César Lorenzo Gil.

Recentemente publicouse en castelán Contra a lectura. Un ensaio dedicado aos lectores que non cren que os libros sexan intocables, de Mikita Brottman, publicado por Blackie Books. Póñoo, co permiso dos lectores de Biosbardia en diálogo con outro texto reflexivo sobre o acto de ler, este outro do 2016, publicado en España por Círculo de tiza: Ler é un risco,de Alfonso Berardinelli. Ambas lecturas son sedutoras, estimulantes e moi valiosas para romper clixés sobre o hábito lector e comprender mellor que valores se lle atribúen á cultura nesta era dourada do capitalismo financeiro (etéreo). 

Ler a Brottman e a Berardinelli é comprender que en realidade é tan válido o axioma de que “ler é bo” como a frase que pronuncia aínda hoxe meu pai cando me ve lendo un libro, especialmente se hai pouca luz ao redor: “Non leas tanto que vas gastar a vista”. Porque en realidade, ler non serve para nada como acto en si. A lectura e o libro son hoxe, en moitas ocasións, namais que fetiches, produtos símbolo cuxa mensaxe muda segundo sexa o seu emisor.

Para algunha xente, ler é sinónimo de cultura, entendida esta como superioridade intelectual e moral. A biblioteca é a representación non dun status socioeconómico senón vital. Non hai posibilidade de mente cultivada sen lecturas. É certo. Pero o proceso de aprendizaxe e cultivo do espírito crítico dun bo lector case nunca se pode planificar. Certas bibliotecas parecen deseñadas seguindo un canon. Como nunha extensión da pésima planificación da lectura no sistema educativo regrado, hai quen compra (e logo le) libros que considera “imprescindibles”. Os libros que hai que ler case sempre crean unha frustración que se pode transformar en esnobismo no peor dos casos, un esnobismo que, paradoxalmente, desemboca no abandono da lectura. Cando un lector teima en seguir unha cadea lectora que debe incorporar determinados nomes, case sempre se dá un fracaso. É habitual detectar estas vítimas do catálogo clásico: son aqueles que ano tras ano che contan que están lendo os Episodios Nacionales, de Pérez Galdós. Ou o Ulises. Como a mala conciencia é poderosa, a partir de que o suxeito lector vai gañando canas xa non fala de lectura senón de relectura, É o que ten o canon así entendido, que é limitado.

Noutros casos, quizais para a maioría de quen compra libros, o propio obxecto ten valores salutíferos. Berardinelli define no seu libro un tipo de lectores como “devoradores de papel”; son aqueles que buscan na libraría os volumes máis grosos, os best-sellers de perto de mil páxinas. Entretemento que se compra ao peso disfrazado de cultura. Pasen rufos coa última novela do autor de éxito e séntense a gusto porque empregan o seu lecer ben empregado, non vendo reposicións en Neox senón “lendo”. A lectura como un equivalente para a mente que os superalimentos. O papel como quinoa cerebral, os supervendas que entran polos ollos co mesmo efecto que unha boa ensalada (sen aliñar) para o organismo. A lectura bífidus, inocua en realidade pero cun gran poder balsámico para unha sociedade que ten a sensación de non estar facendo o suficiente por ser perfecta.

Para unha gran parte da poboación, a lectura é innecesaria. É un hábito que non puntúa na escala social. Dun tempo a esta parte dáse unha reacción contraria: ler, indica esta corrente, fainos mellores persoas. Este apartado é denunciado con moita graza por Mikita Brottman, quen considera a Oprah Winfrey como a líder dun movemento que na realidade só favorece que a lectura entre no rodicio do mercado industrial. O libro como produto necesita marketing mais como competir con miles de produtos que si outorgan maior status? Polo prezo dun libro podemos comprar unha camisa nas rebaixas ou unha entrada para o fútbol. Se aforras dous ou tres libros até podes ir a un restaurante con estrela Michelín. Entón, para que ler? Para sentirnos mellor, para entendernos a nós mesmos como persoas sensibles e cultas. Na práctica, este mecanismo consolidou autores e temas de consumo doado aínda que se revistan con valores humanistas. Non hai nin máis risco nin ambición literaria na maioría dos libros que se publican; non máis que no catálogo do Netflix.

Daquela, entón ler en efecto gasta a vista? Para Brottman e Berardinelli, a resposta evidente é que non. Ou si. Porque en realidade, esa non é a pregunta. Esa nunca pode ser a pregunta cando falamos de libros e de literatura. Ler, veñen dicir estes autores, é un vicio que non se escolle, que te posúe, especialmente na adolescencia. Un hábito que se te fire faino contravindo o establecido xa que o sistema está preparado para botarte fóra da lectura de libros. O ensino co seu sistema de lecturas recomendadas e obrigatorias que consolidan libros malos escritos só para calmar a conciencia pedagóxica da sociedade. A rúa coa xerarquía brutal que establece entre quen pasa o tempo co fociño escondido entre papel de ler e non entre papel de fumar. Mais na verdade só entendendo a lectura como un vicio se pode desfrutar e se pode favorecer o seu espallamento.

A lectura que presta é unha lectura caótica, desordenada, que vai deixando un rastro das distintas fases polas que pasamos como persoas. A lectura é un vicio caro, contraditorio, compulsivo ás veces, cando enchemos a casa con tsundokus (columnas) de libros que han quedar para cando os poidamos ler ou cando collemos de cinco en cinco os libros da biblioteca. É un hábito que só se pode vivir con alegría e sen regras, deixando un libro malo na páxina 25, recuperando vinte anos despois ese mesmo libro. É unha conduta solitaria que case nunca se pode compartir con franqueza. Podemos intentalo, podemos espiar a lectura de quen vai ao noso lado no autobús ou fotografar (como fai a libreira Mercedes Corbillón) lectores e lectoras sexys en espazos públicos. Incluso podemos fixarnos a ilusión de que se encontramos esa persoa que tamén adora a Roberto Bolaño hai posibilidade de construír un futuro xuntos. Pero recoñezámolo, todo isto roza a psicopatía. O lector nace e vive só, só en silencio pode florecer. Os clubs de lectura son grandes quimeras que só teñen sentido, non polos libros dos que se fala, senón polas empanadas que se comparten ao final.