Música e exilio en Galicia (e II)

Eva Moreda.

Aínda que caiamos máis na anécdota e no tanxencial que na historia da música galega propiamente dita, convén lembrar, como facemos nesta segunda entrega, os achegamentos dalgúns compositores exilados non galegos á nosa tradición musical e literaria e, nalgún caso, aos nosos exilados. Xa falei na entrega anterior da relación de Enrique Casal Chapí, madrileño, con Eugenio Fernández-Granell, o primeiro director fundador e o segundo violinista da Orquesta Sinfónica Nacional da República Dominicana. Casal Chapí andou tamén polo Uruguai, a Arxentina e Porto Rico, e seguramente foi na segunda onde trabou contacto con algúns exilados galegos. Unha carta do arquivo Luís Seoane permite dilucidar que tanto Seoane como Dieste o coñeceron e trataron, e sábese dunha ópera (non sei se estreada ou non: non atopei confirmación de que si) sobre El libro de Buen Amor de 1957 con libretto de Blanco Amor e música de Casal Chapí (o libretto figura no catálogo da Biblioteca da Deputación de Ourense; a partitura, porén, non está entre os fondos do arquivo Casal Chapí na Biblioteca Nacional de España).

Aínda que non tivese ningunha relación ou colaboración estreita con artistas galegos exilados, Rodolfo Halffter, madrileño descendente de prusianos e exilado en México, musicou Desterro, poema de Álvarez Blázquez. Data a canción de finais dos 60, cando Halffter xa era visitante regular da España franquista e participante nos seus festivais e actos propagandísticos, o que lle procurou un lugar na historiografía da música española polo que os outros exilados aínda están a esperar. A razón pola que Halffter, sen ter contacto especial con Galicia, musicou un poema en galego, é ben sinxela: o crítico musical ourensán Antonio Fernández-Cid tivo desde comezos dos 50 o proxecto persoal de encargarlles a compositores destacados españois (incluídos Rodrigo, Mompou, Montsalvatge, etc.) cancións en galego, e foi nas visitas de Halffter á España franquista que se xestou o encargo.

Unha das obras musicais máis importantes compostas no exilio son os Catro poemas galegos de Julián Bautista, incomprensiblemente aínda nunca rexistrados en disco: neles, Bautista puxo en música os Catro poemas pra catro grabados de Lorenzo Varela, á súa vez ilustrados por Luís Seoane con catro gravados ben coñecidos de figuras históricas galegas (María Balteira, Ruy Xordo, o bispo Ataúlfo e María Pita). Nin o epistolario de Bautista, recollido na Biblioteca Nacional de España, nin o de Luís Seoane (como se pode ver aquí) botan luz sobre as razóns que puideran levar o compositor (nacido en Madrid, pero do que se sabe que tivera unha avoa da Coruña) a colaborar cos exilados galegos. Desde aquí adianto a teoría de que Bautista crese aínda na altura (a obra rematouse en 1946) no poder político e propagandístico da arte e na colaboración entre as diversas faccións e nacionalidades exiliadas; anos máis tarde, xa ben asentado en Buenos Aires como compositor de cine e sen ningunha necesidade de volver a España, desenganouse. Por certo que os Catro poemas galegos se estrearon na España franquista en 1967 no segundo Festival de Música de América y España –grande esforzo propagandístico do réxime– sen suscitar ningún tipo de censura nin de crítica a pesar da súa letra, aínda que tamén hai que dicír que a crítica (incluído Antonio Fernández-Cid) lanzouse pola vía da Idade Media pintoresca galega obviando calquera interpretación que puidese poñer en perigo as fundacións ideolóxicas do réxime.