‘Máis alá do río do esquecemento’, un pastiche de García Márquez
Eva Moreda.
Con este monllo de oito contos titulado Máis alá do río do esquecemento (Fervenza, 2018), Ricardo Ferreiro Almeda –escritor andaluz pero de ascendencia ourensá– obtivo o Premio Balbino de relatos, convocado conxuntamente por varias institucións públicas coa finalidade fomentar a creación literaria centrada no rural. É este un obxectivo, non sei se necesario ou urxente, pero desde logo si interesante e atractivo no noso panorama literario (no que o rural debeu deixar de estar de moda aló polos anos 80). Se cadra por iso quedei un tanto perplexa de comprobar que o que se premiou nesta ocasión foi unha ollada sobre o rural galego (aquí particularizado na zona de Allariz-Baños de Molgas) que non se pode considerar especialmente innovadora, nin sequera especialmente traballada ou especialmente propia do autor.
A fonte máis obvia da que bebe aquí o autor é a do realismo máxico de Gabriel García Márquez e os seus epígonos, que tamén tivo unha certa pegada nas nosas letras con varias décadas de atraso (Tonas de laranxa, A vida sinxela de Marcelo Firmamento, etc.). O termo que vén aquí ao miolo é, sobre todo, o de pastiche, aínda que non necesariamente co matiz pexorativo que ten na nosa lingua, senón máis ben tal e como se entende no mundo anglosaxón: o de imitar o máis fielmente posible un estilo doutro tempo, máis por exercitarse (ou por mostrar o ben que a un se lle dá a imitación) que por intentar crear unha voz propia que teña a súa base nese estilo pero que o transcenda, subverta ou se distancie del con fins creativos. No caso desta colección, a condición de pastiche faise obvia mesmo en detalles nimios, como os nomes dos personaxes (“mamá Rosa”, ou referirse aos personaxes polo nome e primeiro apelido todas as veces que saen, etc.), así como nos temas (grandes paixóns románticas e/ou carnais) e a escrita hiperbólica, que no xénero é xustamente a que esborrancha as fronteiras entre o real e o fantástico (“Mamá Rosa levaba tres anos anunciando que morría sen cumprir a súa promesa pero manténdose na vida por uns fíos tan febles que moitas veces Ramiro Seara se sobresaltaba coa certeza de atopar na súa cama unha soidade temida e esperada cada día”, “ao pobre atascóuselle o corazón mentres durmía”, etc.).
En moitos casos, a conexión co rural galego é tenue; por exemplo, no primeiro relato, “A acearrica”, o protagonista péchase a escribir por desamor nunha casa no lugar allarizao de Desder, pero podía tamén facelo nun apartamento de Nova York ou de París. Noutras hai algo máis de relación co noso rural, e mesmo algunha pegada, pareceume (sobre todo no relato “Ollos de auga”), de Ánxel Fole, se cadra unha referencia que si se debería ter presente se se quere falar do rural galego hoxe en día, aínda que a isto habería que a poñerlle moitos matices. Estas pegadas, porén, ao cabo non deixan de ser un tanto xenéricas. Mentres que o primeiro realismo máxico construía a súa fabulación sobre a observación da realidade política e social latinoamericana, aquí nos atopamos cun rural galego pouco especificado que semella ter mudado pouco desde algún momento remoto (século XIX?).
O resultado é un conxunto de relatos que non están mal escritos, pero que non coido que consigan atrapar ou fascinar máis que de xeito superficial, e principalmente pola habelencia que en ocasións mostra Ferreiro Almeda para remedar os seus modelos. Esta habelencia ás veces é ben notable, e fan desexar que o autor se anime, en vindeiras obras, a achegarnos máis da súa ollada propia. Como exemplo, deixo unha pasaxe do relato “A acearrica” que ilustra de xeito ben plástico o frenesí literario do autor: “Aparecían na despensa, entre as marmeladas e o azucre, baixo a almofada e no centro dos seus sentimentos. Levantaba o ouriñal ou o mantel e alí estaban as cuartillas: ameazantes, provocadoras, inevitables, loitando contra o esquecemento, contra a rutina e o conformismo”.
♦ Máis alá do río do esquecemento, de Ricardo Ferreira Almeda. Fervenza, 2018. 96 páxinas. ♠17€
