Miguel Anxo Murado: “Israel non é unha democracia”
César Lorenzo Gil.
Entrevistei a Miguel Anxo Murado (Lugo, 1965) varias veces. Dúas das conversas –publicadas no periódico A Nosa Terra–, no 2007 e no 2008, xiraron ao redor de dous libros nos que tratou o tema de Palestina: La segunda intifada e Fin de século en Palestina (Galaxia). A pesar dos anos transcorridos, por desgraza, o masacre de Gaza das últimas semanas fai necesario ter en conta puntos de vista ilustrados e orixinais coma os do escritor galego. De aí que Biosbardia recupere a esencia daquelas entrevistas.
No seu libro La segunda intifada (Ediciones del Oriente y el Mediterráneo, 2007) toma como punto de partida a revolta palestina coñecida con ese nome. Por que se produciu e que consecuencias tivo?
A II Intifada tivo como orixe o proceso de paz de Oslo, máis ben a falta de mecanismos por parte da comunidade internacional para facerlle cumprir a Israel os acordos. Foi unha loita froito da desesperación porque todos os sacrificios que os palestinos asumiran non valeran para nada. Os palestinos perderon e Israel mudou o sistema de colonización sobre Palestina. Se até o 2000 Israel controlaba os territorios pero non sabía que facer con eles agora impuxo un réxime de apartheid que será a forma definitiva de dominación de Gaza e Cisxordania.
Por que fracasou o Acordo de Oslo?
Aquel pacto foi pesimamente negociado por Iasir Arafat porque os diplomáticos palesti- nos encargados estaban moi mal preparados, entre eles Abu Mazen (Mahmud Abas), o actual presidente da Autoridade Nacional Palestina. Os palestinos cederon moito, demasiado. Principalmente ao recoñecer a lexitimidade do Estado de Israel. Este recoñecemento bastáballe a Tel Aviv. Con iso asinado, aos israelís xa non lles fai falta a Organización de Liberación de Palestina. Ademais, Bill Clinton foi o presidente máis proisraelí da historia dos EUA, só superado por George Bush a partir do 11-S. El, que actuaba como garante daqueles acordos, deixou as garantías do cumprimento israelí nas mans dos propios israelís. Foi por iso que o pacto estaba xa morto no 1994, coa connivencia da UE, aínda que eu penso que daquelas non era consciente do seu pésimo papel como “árbitro”.
Hai voces que din que o proceso se puido salvar en Camp David, no 2000, pero que Arafat se negou a pactar con Ehud Barak. Outros pensan que aquela xuntanza foi unha trampa preparada por Clinton.
Penso que Camp David foi un momento crucial porque definiu o comezo da II Intifada. O documento que Barak presentou era inaceptábel polos palestinos e tanto israelís como estadounidenses sabíano. Se analizamos aquelas negociacións, dámonos conta que neses grandes cumios diplomáticos se manexa unha técnica de manipulación moi sofisticada co obxectivo de que a parte máis feble acabe aceptando os postulados da parte máis forte. Un punto que se debe coñecer é que é o laborismo israelí quen idea a ocupación imperialista de Palestina, non o Likud. Pero Arafat, contra todo prognóstico, négase a aceptar a estratexia de Barak. Eu, naquel tempo, traballaba para as Nacións Unidas dentro da Autoridade Palestina e todo o mundo era alí bastante pesimista; dábase o pacto por feito. Mais Arafat tomou a decisión contraria, non asinar e ordenar a revolta.
Mais vostede di no seu libro que a Intifada fracasou. Foi unha aposta errada?
Penso que naquel momento era a saída lóxica para os palestinos. Despois de Camp David había que provocar unha crise. A Intifada era unha boa maneira de presionar os israelís. Era unha rebelión de xente desesperada, que se enfrontaba con pedras contra os tanques. Pero Israel respondeu con moita intelixencia. O daquela ministro do Interior, Shlomo Ben Ami, optou por manter viva a Intifada e facela máis cruenta a base de provocar o inimigo con bombardeamentos, asasinatos selectivos e outros mecanismos que converteron a revolta nunha especie de guerra que os palestinos nunca podían gañar. Israel pasou de ser potencia agresora a ser país ameazado polo terrorismo, o que xustificou a ocupación, o muro e o actual réxime de apartheid. O fracaso da Intifada demostra que por moito que pensemos en que existe posibilidade de influír na política internacional mediante os medios de información, a xeopolítica non se basea na diplomacia senón nos intereses estratéxicos. Por moito que Palestina sexa humillada, as decisións sobre o seu futuro están tomadas de antemán, sexa cal sexa a opinión cidadá. Por exemplo, a opinión pública da UE é maioritariamente contraria á ocupación israelí. Iso non é atranco para que a súa política exterior sexa proclive a Tel Aviv.
Vostede afirma que o modelo israelí na actualide está baseado na discriminación racial.
Hoxe en Israel-Palestina vívese un réxime de apartheid inspirado no modelo sudafricano pero bastante peor porque en Sudáfrica os negros non sufrían bombardeamentos. Por dar un dato, a lexislación electoral impide que se presenten partidos que vaian en contra da identidade relixiosa xudía do Estado, hai discriminacións tan flagrantes como que a idade penal para os árabes se reduce aos 12 anos.
Entón, iso que se di de que é a única democracia de Oriente Próximo?
Israel non é unha democracia. É máis, contra o que se pensa, o modelo político máis achegado á mentalidade europea é o dos palestinos, non o dos israelís. Israel non recoñece ningunha normativa internacional sobre dereitos humanos, non ten constitución senón unha serie de leis fundamentais que teñen como molde unha idea relixiosa do Estado. Na vida política os fundamentalistas xudeus teñen grande influencia e os seus principios de convivencia, que teñen perfís socializantes e profundamente capitalistas mesturados son bastante exóticos para nós. O que une os israelís é a coincidencia en que o sionismo é o único xeito de gobernar. En Israel hai moitos partidos de diferentes ideoloxías. Pois ben, sempre acaban formando sólidas coalicións forzas que noutros países xamais gobernarían xuntas. A día de hoxe non hai alternativa porque ninguén pon en cuestión a primacía da relixión sobre a cidadanía. Un israelí perde a nacionalidade inmediatamente se se converte ao islamismo. E, pola contra, calquera persoa que poida demostrar a súa orixe xudía ten dereito automático ao pasaporte israelí.
Pero hai unha etnia xudía?
Hai un ideario acientífico e mitolóxico ao redor da idea do xudaísmo. Baseándose en textos bíblicos creouse un sistema que valida unha suposta base xenética que une como xudeus a polacos, rusos, turcos ou etíopes negros. E ese sistema tamén xutifica a ocupación e a colonización. Hoxe en día, dos 5 millóns de habitantes que ten Israel, o 10% son colonos que moran nos territorios ocupados seguindo principios de hai miles de anos que lles dan base para dominar esa terra. Quen son os colonos? Fanáticos de Baltimore ou Moscova que odian profundamente a calquera que non sexa xudeu.
É Israel unha base militar estadounidense en territorio hostil?
Puido selo en tempos da Guerra Fría, cando Siria tiña moi boas relacións coa URSS. Agora coido que o apoio dos EUA, que é básico para o mantemento económico do Es- tado, ten máis a ver coa simpatía cultural e con esa alianza sentimental entre Occidente e os xudeus que nace do complexo de culpa polo holocausto da II Guerra Mundial. Os norteamericanos ven a Israel como a unha mini-Unión, un país de pioneiros, capaces de conquistar a terra, de mellorala, de tirar auga do deserto e plantar laranxeiras en terra erma. Non saben eles que para nada Israel encarna os valores clásicos do liberalismo.
E de que vive Israel?
Á parte desa enorme axuda estadounidense, Israel ten dúas grandes industrias. A militar e de seguranza (fabrican sistemas de vixilancia, armas, adestran escoltas…) e a do diamante en bruto. A do diamante puído ten base en Antuerpe (Bélxica), moitas veces en mans de xudeus pero a materia prima para antes en Israel. Sábese que detrás de moitos conflitos en África está Tel Aviv. Cando hai dificultades para conseguir as pedras a prezos razoábeis, sempre acaban aparecendo grupos rebeldes que serven de provedores máis mansos. Esa é a explicación de guerras tan crueis como a de Serra Leoa.
“Confío en que no futuro haxa un só Estado: Palestina”
Desde a chegada ao poder de Hamas en Palestina, aumentou moito a violencia entre os propios árabes.
É que en Palestina non hai goberno. A Autoridade é unha ficción. O que si hai é un movemento de resistencia nacional con dúas patas: a laica (que defendeu a OLP historicamente) e a conservadora islamista (Hamas), con cadanseu exército, áreas de influencia… Durante moitos anos tivo preeminencia a OLP pero os fracasos de Arafat en Oslo e na Intifada fixéronlles perder forza. Aínda así, segue a ser maioritaria. Se Hamas gañou as eleccións foi porque o sistema electoral está moi mal deseñado. Xuntando todos os votos, os laicos seguen a ser a primeira forza. E como non hai outra alternativa, os que non son da OLP son de Hamas, pero non porque se produza un cambio no modelo social palestino, que non ten nada a ver co fundamentalismo relixioso. O problema chega porque estes movementos palestinos non poden actuar como partidos, que admiten pasar do poder á oposición sen traumas. A perda de influencia é física e ten consecuencias violentas obvias. Cando gobernaba Arafat houbo unha enorme represión contra Hamas e é lóxico que agora pase o contrario. O perigoso é que a UE apoie claramente un dos bandos porque o que podería ser un problema interno acaba sendo unha traxedia. Se hai guerra civil, a UE tería a culpa por apoiar a OLP en base a argumentos falsos. O goberno de Hamas admite o mesmo ca o de Fatah: recoñece as fronteiras do 1967 e está disposto ao diálogo. Europa debería esquecer a disputa política e protexer os palestinos, que para iso financia as súas institucións.
É un erro recoñecer a Israel?
É un erro admitir que a creación do Estado no 1948 foi lexítima. O 70% do territorio no que se instalaron os primeiros israelís foilles roubado aos árabes, que tiveron que deixar as súas casas e terras e ir viviren por décadas en campos de refuxiados. A resistencia palestina baséase na dignidade e sobre todo no dereito ao retorno.
Así que a idea dos dous Estados non lle parece xusta.
Penso que é imposíbel que haxa dous Estados porque o territorio palestino está tan ocupado que non hai espazo físico para iso. Coido que no futuro haberá un só Estado, que se chamará Palestina. Se antes falaba das semellanzas entre Israel e Sudáfrica, coido que a evolución pode ser parecida. A nivel demográfico, a poboación xudía diminúe e a árabe medra cun desequilibrio tan grande que en poucas décadas vai ser inviábel un Estado racista. Se en Sudáfrica se puido cambiar de réxime en calma, en Palestina tamén é posíbel.
“A metade dos israelís procede de países que non sufriron a represión nazi”
Cando un abre Fin de século en Palestina (2008) ten dúbidas de estar lendo literatura aínda que estea na colección ‘Li-teraria’. Por que non presentalo como crónica ou libro de viaxes?
Decidín presentalo como literatura porque o fixen con intención literaria. Crónica non é porque non lle dedico grande espazo á parte política. Como libro de viaxes quedaría un pouco coxo porque non dou demasiados datos… Dentro da fronteira dos xéneros, eu penso que se podería encadrar na memoria literaria en primeira persoa. Pero tamén é honroso recoñecer que en castelán se publicou nunha colección de ensaio.
Nesta obra quixen poñer orde na miña experiencia persoal. Disque a memoria é selectiva. Loxicamente. Cando un fai un libro de memorias é como cando recorda: constrúe as propias lembranzas. Non digo con isto que haxa nada na obra que non pasase tal e como conto senón que nas exclusións, nas escollas, dáse un nesgo inevitábel.
O libro transloce fascinación por Palestina. Chegou con ela alá ou foina creando durante a súa estancia?
Penso que hai fascinación entendida como unha relación amor-odio tan poderosa que até agora nunca puiden quedar cun só destes dous sentimentos. Eu estaba fascinado especialmente por Xerusalén como cidade cosmopolita pero cando vivín alá deime conta de que aquela imaxe só existía na miña imaxinación. Modestamente, estudei a historia de Palestina, do pobo xudeu, da Biblia… Xa cheguei cunha formación. Faltábame a experiencia. Esa experiencia que me fixo decepcionarme enormemente co Estado de Israel. Antes de chegar, eu era un grande admirador de Israel. O que alí vin fíxome cambiar de idea.
Cal é o sinal de identidade principal dos palestinos?
A desesperación. A desesperación fixo historicamente que ese pobo buscase todas as opcións de resistencia e supervivencia: confiou nos británicos cando estaban dominados polos otomanos; confiou nos outros Estados árabes logo da creación de Israel, buscou a negociación pacífica, o terrorismo, a cesión, a intifada… E todo foi inútil porque o inimigo que ten endiante é tan poderoso que é invencíbel. Ao encarar a redacción deste libro recordei o que vin alí: o palestino é un pobo tremendamente desafortunado que non foi quen de asimilar unha situación na que se viu envolto sen ter nada a ver.
E para os israelís paga a pena tanto esforzo por aquel anaco de terra?
Nunha parte do libro tento desmitificar os símbolos que manteñen en pé certa ideoloxía. Cultos que se teñen por bíblicos están documentados só a partir do século XIX, por exemplo. Iso é necesario sabelo para comprender que Israel é un país obsesionado pola súa historia, polo recordo do holocausto nazi. Hai que ter en conta que a metade dos israelís proceden de países que non sufriron a represión alemá e que o vitimismo se adoutrina desde o colexio. Din que os nenos palestinos medran aprendendo a odiaren. Non fai falta esforzarse moito para conseguilo porque padecen día a día unha ocupación militar severa. Son os nenos israelís os que reconstrúen unha memoria claustrofóbica que os fai crer que son os grandes prexudicados da historia do mundo como xudeus. A educación israelí é profundamente xenófoba. Até un punto case cómico. A min, cando lles dicía de onde era, recordábanme o gran dano que fixera a Inquisición. A máis de un tiven que recordarlle que xa non existía tal órgano desde había 200 anos.