BiosBardia

O país dos libros en galego

Na procura de Xesús Nieto Pena (VI)

Xesús González Gómez.

‘Canto y elegía a la memoria del alférez Francisco de Asís Román Pardo…’.

O levantamento militar contra o goberno legal da República española, colleu, como vimos, a Nieto Pena fóra de España. Pola carta que lle envía a Gabriela Mistral, e que se reproduciu na anterior entrega, supomos que desembarcou en Lisboa e logo se dirixiu cara a Vigo. En verdade, de 1936 a 1939, no tempo de guerra, non atopei ningunha noticia que situase a Nieto Pena en Galicia, a non ser unha referencia que Xosé Luís Pastoriza Rozas deu nunha conferencia, Rara avis: Plácido Ramón Castro del Río e o liberalismo galego, pronunciada en Nigrán o 24 xe xaneiro de 2020 e colgada na web da Fundación Plácido Castro, en que di: «Nas dúas versións dos escritos de descargo do seu expediente de disciplina na Escola Normal de Pontevedra, Xaime [Isla Couto] dá conta de como o propagandista do Requeté, Xesus Nieto Pena, o sinalara como singular elemento para as tarefas de organización e propaganda tradicionalista ante Ramón G. Babé, presidente da Comunión Tradicionalista de Vigo e secretario provincial da Falanxe.» Ou sexa, a finais de 1936, ou inicios de 1937, Xesús Nieto Pena integrouse na banda carlista dos sublevados. Supomos, non temos noticia, que dentro do aparato de propaganda.

Se ben, a todas luces, estivo en Vigo, en marzo do ano seguinte, de 1937, está en Burgos, que era, como quen di, a capital de facto dos militares facciosos. E estaba en Burgos, e debía estar cos carlistas, porque no xornal desa cidade, El Castellano, na edición de tarde do xoves 11 de marzo de 1937, en portada, aparece o escrito titulado: «La Fiesta de los Mártires de la Tradición», alocución pronunciada dende Radio Castilla. Alocución pronunciada e texto do xornal asinado por, como poden vostedes imaxinar, por Jesús Nieto Pena. A alocución acaba con esas palabras (versos?) do Oriamendi : «Por Dios, por La Patria y el Rey / lucharon nuestros padres. / Por Dios por la Patria y el Rey / lucharemos nosotros también». Xa poden vostedes imaxinar por onde ía o texto de Nieto Pena, que se integrou totalmente no carlismo-franquismo, como veremos a partir de agora.

En febreiro de 1937, José Sanz y Díaz, do departamento de Prensa e Propaganda da Junta Carlista de Guerra de Soria, publica, en diversos xornais de Castela, baixo o rótulo «Actualidad literaria», un artiguiño titulado «Bavieca (sic) vuelve al camino». O artigo trata da aparición da revista Mío Cid, en Burgos, e escribe cousas como estas: «En estas horas de fragor guerrero, inteligentemente dirigida por un joven y notable escritor andariego, excelente amigo mío, a quien creí prisionero o muerto a manos de la canalla enemiga, me refiero a Jesús Nieto Pena, acaba de salir a la luz de la publicidad una revista de Literatura y Arte que aspira a ser “como un Evangelio de la nueva poesía nacional y de la nueva Mística española”». E Sanz y Díaz prosegue: «Mío Cid, que así se titula la publicación, viene a luchar por la cultura y a reavivar el fuego santo de nuestras tradiciones». Logo de citar as colaboracións que integran a revista, de xente descoñecida para min, agás Nieto Pena e Manuel Machado, acaba o propagandista carlista dando un hurra á revista. Meses despois, o 22 de setembro dese mesmo ano de 1937, no Diario de Burgos aparecía a seguinte nota:: «Mío Cid.// Número dedicado al Generalísimo. // Hemos recibido la “Hoja de literatura y arte bajo el signo imperial” titulada Mío Cid, la cual, en su último número dedica un emocionado homenaje al Caudillo.// La revista, bien cuidada y escrita con limpia prosa, va encabezada con un trabajo dedicado al Generalísimo, cuya figura se señala como enviado de Dios para la Salvación de la Patria./ Junto a esa página de exaltación de Franco, y otra dedicada a su biografía, recoge la revista interesantísimos aspectos de la actualidad nacional, que se resume en artículos escritos por los rectores de las Universidades de la España liberada y otras destacadas figuras de Ciencia.// En conjunto, tienen cabida también en las páginas de Mío Cid trabajos sobre cuestiones internacionales, y, sobre todo, tratándose como se trata de una revista católica, de arte, literatura e imperio, en todas sus páginas se aprecia el rectilíneo camino que la publicación se ha trazado. / Su director, Jesús Nieto Pena merece sincera felicitación por este número de su revista». Revista que a partir de 1939 será de gran formato (en certo xeito, o seu deseño é unha descarada copia de Vértice, revista nacional de la Falange) e, penso, intentou ser unha revista que «mitigara» a influencia falanxista, decantándose cara a un nacional-catolicismo tinxido de carlismo. (Outros números da revista estiveron dedicados aos «Héroes» –imaxinen vostedes quen eran estes heroes, non se enganarán–, aos «Caballeros mutilados», á «Cruz Roja», ao Cid, a «La Marina», etc.)

Mentres chega a fin da guerra, Nieto Pena continúa a traballar e a artellar proxectos. En El Pueblo Gallego do 29 de setembro de 1937, aparece un solto sobre un concurso de poesía convocado pola revista Mío Cid. O «solto» é un texto enviado polos responsables da revista e di o seguinte: «A LOS POETAS DE LA REVOLUCIÓN NACIONAL.// Siendo el Movimiento Nacional, por esencia, un movimiento de Hispanidad, un camino para recobrar la grandeza secular española, movimiento esencialmente nutrido por almas jóvenes, henchidas de ideal, la Poesía ha de alumbrarnos y mostrarnos constantemente, a nosotros jóvenes guerreros, el significado universal y religioso de nuestras consignas. // Las armas y las letras fueron siempre en España un feliz acuerdo, portadoras ambas de la Epopeya Nacional. Así nuestros Garcilaso, Cervantes, Lope de Vega, Ercilla, así fueron.  Así son los miembros de nuestra Cruzada de hoy. / Mío Cid abre un concurso de poemas, con metro libre, en torno a hechos, figuras y símbolos del Movimiento Nacional. / Los originales escritos a máquina se enviarán a la dirección de Mío Cid, Apartado 100, Burgos. / Los poemas seleccionados se publicarán en nuestras páginas y los “tres dignos de premio especial”, serán editados en pliego aparte dándoseles a sus autores trofeos e insignias alegóricas. / Se puntualizarán más las bases y el cierre del plazo de admisión». Tres meses despois (o 21 de decembro), o mesmo xornal vigués dá a noticia de que se prorroga o prazo de admisión de orixinais para o devandito concurso, debido, segundo os responsábeis de Mío Cid, aos «numerosos requerimientos que muchos lectores desde Hispanoamérica, y también desde el frente, solicitan ampliación del plazo de admisión de originales, que accede a prorrogar hasta el día 15 de enero». Continúa a información dicindo que a dirección de Mío Cid «encarece a los concursantes que adviertan a los censores de sus respectivas localidades que cierren el sobre conteniendo lema y dirección», e remata a noticia engadindo que ademáis dos tres premios anunciados «consistentes en Medallas al Mérito Poético», concederanse dous novos «consistentes en objetos de arte donados por entidades públicas y oficiales.» Non sei se tal concurso se levou a cabo, xa que non atopei ninguna noticia que o mencionase.

Cando Nieto Pena morreu, o xornal de Buenos Aires Opinión gallega escribiu (como vimos na primeira entrega) que era un bo galego e un bo demócrata, e lembraba que sufriu persecución por parte franquista, e que Nieto Pena afirmaba que estaba «orgulloso» de tal represión, xa que no cárcere de Burgos coñecera a Julián Besteiro e a Carrasco i Formiguera. Julian Besteiro nunca estivo preso no cárcere de Burgos. Cando ingresou en prisión, en 1939, foi primeiramente en Madrid (en Porlier e logo no Cisne), despois da condena, foi enviado ao cárcere do mosteiro de Dueñas, en Palencia, e logo ao cárcere de Carmona, onde morreu: iso entre o 29 de marzo de 1939, cando foi detido polas tropas franquistas, até o 27 de setembro de 1940, cando faleceu.

Polo que respecta a que estivo no cárcere, sempre en Burgos, con Carrasco i Formiguera, o líder de Unió Democràtica de Catalunya, perseguido polos anarquistas e finalmente fusilado polos franquistas, vexamos datas, datos e feitos. Como vimos, en marzo de 1937, Xesús Nieto Pena está en Burgos. O mércores 20 de abril de 1938, o xornal burgalés El Castellano, na edición de tarde, e o 21 na edición de mañá, nas «Notas de sociedad», publica a seguinte (vertemos ao galego): «VODA DUN XORNALISTA. Na Igrexa de San Lesmes Abad, patrón de Burgos, celebrouse no día de hoxe, ás dez e media, a cerimonia nupcial do xove xornalista Director de Mío Cid e redactor de estranxeiro da Axencia Faro, Jesús Nieto, coa señorita Adela Santamaría Ruíz, actuando de padriños o tenente de Enxeñeiros, do Servizo Nacional de Prensa do Ministerio do Interior, don José Sainz y Díez e a señorita Eloísa Ruíz Lozano.  // Asistiron como invitados ao acto numerosos artistas de música, xornalistas compañeiros do mesmo e varios xefes e oficiais do Exército, así como belas señoritas vallisoletanas e burgalesas, etc…», nota que tamén apareceu no Diario de Burgos o día 20. Cando o xornal El Castellano publica a alocución de Jesús Nieto Pena «La Fiesta de los Mártires de la Tradición», Manuel Carrasco i Formiguera había pouco máis dunha semana que ingresara no cárcere de Burgos. E cando o escritor galego casa, había doce días que o líder catalanista fora fusilado en Burgos, o 9 de abril. En verdade, pódese afirmar que Nieto Pena tivo unha vida burgalesa case que paralela a Carrasco i Formiguera: un no cárcere e en capela para ser axustizado cando lle petase aos mandos franquistas, e o outro na rúa, participando nas veladas dos sublevados e a facer propaganda deles e, supomos, cortexando á súa futura muller. Noutras palabras, o que Nieto Pena debeu dicirlle a algún dos colaboradores de Opinión Gallega era, simplemente, unha fabulación, un intento de crear un pedigree democrático. Non será esta a única fabulación en que incorra Nieto Pena, como veremos máis adiante.

En verdade pouco máis sei do que fixo Nieto Pena durante os tres anos que durou a guerra. Sábese que en 1937 (?) publicou un folletiño, unha plaqueta, con título rilkeano: Canto y Elegía a la memoria del alférez Francisco de Asís Román Pardo muerto por Dios y por España en Cebreros, en acción de guerra, con prólogo de Manuel Machado e epílogo de dun tal Ch. Laforgue, con pé de imprenta en Briviesca (Burgos).

En 1939, Nieto Pena debía estar en Barcelona, xa que nesta cidade publica o libro Breviario sentimental, baixo a éxida de Ediciones Patria, editorial da súa propiedade. Mais iso xa é tema de próximas entregas.

Deixa unha resposta

O teu enderezo electrónico non se publicará Os campos obrigatorios están marcados con *