Marga Tojo: “Onde primeiro comecei a escribir todos os días foi nun diario que me regalou meu pai”

Hoxe visitamos a Biblioteca Íntima de Marga Tojo, poeta, xornalista e ensaísta. A súa obra máis recente é Arder, un libro de poemas publicado por Positivas.

Cal é o primeiro libro que recorda ter lido?

Seguramente foi un libro ilustrado de contos recompilatorio de Andersen, mais o primeiro libro que lembro ler de xeito autónomo con interese foi George’s Marvellous Medicine (A marabillosa menciña de George), de Roald Dahl, traducido ao castelán e ilustrado por Quentin Blake. Despois, de xeito máis consciente, lembro querer ler algo para adultas para ver como era aquilo e fun dar con Réquiem por un campesino español de Ramón J. Sender, que me marcou bastante.

Que libro pouco coñecido considera vostede unha obra mestra?

Non estou segura de que sexa pouco coñecido, pero diría The Death and Life of Great American Cities (Morte e vida das grandes ciudades), de Jane Jacobs, editado en castelán por Capitan Swing, un libro revolucionario sobre urbanismo e arquitectura dos anos 60. O dereito á cidade é un dos temas que máis me interesan desde hai anos. Dediqueille un capítulo nun ensaio que escribín sobre maternidade porque en situacións como a crianza evidéncianse con máis facilidade as estratexias de expulsión das cidades.

E que obra mestra canónica lle cae das mans?

Confeso que é algo que me pasa ás veces, porque non sempre teño as ganas ou o tempo para ler segundo que cousas, supoño que por iso fun sempre máis lectora de poesía e de xornalismo, de reportaxe e de entrevista, e de ensaio que de narrativa de ficción, aínda que levo anos mudando esta tendencia. Acontéceme coa poesía e o xornalismo que podo devoralos de golpe ou espaciar a lectura en recunchos temporais e ningún dos modos de ler afecta demasiado á liña do contido. Na narrativa pasoume no seu día que se me atragoou o Ulysses, de Joyce, mais logo solventeino porque aínda que a vida é un estado limitado gústanme as segundas oportunidades. Aínda que precisamente por esa limitación temporal que nos ofrece a existencia son da opinión de que non pasa nada por saltar case ningunha cousa.

Con que escritor/a lle prestaría pasar unha noite de festa? Pode estar vivo/a.

Postas a imaxinar, encantaríame sair de festa por Compostela con Stuart Hall, Sylvia Plath, Marguerite Duras, Pasolini e Lorca, combinar con Blanco Amor no Medusa e atopar a Catulo no Maycar para que nos conte algún rexoubeo gracioso. Encantaríame poder falar con Sylvia Plath de xeito demorado. Entre outras moitas cuestións, por que a relación de Plath e Hughes relátase como unha traxedia mutua cando case nunca o é, cando se hai un home maltratador está perfectamente estudado que se produce unha devastación brutal (e por fortuna transitoria, se a supervivente consegue sair)? Non teño tanta información sobre o caso, así que me gustaría preguntarlle a ela, simplemente porque hai pouco lin cousas como que estaban namorados e que non hai que lle dar máis voltas. Non teño información dabondo para afirmar con certeza o contrario, pero como se un maltratador non puidese profesar un «amor» tóxico e unha muller que sofre malos tratos non puidese estar namorada e atrapada nesa espiral perversa, máis tendo fillas. De feito, iso é o que acontece na violencia machista, está moi estudado, e os períodos de lúa de mel, para maior confusión. Como se un maltratador non puidese aparentar ser un home respectábel. E lin que el ás veces coidaba das fillas para que ela escribise. Oh, caso pechado, el era un padrazo e un maridazo e ela unha tola. Non o creo. E no caso de ela ou calquera muller pasar por un problema de saúde mental, entón xa se xustifica que a maltraten? E cal das dúas cousas foi primeiro? Ou que estaban os dous no mesmo punto? Non o creo en absoluto. Creo que é frivolizar sobre un tema moi duro, aínda que a intención sexa boa, que non o dubido. Ela cóntalle á súa amiga e psiquiatra Ruth Barnhouse o inferno que vivía. Non obstante, en todo caso, o único importante e do que deberiamos estar a falar todo o tempo é de que Sylvia Plath era unha poeta xigante que escribiu até poesía para a rapazada, O libro das camas, tamén ilustrado por Quentin Blake, que moito me tería gustado ler de nena. E nesa suposta festa en Compostela desde logo non a amolaría co tema. Unha festa nesa compaña sería realmente divertida.

E con cal, de entre as que lle gustan como escriben, non lle agradaría pasar demasiado tempo? Pode estar viva/o.

Das que me gustan como escriben en principio non me importaría tomar algo con calquera delas. E das que non me agradan moito supoño que se me vise obrigada a pasar tempo con elas sería por motivos laborais, así que faría o meu traballo correctamente e a outra cousa.

Un libro recente que lle gustase moito.

Infelices, de Javier Peña ou O cervo e a sombra de Diego Ameixeiras, entre outros moitos.

Unha novela que non puido terminar.

Moitas nas que saltei capítulos centrais, pero case sempre leo os finais.

Que novela lle gustaría protagonizar?

Cústame responder a isto porque só me veñen á cabeza novelas onde as protas sofren e nada máis lonxe dos meus desexos. Así que neste momento só se me ocorre a novela que acabo de rematar, Camiño negro, de Ramón Area, que se desenvolve en Compostela, onde volvo vivir desde hai un ano, e hai unha investigadora que ten que resolver un caso, entre uns diálogos moi estimulantes do Apóstolo Santiago e cun final moi positivo. Aínda que tamén ten que padecer moito machismo. Non sei, talvez mellor me gustaría protagonizar Arder, aínda que sexa poesía.

Que novela a reconciliou coa literatura?

Nunca estiven a malas coa literatura, así que non houbo reconciliación. O máis parecido aconteceume hai uns anos, nunha época que durmía moi pouco e non me prestaba demasiado ler textos longos, até que caeu nas miñas mans de casualidade un libro ao que creo que non me tería achegado por conta propia, e iso que me gusta o xénero biográfico: Open, as memorias do tenista Andre Agassi, escritas por J. R. Moehringer, que foi premio Pulitzer. Sen ser un librazo, está moi ben contado e resulta divertido. Serviume para rachar a tendencia de textos curtos e voltar á novela.

Que libro, da súa pilla de obras pendentes, é o seu favorito?

Levo unha demora inaudita nas lecturas e teño unha pilla enorme acumulada na gabeta da mesiña, onde gardo os libros para ler, e algún que me gusta ter por aí perto, como Cabalos e lobos de Fran P. Lorenzo. Proximamente voulle sumar 19 poemas para um virus-19, de Nee Barros, e Os seres queridos, de Berta Dávila. Abrirei pronto As malas mulleres, de Marilar Aleixandre, O obxecto muller e o xiro ontolóxico, de Inma Otero, O ano do tigre, de varias autoras seleccionadas por Rodolfo e Priscila, Golpes de Luz, de Ledicia Costas, Os paxaros e outros poemas, de Daniel Salgado,Os libros que hai en min, de Emma Pedreira, Taracea Marroquí 1935, de Blanco Amor (mágoa que a festa da pregunta número 4 non sexa real e así conversar tamén sobre o libro), edición de Xosé Enrique Acuña que lle vin recomendar a Mario Regueira, un crítico ao que valoro moito. E téñolle moitas ganas a (h)amor roto, da serie (h)amor de Continta me tienes que me encanta e que nesta ocasión aborda a través de varias autoras moi salientábeis o tema das rupturas sentimentais. O meu primeiro (h)amor regaloumo Fran P. Lorenzo e trataba o tema da madrastridade e da diversidade familiar. Este (h)amor roto seguro que queima e traza o círculo completo do (h)amor con tinta boa.

Que libro lle gustaría ter escrito?

Non o sei. Hai moitísimos libros que admiro e moitos outros que me parecen moi ben escritos. Grandes historias e grandes formas, pero asisto a elas como lectora.

Que libro, dos que publicou lle gustaría que desaparecese das librarías (e das bibliotecas)?

En realidade ningún, porque hai que asumir o que se fai, pero recoñezo que hoxe tería escrito de forma diferente Maternidade fóra de catálogo, tería eludido algúns datos persoais e tería sido menos indulxente con algunhas cousas sabendo o que sei agora. O meu propósito era axudar a difundir a diversidade na maternidade, acompañar a soidade e denunciar os escenarios imposíbeis que nos impoñen con afán de dominación. Indaguei de onde veñen e por que. Tamén tiven a oportunidade de falar das grandes cidades, espazos polos que sinto moita atracción desde sempre e onde me gusta vivir, pero que conteñen e estruturan o proxecto neoliberal e actúan de barreira de contención de calquera disidencia vital que non sexa o modelo de home produtivo, san e sen cargas familiares. Se callar agora teríame centrado niso porque é un tema que me interesa moito.

Leva vostede un diario ou un dietario?

Non. E iso que o espazo onde primeiro comecei a escribir todos os días foi un diario. Foi un presente do meu pai cando cumprín sete ou oito anos, un caderno que traía un cadeado, unha marabilla. E aí, en segredo, comecei a cultivar o pracer de escribir.

Escribirá as súas memorias?

Ficcionadas talvez, se a memoria aguanta. Mais por moita memoria que conteñan serán ficción e as personaxes levarán outros nomes.

Que autor/a considera vostede responsable de que vostede se dedique á literatura?

Sen dúbida Marguerite Duras e seguramente tamén Pier Paolo Pasolini.

Hai algún libro que afundiría no fondo dunha piscina?

Non. Quitando os libros apoloxéticos do fascismo e outras cuestións execrábeis que, obviamente, desexaría que non existisen e encamiño o que fago para achegar a miña modesta contribución a que o mundo non sexa un lugar así, só me incomoda o peso dos libros cando cómpre facer unha mudanza. Entón pesan de máis e decátaste de que os libros tamén tes que deixalos marchar a outras casas e bibliotecas.

Un libro galego posterior ao 1970 que non soporta?

Somos un sistema con demasiadas frontes abertas como para que ande a tirar pedras. Aínda que entendo e valoro o interese por facer unha crítica non apoloxética de todo, non é o meu papel. Hai poucas cousas que non soporte e case todas teñen que ver coa vulneración de dereitos ou coa burocracia (e esta tamén ten que ver ás veces coa vulneración de dereitos). A maioría dos libros non entran nesa categoría. En Galiza hai autoras maiúsculas e só me molestan as machistadas do sistema. Mais ha sair adiante toda esa potencia literaria porque hai moita calidade.

E un libro galego posterior ao 1970 que adora?

A Poesía última de amor e enfermidade de Lois Pereiro. Influiume moito aquela edición de Positivas e en breve coñecìn Radio Océano, a banda que desde o punk rock tan ben musicaba eses versos.

Un clásico galego que pensa que está sobrevalorado.

Parécenme moi interesantes lecturas pioneiras sobre clásicos nosos como a de María Xose Queizan sobre a misoxinia e o racismo nos textos de Eduardo Pondal que, no seu momento, axudaron a reler a masculinidade imperante na selección do canon.

E un clásico galego que agasallar como mostra de afecto?

Longa noite de pedra, de Celso Emilio Ferreiro, un poemario belísimo que contén un poema que me emociona moito: «Libremente», que, ademais, musicaron dun xeito fermoso os Labregos no tempo dos sputniks.