país, escritos en gaélico, e que adozaban e creaban un estereotipo falso sobre un suposto “auténtico modo de vida gaélico” no occidente do país, esfameado e deixado da man de Dublín e de calquera forma de deus.
E que obra mestra canónica lle cae das mans?
Sempre que me fan esta pregunta lembro A cartuxa de Parma, de Stendhal. Eu lía e non había xeito, non avanzaba e culpábame a min, por non estar centrado. A lectura facíaseme tan insoportable que, nun intre de iluminación, tiven a necesidade de botarlle a culpa a outro. Se eu non era o culpable, e Stendhal tampouco podía ser, daquela tiña que ser o intermediario. Foi así como me fixen cunha tradución diferente e, efectivamente, a lectura tamén se fixo diferente.
Con que escritor/a lle prestaría pasar unha noite de festa? Pode estar vivo/a
Eu fun un sábado de entroido a Laza con Xabier Xil Xardón. E admireino en Xinzo, sacando a pantalla cos seus camaradas de Morgade. Xuan Bello convidoume a un arroz con bugre en Caces e amosoume o horru que estaba a reconstruír. Anxo Angueira serviume zamburiñas e viño a eito ao pé do valo de Manselle e ensinoume a cantar Caballo prieto azabache. Pasei unha noite de festa, bailando coma tolos, con Iolanda Zúñiga e con Ismael Ramos en Vigo, estaba tamén Malores Villanueva. Épico, pero creo que fun para a cama cedo de máis. Yolanda Castaño fai unhas tortas espectaculares e agasalloume unha vez cun bacallau marabilloso cando acababa de aterrar en Alvedro. Con Xabier Cordal probei o samartiño e comemos caza de pelo, sempre que escoito Lonesome Boatman me lembro del. É verdade que non hai nada coma un pub irlandés. Boto moito de menos tomar roldas de stout con Martín Veiga no Abbey Tavern. El é de Murphy’s e eu de Beamish. David Mackenzie era de Guinness e tamén o boto de menos. Eating is cheating
E con cal, de entre as que lle gustan como escriben, non lle agradaría pasar demasiado tempo? Pode estar viva/o
Eu non só comería nas croquetas da momia de Castelao ou, mellor aínda, nas de Rosalía, eu prestaríame voluntario a cociñalas. Outras croquetas non as comería nin morto de fame.
Un libro recente que lle gustase moito…
Grief is that Thing with Feathers, de Max Porter. Xa desistín de tentar ofrecerllo a algún editor galego que se poida interesar en editalo. Un home, experto na obra de Ted Hughes, queda viúvo e ao cargo dos seus dous fillos. Durante o proceso de loito adoitan recibir a visita dun corvo que se encarga de botar unha man. Os acontecementos veñen presentados a través das voces do pai, os nenos e mais o corvo (Non vos recomendo a versión en español, a culpa non será vosa e tampouco de Porter).
Unha novela que non puido terminar…
Nos últimos tempos deixo moitos libros por terminar. Creo que é máis interesante se che digo os libros que, ademais de ler máis de dúas veces, adoito abrir para ler algunhas páxinas ao chou cando teño uns minutos.
The Executioner’s Song, de Norman Mailer. En canto comezo a ler véñenme uns sentimentos únicos, unha atmosfera moi especial e inconfundible que tamén atopo en Arrabaldo do norte.
Os camiños da vida. Tráeme aos ollos a orografía galega. Supoño que é o feito de ter vivido máis anos fóra de Galicia ca dentro dela. Abro o libro e xa se me vén a imaxe do disco de Doa, O son da estrela escura, unha persoa facendo ala-delta e ao lonxe a silueta dunhas montañas. E vén despois Arrieiros de Moraña, na versión de Emilio Cao. E durante uns segundos son quen de colocarme á beira do Lérez, onde está o gremio de Mareantes, durante uns segundos non marchei de Pontevedra.
Pero os libros que máis lin, malia que sexa de xeito bastante desordenado, por uns motivos ou outros, e dos que acabo abrindo as páxinas, por un motivo ou outro, son os que conforman a Biblia. Estudei dous anos teoloxía para segrares até que me deu por abrir Temor e tremor e a partir de aí foi A caída e… O profesor da materia de Moral era un dos tradutores da biblia ao galego. Xa daquela vivira aquel episodio con Stendhal e era consciente da importancia da voz do tradutor e comparar as dúas versións da biblia, a galega e a española, puxo en min unha semente de conciencia que agora gozo ao exercer de tradutor.
Tamén me apropio de cousas da Biblia á hora de escribir:
Libro dos Xuíces, 12:5-7
“E ocupou Galaad os baixíos do Xordán de diante de Efraím e aconteu que, cando dicía un dos fuxitivos de Efraím “déixame pasar”, preguntábanlle os homes de Galaad:
—“Ti es efraimita”. E respondía.
—“Non”.
Daquela dicíanlle:
—“Fai favor de repetir Xibbólet”. E dicía: “Sibbólet” (pois non conseguía pronuncialo ben).
Entón eles apreixábano e degolábano xunto ós areais do Xordán. E caeron naquel entón corenta e dous mil de Efraím.”
Que novela lle gustaría protagonizar?
As miñas, por iso é que as escribo, para lembrar o que pasei, para imaxinar o que puido ser ou para facer memorial de agravios. Como di Sarrionandia no documental Joseba Sarrionandia, Hemen eta han, eu ben me conformaría con ser lector, pero hai cousas que se non as conto eu, cousas que eu vin, que eu escoitei, non as contará ninguén.
Porque eu escribo para min mesmo. Só eu sei do galicismo que introducín n’Os largos e longos campos de liño azul e que tamén empregou Pedrayo n’Os camiños da vida. Só eu sei que DB significa Danny Boy e que é un fósil dos primeiros pasos da construción da novela que daquela levaba o nome Matar a DB. Só eu sei cal era a canción que lle cantaba a Radoslav seu pai en Non hai outro camiño ou a identidade real que se agocha tras o número de identificación do censor que aparece na novela. Só a min me importa que a min me interese a historia que estou a contar, non me importa nada que a outros non lles resulten interesantes… Sobre os impostores xa falo en Xenealoxia dun intruso.
Que novela o reconciliou coa literatura?
Na primavera do ano pasado pasei unhas semanas no País Vasco. Un sábado, ao baixar a dar un paseo, atopei xusto na porta do edificio un mozo ao pé dunha mesa chea de libros de segunda man. Botei un ollo e collín El astillero, de Juan Carlos Onetti. Estaba na bahía de Pasaia e o título parecíame axeitado. Sentei na mesa dun bar con nome euscaldún e ao comezar a ler tiven que pechar o libro ao chegar á segunda páxina pensando: “Que ben, outro que escribe para si mesmo e non para que eu me limite a pasar o tempo”.
Que libro, da súa pila de obras pendentes, é o seu favorito?
On Boxing, de Joyce Carol Oates e Desira plazer 68 08,
Encántame o boxeo. O que merco nos aeroportos británicos para acompañar as esperas e os traslados son exemplares das revistas Ring e Boxing. Besos a la luz de la lona é unha boa antoloxía de narrativa breve sobre o boxeo: Ignacio Aldecoa, Ray Loriga, Juan Villoro, Jack London,…
Desira plazer 68 08 é unha antoloxía de poesía erótica vasca, fíxenme con ela en Chan da Pólvora. Animeime a mercala porque o primeiro poema é de Jon Mirande, Oianone.
Que libro lle gustaría ter escrito?
Creo que o escritor coñece moi ben as personaxes e as situacións que aparecen nas súas obras. Igual que os bos actores coñecen as personaxes que interpretan máis aló do que é visible e explícito no guión, na escena ou na pantalla. En todo o caso gustaríame ter vivido o que viviron algúns autores para que chegase á súa imaxinación a posibilidade de escribir o que escribiron.
Que libro, dos que publicou, lle gustaría que desaparecese das librarías (e das bibliotecas)?
Ningún. Tiven a sorte (esa sorte que se valora e aprecia coa perspectiva temporal) de non ter nin compaña nin padriño nin partido, é dicir, comecei a publicar tarde, habería cousas que agora non escribiría do mesmo xeito pero foron parte dun proceso ao que, sospeito, non lle queda moito tempo. Considérome un seguidor de Oteiza, escribo para aprender a escribir e, coma el na escultura, o día que sinta que cheguei ao cumio das miñas posibilidades, deixarei de facelo. Insisto, escribo para min, a cousa que máis insoportable se me fai de entre todas as cousas aburridas son eu cando aburro.
Leva vostede un diario ou un dietario?
Levo un caderno comigo sempre, dende o 2005. Dende o ano 2009 emprego a mesma marca sen excepción, cuadriculas de 4 mm e 80 follas. O problema é que hai tempo que teño dificultade para atopar estes cadernos e non sei se a empresa pechou ou se cambiaron de modelo… Hai cousa de dous anos meu pai, coñecedor da situación, atopou dez nunha libraría e mercoumos todos. Aínda me queda un por encetar e comezo a facerme á idea de que terei que cambiar de rutina.
Ao responder a esta pregunta botei man do primeiro e do último caderno e reparei nunha casualidade: nos dous debuxei un bacallau. No primeiro pódese ver, no texto, que comezaba a bourar na miña cabeza unha novela que tivese a pesca do bacallau de pano de fondo e que acabou converténdose nunha cousa moi diferente: Os largos e longos campos de liño azul. Na segunda imaxe, de novembro do ano pasado, debuxei outra vez un bacallau e un ourizo co texto en éuscaro O bacallau é un peixe euscaldún, ás veces cóntalles historias a outros peixes. Na páxina anterior aparece un autorretrato, pingas de chuvia e, o texto que sinalei cunha frecha, “sobre o vento da liberdade”, faime sospeitar que estaba a escoitar a canción 564, de Hertzainak.
Escribirá as súas memorias?
Danny Boy, Le pied de Julian Dupuy, Con gume de folla húmida, Non hai outro camiño… iso son as miñas memorias. Quen lea Xenealoxía dun intruso despois d’Os largos e longos campos de liño azul poderá comprender, ademais do que hai detrás destes dous libros, o que virá despois.
15.- Que autor/a considera vostede responsable de que vostede se dedique á literatura?
Un matemático. G. H. Hardy. Atopei, por casualidade, A Mathematician’s Apology na biblioteca da Universidade do País Vasco, cando estaba matriculado en Filoloxía Vasca. Foi unha revelación xusto nun intre en que non estaba a pasalo moi ben e tiña moitas dúbidas sobre o meu futuro.
Se unha persoa ten un xenuíno talento debe estar disposta a facer case calquera sacrificio para desenvolvelo plenamente.
Hai algún libro que afundiría no fondo dunha piscina?
Por suposto, e non é hipotético, hai un libro que afundo case acotío na auga: Who’s in the pond? É un libro que cambia de cor ao contacto coa auga, á miña filla de nove meses encántalle.
Un libro galego posterior ao 1970 que non soporta?
Fixen moitos esforzos para ver traducido e publicado ao galego A Mathematician’s Apology.
There is no scorn more profound, or on the whole more justifiable, than that of the men who make for the men who explain.
Eu son dos que “fai”, sei o que é crear e teño empatía pola entrega que comporta, sexa máis ou menos bo o resultado, así que non nomearei a ningún compañeiro creador baixo o verbo ‘soportar’.
E un libro galego posterior ao 1970 que adora?
Secesión, de Chus Pato. Coa súa lectura, nunha cafetaría asollada da rúa de San Pedro, comezaron moitas cousas: a miña relación co boxeo, un xeito de recitar e unha Alfa que ten quizais a Omega en Xenealoxía dun intruso.
Así se suceden os corpos, así se dispersan as xeracións.
Un clásico galego que pensa que está sobrevalorado
No ano 2137 aínda haberá algún galego citando, para si mesmo e mentalmente, a Gamoneda, “A poesía galega é boísima, díxoo Gamoneda”.
E un clásico galego que agasallar como mostra de afecto?
Si o vello Simbad volvese ás illas. A froita favorita de miña nai son os figos. Se as cousas acontecesen doutro xeito eu podería dicir “teño unha figueira de meu na terra onde nacín”. Pero non a teño e iso mátame cada vez que abro un figo, cada vez que paso por Badrubaldur.