Lucie Thésée, poeta, negra, martinicana

Cen anos de surrealismo

Xesús González Gómez.

Penelope Rosemont, membro do grupo surrealista de Chicago, no seu seminal Surrealist Women: An International Anthology (London, The Athlone Press, 1998), foi a primeira en chamar a atención sobre diversas mulleres surrealistas completamente esquecidas, ou case que completamente. Entre elas Lucie Théssé, da que entrega, antes da tradución de dous poemas seus, a seguinte noticia:

«Lucie Thesee foi parte integrante do grupo Tropiques, de Martinica, polo menos a partir do número 5 (abril de 1942), cando o seu nome aparece por primeira vez. Colaborou en catro dos seis números seguintes e foi unha das seis asinantes da carta colectiva do grupo a un oficial colonial (datada o 12 de maio de 1943) e publicada en 1978 na reedición de Tropiques, Editions Jean-Michel Place de 1978[1].

»A diferenza de Suzanne Césaire, que foi unha das principais teóricas e polemistas do grupo, mais no publicou poemas, Thésée dedicouse por completo á poesía. Leon G. Damas, en Poètes d’expression française: d’Afrique Noire, Madagascar, Réunion, Guadeloupe, Martinique, Indochine, Guyane 1900-1945 [París, Éditions du Seuil, 1947]

loa a «abundancia e a excelencia das imaxes» de Thésée, recoñécea como unha das figuras centrais de Tropiques.

»Non obstante, á parte do feito de que era mestra de escola, non puiden localizar máis datos biográficos sobre ela. Na voluminosa literatura histórica e crítica sobre o movemento da Negritude, e o seu proxenitor, Tropiques, case que nunca se menciona o nome de Lucie Thésée».

Vinte e seis anos despois, poucos datos biográficos máis se saben sobre Lucía Thésée. Vanessa Lee, no seu excelente traballo: «(In)soumise à la censure: l’activisme litteraire et politique de Suzanne-Roussi Césaire»[2], na primeira nota do seu traballo, escribe (traducimos): «Lucie Thésee (1896-1990?), poeta. escritora e mestra martinicana, publicou os seus poemas en catro números de Tropiques. Existe moi pouca información sobre ela, á parte da súa contribución en Tropiques». Non sei de onde Vanessa Lee tira os datos de nacemento e morte de Lucie Thésée: supoño que da rede. Nesta aparecen os datos de nacemento e morte de Andrea Lucie Thésee, datos que coinciden cos entregados pola estudosa inglesa (?); mais tamén aparecen os datos de nacemento e morte de Lucie Rose Honorine Thésee (1909-1999). Tendo en conta que todos aqueles que asinan a carta dirixida a un oficial colonial, que cita Penelope Rosemont, e que son os fundadores/colaboradores clave de Tropiques, naceron xa no século XX (Rene Ménil e Georges Gratint: 1907; Aimé Césaire, 1913; Aristide Maugée 1914; Suzanne Césaire, 1915), e se, como se afirma, os fundadores e colaboradores da revista eran amigos/coñecidos, acho que o máis normal é que a diferenza de idade non fose moita, polo que pensamos que quizais esa muller chamada Lucie Rose Honorine Thésee era a poeta colaboradora de Tropiques, da que a continuación daremos en tradución os poemas que publicou nesa revista: os únicos escritos, únicos poemas, que dela se coñecen.

Como se comprobará, a pegada tanto de Lautréamont como de Rimbaud está presente nos versos de Lucie Thésée, e é de lamentar que ou non escribise máis ou, chi lo sa, que todo o que escribiu ficase inédito. Se así for, é dicir, se existen escritos inéditos de Thésée, esperemos que un día alguén os encontre, os publique e, cando menos, dea algún dato sobre a súa vida. Porque, curiosamente, de todos os asinantes da carta dirixida ao responsábel da censura (carta que, como dixemos, damos en tradución) nas Antillas francesas durante o réxime do mariscal Pétain é a única da que non se sabe absolutamente nada.

BELO COMO…

Belo como unha alta vaga espumosa a brotar nun globo de cristal.

Belo como un lixeiro sopro no  tule da vida.

Belo como unha bágoa na alba dun día radiante nun rostro perfectamente inmóbil.

Belo como unha laparada.

Belo como un inmenso ceo insondábel atravesado por unha estrela de última magnitude.

Mais belo como un ceo de mar e unha terra como fondo do mar.

Mais belo como ceo de mar, e terra como fondo de mar… Fascinante para vermos o que o home podería ser no cadro…

Belo como un dormente a ceo aberto (ao ar libre) na buliciosa actividade dunha gran noite tropical.

Belo como a fascinante decoración da gran medianoite tropical entre dous dedos con uñas felinas.

Belo como o voo de lume dunha multitude resplandecente de vagalumes dun mar calmo sen horizonte por unha noite mariña.

Belo como unha burbulla de xabón iridescente furada por un fino alfinete e a rozar constantemente un vestido negro.

Belo como un corazón atravesado por unha frecha arco da vella.

Belo como unha sombra xigante sobre un tabique mediocre.

Belo como o movemento.

Belo como a vida co veleno da vida.

Belo como o sangue do sol…

Tropiques, nº 5, abril 1942, p. 31-32.

ONDE CAERÁ A TERRA?

No primeiro andar dunha grande casa gris con balcón de madeira realzado en columnas, cuberto e ao mesmo nivel que cumes coagulados de verde, de todos os verdes, inchándose a mercé da brisa. En fronte, de fondo: espléndida vista enigmática sobre a montaña Pelée, ceo de eclipse, mar non obstante dun azul violento bordeando a ribeira dun amplo burlete branco opaco. Un pouco á dereita encólase á gran montaña unha cuiña mesta, sombriza, coa cabeza agresiva que aspirou e gardou para ela toda a luz. –A sorpresa causada por esta paisaxe tan absolutamente inesperada obrígame a unha contemplación inquietante capaz de se aferrar a un obxecto.

De súpeto devala rapidamente do flanco da gran montaña fronte á casa un bloque de auga viva que corre loucamente. Ao mesmo tempo a gran montaña ilumínase pouco a pouco cunha luz que malia a súa fraxilidade pon de relevo todas as arestas. Non obstante a cuiña sombriza, entre a montaña e a metade da fachada da casa, oculta sempre todo o que pode da branca luz que que empoa mar, ceo e terra.

Insensibelmente o fondo do cadro acércase á casa. De súpeto, dunha rañura abrupta, bastante ampla, gris-clara e brillante xorde un animal. Corre a toda velocidade para baixar o sendeiro (o sentido da carreira con relación a min: dereita-esquerda), agora a cuiña sombriza vai rotundamente detrás del. A súa carreira, previsíbel, aloucada,  engórdao rapidamente. Distingo unha vaca clara con pezuños particularmente brancos e escintilantes, pasa a mirarme á maneira da besta acosada. Logo desfila perante miña todo un rabaño coa mirada perdida do que cada cabeza a gotear luz prateada vén, pasa e desaparece en pleno engorde coma en certa efecto cinematográfico. Sinxelamente, pregúntome: «Sería unha erupción volcánica?» Poucos minutos despois, un gran ruxido de seda, estremézome «é un ruído de lume». Sen virarme, vexo xurdir ao pé da cuiña sombría, no horto da casa unha fochanca de luz brillante da que lentamente se desprende, elevándose, un sol de mercurio que atravesa o espazo inmediato en longos zigzags brancos. Ese gran ruxido de seda remata de se facer enorme e sinistro domina neste momento toda a luz. As laranxas do xardín luminosamente serenas contemplan a escena, impasíbeis… Agora a fochanca de luz burbulla, o sol, que se desprendeu con ela para que non poida xa moverse, resplandece implacabelmente… «Mais envorca este primeiro andar sen planta baixa.» «Decatácheste?» O planeta enteiro afúndese con el!»… «descende o balcón! Onde caerá a terra?» Un gran berro de angustia aguda como levado fóra de si: «a Terra vai á deriva» e espertei…

Que se rompa o xeo, todo o xeo

E cesará a obnubilada angustia

E a Terra irá á deriva da maneira que lle pete.

Tropiques, nº 6-7, 1 febreiro 1943, p.34-36.

POEMA

Non tremas e mira, arca da miña raza colgada:

Unha zarabanda de «muselina de Xapón» o cadril vivo

Virá nun raio de lúa ao compás do tantán

Até a explanada do forte onde a túa forca

Suspende a consciencia, traerche a mensaxe

Da túa marela auréola, que coa súa lingua de flor

Lamberá a branca cobiza…

Abandona a túa forca bágoa cristalizada

Longa do teu florido pasado

Longa do teu peso de vaíña fecunda,

Longa tamén do seu peso de vaina tronzada logo colgada,

Mais oh arca da miña raza, colgada a todos os ventos,

Abandona a túa forca cofre da miña raza de sangue

Coagulado polo medo innobre, estéril, o que degrada paralizando,

Para asistir ao baile da túa rapaza florida —

Abandona a forca de madeira seca, a túa forca de tempos pasados

Arca da miña raza cargada co seu masivo sangue cimarrón

Para descender ao sangue da pura roseira de can azul da onda

Cántalle cancións do vento tamén coaguladas

E recollidas gota a gota baixo o látego de coresma e baixo a lúa clara da medianoite feiticeira…

Abandona a túa forca de zume de árbore demasiado madura viscosa de todos os seus esgarros

Para deixar de ser a túa propia efixie, porque es vida

Arca da miña raza, non naufragues na túa rama co teu ollo

De gastada estribeira; podes aínda na man

Do vento rebuldar contigo mesma na saia ondulante

Da bailarina de muselina verde perlada do seu froito…

Deixa escoitar a música de arca á herba louca

Que acredita na morte, a parva herba louca!

Abandona a túa forca de esqueleto na mortalla verde

Para cavar coa túa uña de melodía —pois vives, arca da miña raza

Colgada no vento, o riso do ceo que nunca esqueciches

Na terra de vellos anacos de muros fértiles

Por ti só, na terra dos fortes que non fixo máis

Que colgarte e descoidar ocultar aos ollos dos humanos

Os teus restos imperecedoiros, porque o teu sangue activa tamén o carrusel

A casiña de alegría xorda de alegría teimuda, de alegría petulante da túa semente sa malia todo

Arca da miña raza colgada a todos os ventos.

Tropiques, nº 8-9, outubro 1943, p. 45-46.

PREFERENCIA

Un ruído de pisada obsesiva detrás da pantalla, un ruído de pisada obsesiva na pantalla: os espectadores da penumbra latexan. Un ruído de pisada obsesiva diante da pantalla, o ruído de pisada obsesiva descende ás entrañas da multitude de lingua muda, adaptada á vella barricada de amplas barras presentada pola pantalla apenas iluminada… a atmosfera negra chía inaudíbeis ruídos mestos mentres que a pisada obsesiva se materializou máis intensamente: dúas longas pernas vestidas con prendas de la atravesaron a pantalla en toda a súa amplitude e probabelmente rodearon a barricada pois deambulan por encima, na multitude imposíbel de contabilizar xa que a sombra é tan opaca que endurece o espazo…

As dúas pernas ao se deter na metade da coxa en dous longos dentes de serra, primeiramente na súa gorxa, soletrean un nome «***». Érguese, estírase, e sae tranquilamente – É unha muller morena que a súa figura aérea anuncia moi fermosa.

Fóra a brisa é máis que fresca e cheira o zume seco das árbores; a lúa clara sae, sae visibelmente.

A gorda muller morena con nome captado ao espectáculo, detense fronte ao mar: un mar relucente de cadro, agullas brincan aquí e acolá…

—«… despois puxo un segundo a súa man, xa sabes, a súa man, a súa man aberta na miña gorxa…»

—«Entendido. No ramo agridoce esta mañá unha alegre cara con dentadura resplandecente e prodixiosamente escintilante.»

Sen inquietude a morena continúa: «Non obstante, preferiría que me regalase o meu sangue.»

—«E o leite non secou?» respóndelle a outra moi cansa.

A brisa do noso decembro incrustou a folla verde cortada e tostada polo sol nos seus seres sensibilizados.

Avanzan ambas a pequenos pasos diante dunha barreira, deixando a gran construción branca á súa esquerda e sempre fronte ao mar.

Xorden voces masculinas, non obstante sen graza… a barreira ábrese bruscamente. A muller do espectáculo cruza a porta estirando o pescozo «Non son curiosa, xa puiden ir ver» —«Son dous xogadores, sempre atados, que xa xogaron moito esta noite e as súas camisas aínda están completamente brancas», dille a outra.

De súpeto, a pisada da pantalla, a pisada obsesiva! mergullada na súa lingua xorde ao principio lonxe e a un lado, moito máis alén dos xogadores. Achégase e a muller morena móstralle co dedo. As dúas pernas completáronse «é el… terribelmente deitado» e ela dirixe ardentemente o índice cara a súa cabeza «mirade o seu rostro conxestionado» observa.

Precipítase alporizado cara a ela, o longo canón dunha estraña arma no índice da muller morena.

«Roubáchesme» dille. Movendo negativamente a cabeza durante bastante tempo, responde «eu non roubei»… logo prosigue «porque apuntas con tanta precisión á punta do meu índice?»

Nun feroz murmurio continúa o seu pensamento «para que a bala se deslice até o teu corazón»… «Quéroo completamente frito, muller do meu sangue» como toda resposta ela sorrille iluminada.

A outra quedou soa sobre a area, a mirada teimuda no mar, obxecta tristemente «non obstante toda a casa desempoouse esta mañá.»

Tropiques, nº 10, 1 febreiro 1944, p. 37-38.

POEMA

As pas da miña cabeza bocexan

Partida nun gran vento azul védeme aquí de novo para o minuto fugaz

un tramo de cano de sumidoiro

abríndose a ceo aberto,

todo vale, a miña vista paralela de cano

captou todo.

Quen dubida agora da miña eternidade?

eu cuxo ollo prenatal asiste

ao baño eterno das frondosidades compactas no río turbulento

no río fecundo de vidas feroces, de vidas colosais,

no río dos crocodilos e hipopótamos.

Quen dubida da miña eternidade eu cuxo corpo

se acurrunchou cando os cravos cobizoso se afundían

cinicamente, sinistramente na miña carne prenatal de desarraigada

e marcábana indelebelmente, a miña carne virxe

de «makanguia»[3] rica dos ruídos sedosos de outrora e dos

cheiros retrospectivos do bosque equinoccial,

o meu ben primitivo,

a miña carne vermella-negra, virxe aínda de todo número.

Cálmate miña rebelión de rosa dinamitada, cumpriuse a vinganza:

son eterna.

Por que non descansaría? Pregúntovolo, eu cuxo corazón

de pino inchado de zume imposíbel que ao vagar nos seus penachos  verdes

fai cantar o vento,

eu cuxos arumes érguense ao asalto dun ceo de estremecementos

Quen quixo roubarme a eternidade

Oh Morte, a vida non se moquea, ri e ama

ama rindo e ela que mata rindo.

Que mata todos os seus estafadores de corazón vago e fláccido

Oh ti que nin sequera puideches ser un miserábel.

Quen di aínda que o tempo non me pertence?

Eu que raño directamente o espiñazo do sol

e o abrazo e o beixo coa miña lingua de lapa.

A esencia soberana da miña proa bogando a rabia nas bodegas

na escuma do inxusto e do crime

prende os 89, os 48, os 45[4]

abrazando o horizonte de fraternidade e de amor.

e agora rebentade de riso coas vosas meixelas gordiñas de graxa

Eu son geyseres, cráter, ventre da terra no fondo da terra

Lanzo a lapa, atrapádea ao voo dos meus risos,  ao voo das miñas dores;

Inxecto a canción,  perpetúo calafríos e estremecementos flores de infinito.

Eternidade, eu son Liberdade.

Tropiques, nº 12, xaneiro 1945, p. 209-210.

FONDA ALEGRÍA

O balcón cuberto de tellas de vidro esmerilado da vella mansión está iluminado esta noite; a súa luz difusa, que esmuxica no bosque non sorprende a ningunha persoa que viva nos arredores: a alta dama negra non baixa a miúdo á vella mansión cando a lúa se afirma único ollo do sol? Así descansa, a alta dama negra, para a veciñanza, nun leito de lendas.

Cun lixeiro camisón que realza a súa cute chocolate castaño, a dama coa imperturbábel calma da eternidade pasea polo balcón; de cando en vez, o seu gran gato completamente negro cáelle nas súas saias miañando mexeriqueiro, é que a luminescente cara da lúa —unha cara de morte— perturba fondamente a besta cuxo xesto arranca a alta dama da súa fría meditación.

A dama negra colle entón á besta no seus brazos e a contrafío pasa os seus dedos pola pelaxe para apreixar a súa cabeza con ambas mans; agora acaba de deixar o gato e, sen lle soltar aínda a cabeza que mira fixamente, a muller murmura cun breve encollemento de ombros: «Tiñas medo dixérame… non dubidou nin por un minuto que a miña vida é para el… as ganas de arrebatarme o alento non rozaron o seu corazón, prendeu un cigarro…» e o máis sutil sorriso humanizou o seu rostro.

O animal, nada sorprendido, proseguiría o seu carrusel, mais a dama negra vai prender as luces das habitacións do andar mentres apaga a do balcón para continuar o seu paseo. Detense con frecuencia nos extremos do balcón como para vixiar a chegada de alguén… mais cansa apóiase na balaustrada a cabeza entre as dúas mans a flotar a través da tropical música dunha brillante noite de luar, a cabeza atrapada tamén na súa propia noite… e naturalmente a pesar da hora moi avanzada, ninguén se sorprendería: non é a alta dama negra? O día podería moi ben atopala alí. no mesmo lugar, na mesma posición…

Esta gran noite de espera esgotada, vestiuse co seu máis elegante traxe: conxunto azul noite dunha sobriedade moi distinguida, os seus labios marabillosamente maquillados brotan do xoieiro do seu rostro. A dama engalanouse así para remontar a rúa tamén azul mentres o ceo esta mañá se espalla sobre todas as cousas… Os seus pasos errantes remontan a rúa, todo o seu ser en proa, en proa cara ao pasado; o seu ollo negro baleiro de toda realidade inmediata extasíase ante un soño que desborda sobre cada un dos seus trazos, o seu nariz discretamente sorbe os mocos e o seu labio nostálxico lembra… Así a alta dama negra prosigue o seu camiño. De súpeto, a poucos pasos dela aparece un cochiño levado por unha muller moi nova que consola coa voz e o xesto a un magnífico bebé: un neno deitado no fondo. A dama achegándose frótase docemente e alternativamente o dorso da man superando, ao facer isto, por pouco os pulsos. Ao chegar ao vehículo afunde a cabeza nel para ver mellor o pequeno que cala estupefacto, logo cunha voz mesurada pronuncia: «Mais as pontes unha vez construídas nunca se rompen.» A moi nova muller replica: «Con todo é o noso fillo.»

«Estás segura, meu fermoso anxo?» díxolle a alta dama, que se retirou escachándose dun riso anterior, que lanzou dende o fondo da súa gorxa, un riso que lanzou cos seus dentes, que lanzou coas súas uñas rosadas, un riso de poutas florecidas… logo desaparece… a lúa tamén desaparece no ceo.

De repente, nunha encrucillada aparece un home que a alcanza a longas alancadas: «Saúdoche, miña natureza.» Silenciosa, para nada sorprendida, mírao cunha ollada que escruta apoderándose da súa presa e a ollada inmensa puntúa as súas palabras: «Estás aí; viñeches».

—«Deixareiche algunha vez?»

—«Non, todas as túas posibilidades de beleza incrustáronse en min dunha vez para sempre.»

El míraa á súa vez de arriba abaixo e ambos, un ao lado do outro, póñense en marcha co mesmo paso. É ela que sen parecelo levouno, atraeuno á vella mansión; franqueando o limiar da habitación iluminada pola luz nocturna, vólvese para el e gravemente dille:

«Lembras que este mesmo día, este mesmo ano trouxo de volta un día de hai cinco anos?… sempre xogaches, oh!, sen facelo adrede.»

—«Mais a vida xira e continúa a xirar sen descanso, bela dama… Mesmo subiches a sabana ao teu dormitorio, mosca fina, adoro este perfume de vetiver.»

Por vez primeira viu esa ampla habitación de muros claros a chorrear pintura granulada,

perlada; bordeando toda a amplitude un aparador sombrío, relucente de verniz e cuberto dun magnífico mármore claro vivo de innumerábeis vetas e veas vermellas. Estendéndose dun extremo a outro do aparador un acuario co fondo dotado de plantas acuáticas delicadas e suaves a través desta flora, medraban diríase que dende había séculos, nun perpetuo movemento silencioso unha infinidade de peixiños rosas, de todos os rosas da creación; enfronte, entre dúas xanelas, en xogo co aparador unha ampla cama cos sabas dunha resplandecente brancura, rigorosamente deseñadas.

—«Serías tan tenro», di, e a habitación entra na sombra.

Unha voz xurdida da cama, xurdida da noite martela: «Non acreditabas que as palabras da miña lingua eran as palabras do meu sangue, cando menos lle deches un corazón a teu fillo.» A esta voz animada por unha estraña forza xorda séguelle un profundo estertor, continuado pola sinistra sonoridade mate dun corpo que encontra un parqué na caída…

Hai xa moitas lúas que a alta dama negra non baixa xa á vella mansión; non obstante ronda pola rexión: os transeúntes atópana a miúdo vagando polas rúas, pola estrada. Sempre moi distinguida, a mirada a irradiar a feroz alegría da muller que deitou o seu amante no fondo de si mesma… a alta dama negra!

Tropiques, nº 12, 1 xaneiro 1945, p. 211-213.

Apéndice

Como nos tempos españois do franquismo, até a famosa lei de prensa argallada por Manuel Fraga Iribarne, xornais e revistas (xa non digamos libros, obras teatrais, filmes, etc.), na Francia ocupada polos alemáns, polos nazis, había que presentar case que todo á censura. Curiosamente, talvez a censura era menor na Francia ocupada polos nazis que a que estaba baixo a férula do mariscal Pétain. Nas colonias francesas que seguían ao goberno do mariscal ocorría outro tanto, e como na ditadura de Primo de Rivera, os censores adoitaban ser miliares. A diferenza entre a censura petainista e a de Primo de Rivera, salta á vista despois de lermos a carta enviada aos responsábeis da revista Tropiques (exactamente, a Aimé Césaire) polo responsábel da censura: un tenente de navío: o administrador colonial (alto comisionado) das Antillas francesas era daquela un almirante, Georges Robert e os seus homes de confianza debían ser todos mariños de guerra.

O tenente de navío Bayle, como demostra a súa carta, estaba enchoupado diso que coñecemos tan ben: rexionalismo ben entendido., de aí a súa referencia a Frederi Mistral. E polo que respecta ao «racismo», desas boas intencións con que están empedrados os camiños que conducen aos diferentes infernos. Os censores do tempo de Primo de Rivera, como din adoito os historiadores españois, adoitaban ser cabos case que iletrados, de aí os «goles» que lles metían.

Velaí, xa que logo, a carta do tenente de navío e a resposta colectiva dos homes e mulleres responsábeis da revista.

Carta do tenente de Navío Bayle, xefe do servizo de información, ao director da revista Tropiques

Fort-de-France, 10 de maio de 1943

Estimado Señor

Cando Madame Césaire me pediu para un novo número de Tropiques o papel necesario, aprobeino inmediatamente, ao non ver ningunha obxección, máis ben todo o contrario, á aparición dunha revista literaria ou cultural.

Teño, pola contra, obxeccións formais a unha revista revolucionaria, racista e sectaria.

Os manuscritos que me presentaron non deixan lugar a dúbidas sobre estas características.

Se me responde que se trata dunha actitude puramente literaria, direille que todo se conxuga para convencer ao lector de que non o é, e iso é o que conta.

Liberdade? Por suposto, mais non a liberdade de envelenar as mentes, sementar o odio, minar a moral.

Deixemos de lado o que hai de chocante ao ver funcionarios, non só asalariados do Estado francés, senón que atinxiron un alto nivel cultural e un lugar de primeiro rango na sociedade, pretender dar o sinal da rebelión contra unha patria que precisamente foi para eles tan boa patria. Deixemos de lado tamén o feito de que vostede é profesor encargado de formar a xente nova, o que en efecto non me concirne directamente, e lembremos simplemente o feito de que vostede é francés.

O aldeán e a serpe[5] viríanme inevitabelmente á mente, se non nos informara vostede que xa non escoita «a voz dos moralistas, todos policías». Permítame non obstante lembrarlle que esta fábula remata así: «En canto os ingratos, non hai ningún que finalmente non morra miserábel.»

E como concibir doutra maneira que «miserábel» o destino desa sociedade coa que soña, ignorante de toda limitación e de toda regra moral?

Dende Schœlcher[6], Francia embarcouse nunha política de igualdade racial que non só proclamou, senón que a puxo en práctica máis a fondo que calquera outro país: Vostede é un vivo testemuño desa política; política que encontrou a adhesión da case maioría das xentes de color e moitas delas demostrárono co seu sacrificio.

Certamente, quen negaría que queda aínda un longo camiño por percorrer? Algúns franceses non comprenderon esa política (non sempre se lles explicou), outros non queren admitila; son unha ínfima minoría. Unha centralización excesiva, mal que padeceron todas as provincias francesas, correu o risco de asfixiar a personalidade, de substituíla por un ser convencional e uniforme, de matar a arte secando a fonte da verdade. Mistral é o símbolo da reacción necesaria. Pareceume ver en Tropiques o signo dun rexionalismo non menos vigoroso e totalmente desexábel.

Constato que me equivoquei e que vostede persigue un fin completamente diferente. Penso que o progreso debe continuar polo camiño que levamos dende hai case un século e creo por outra parte que o problema que formula vostede é moito máis social que racial. Principios como os que o Mariscal evocou deben, cando teñamos o valor de pólos en práctica, resolvelo. Vostede, porén, acredita no poder do odio, da rebelión e fíxase como obxectivo o libre desencadeamento de todos os instintos, de todas as paixóns; é o retorno á barbarie pura e simple. Schœlcher, a quen vostede invoca, asombraríase de ver o seu nome e as súas palabras utilizadas en proveito de semellante doutrina.

Sería inconcibíbel que un Estado civilizado, consciente dos seus deberes, lle permitira proseguir a difusión de semellante doutrina.

Polo tanto, prohibo a aparición do número de Tropiques cuxos manuscritos se acompañan.

Atentamente rógolle, señor, acepte a expresión da miña distinguida consideración.

Asinado: Bayle

Resposta de Tropiques

Fort-de-France, 12 de maio de 1943

Ao tenente de navío Bayle

Prezado señor,

Recibimos a súa requisitoria contra Tropiques.

«Racistas», «sectarios», «revolucionarios», «ingratos e traidores á Patria», «envelenadores de almas», ningún destes epítetos nos repugna esencialmente.

«Envelenadores de almas» coma Racine, segundo os señores de Port-Royal.

«Ingratos e traidores á nosa tan boa Patria» coma Zola, segundo a prensa reaccionaria.

«Revolucionarios», coma o Hugo de Les Chatiments.

«Sectarios», apaixonadamente coma Rimbaud e Lautréamont.

«Racistas», si. Do racismo de Tousaint Louverture, de Claude Mac Kay e de Langston Hughes –contra o de Drumont[7] e o de Hitler.

Polo demais, non espere de nós nin súplicas nin recriminacións vas nin mesmo discusión.

Non falamos a mesma linguaxe.

Asinado: Aimé Césaire, Suzanne Césaire, Georges Gratiant, Aristide Maugée, René Ménil, Lucie Thésée.

[1] En «Apéndice» daremos a tradución tanto da carta do oficial francés como a resposta de Tropiques.

[2] Vanessa Lee en «(In)soumise à la censure:l’activisme litteraire et politique de Suzanne Roussi-Césaire», in Transtext(es) Transcultural. Journal Global Cultural Studies, nº 15, 2020. Roussi era o apelido de solteira de Suzanne, que se separou de Césaire en 1963, mais nunca asinou ningún escrito como Suzanne Roussi-Césaire, non confundamos a realidade cos nosos desexos, s’il vous plaît!. Os escritos de Suzanne Césaire publicados en Tropiques están recollidos no volume Le grand camouflage: Écrits de dissidence (1941-1945), París, Éditions du Seuil, 2015, edición ao coidado de Daniel Maximin.

[3] Variedade de banana da Martinica.

[4] Anos de rebelións ou revolucións: 1789, Revolución francesa; 1848: a primavera dos pobos; 1945: fin dos réximes fascista de Alemaña e Italia e aliados.

[5] Le Villageois et le Serpent, fábula de Jean de La Fontaine. Un aldeán recolle unha serpe que está a piques de morrer. Lévaa a casa, aliméntaa, cúraa,, etc. Unha vez sa,  a serpe intenta atacar o seu benfeitor, que a mata, e a fábula acaba como toda fábula, con moralidade ou consecuencia aleccionadora: É bo ser caritativo; / Mais con quen? Velaí a cuestión. / En canto aos ingratos, no hai ningún / Que non morra miserábel.

[6] Victor Schœlcher (1804-1893),político francés, antiescravista, responsábel do decreto de abolición da escravitude en Francia e as súas colonias (27 abril 1848).

[7] Édouard Drumont (1844-1917), xornalista francés, católico, antisemita, ultracionalista, antimasón, director do libelo La libre parole e autor de A Francia xudía. MacKay e Hughes, poetas negros estadounidenses. Toussaint Louverture, libertador dos negros en Haití, primeiro creador dun estado negro, derrotado por Napoleón Bonaparte, morreu en Francia, na cadea, en 1803, en «estrañas circunstancias» (!!!).