O burato do Xerión. Episodio 2

Guillermo Rodicio.

Dous canóns Vickers foron forxados en Burrow-in-Furness en 1929 e desde alí enviados ao porto da Coruña. Durante a súa travesía por mar, Manuel Lens, enxeñeiro militar coruñés, recibiu o plan de instalación dos canóns, que debían ser colocados no alto do monte de San Pedro, un promontorio situado estratexicamente xusto fronte á península coruñesa. O periplo dos dous Vickers foi tortuoso, pois o seu tamaño xigantesco (máis de 17 metros de lonxitude, capaces de disparar proxectís dunha tonelada de peso) e a dura pendente ata o monte, facía que a duras penas puidesen percorrer 200 metros ao día, atraendo a mirada de curiosos no seu lento vagar. Colocados por fin no alto, Lens dirixiu persoalmente a montaxe. A finalidade dos canóns era defender o golfo Ártabro e para iso disparaban a unha distancia de ata 38 km e podían apuntar nun rango de 90 graos. Cando a instalación estaba case completada, Lens foi informado, oralmente, de que era precisa unha modificación: a plataforma para o movemento horizontal debía ser ampliada ata os 180 graos. Ao enxeñeiro non lle pasou desapercibido que iso supuña que, xirados ata o extremo dereito, os canóns podían apuntar directamente cara á cidade. Lens presentou unha alegación formal aos seus superiores indicando esta circunstancia. Non recibiu contestación. Aducindo dificultades técnicas, Lens intentou atrasar o máximo posible o proxecto, pero en 1933 recibiu unha chamada directa dun alto mando que o instaba a que rematase dunha vez seguindo as especificacións estabelecidas. Lens recordaría toda a vida que, a pesar de estaren en tempos de paz, a voz do xeneral ao dar a orde denotaba, máis ca impaciencia, un medo terrible.

Cavar, cavar, cavar. Non hai actividade humana máis escrava que cavar. Esnaquizar a pedra con marra, fender nas gretas a pico, limpar con pa. Se isto fose unha novela de autoficción, supoño que eu aquí contaríache que o avó de Samuel fora un avezado canteiro da lousa ou algo así, mais a verdade é que por parte de nai os seus antergos traballaran no mar ata onde chegaba a memoria e os avós paternos tiveran un ultramarinos en Monte Alto, así que non había ningunha conexión atávica que xunguise a Samuel coas bochas nas mans, as dores de riles e o mareo intermitente de pasar horas e horas mirando cara abaixo. Cavar a fondo. Non, ninguén abre buratos por vocación. O cavador, de tanto ir á terra, acaba adoptando a posición encurvada, de toupa, que durante toda a historia foi asociada aos servos. E por moita servidume que fose cavar, por algunha razón, Samuel estaba… gozando do traballo?    

Despois de anos metido na tese, cos seus días enteiros sentado diante do ordenador ou buscando referencias en libros vellos, apagar o mundo para alcanzar un único obxectivo que non requiría outra cousa ca a dedicación abnegada do corpo era refrescante. Samuel non estaba moi en forma, pero iso en vez de ser un obstáculo converteuse nunha motivación. Cada vez que baixaba ao burato sentía menos maniotas, a forza crecente dos brazos permitíalle aguantar fresco un pouco máis de tempo, noite tras noite os ollos afacíanse máis rápido á escuridade, podía notar como o peso das ferramentas asentaba nos calos que lle ían crecendo nas mans. 

Durante o primeiro mes cavou só cara abaixo, en pura vertical, coa idea de afastar o máis posible da superficie o ruído do traballo. Segundo a súa propia planificación, non debía traballar no burato máis de dúas horas por día, mais moi pronto se atopou a si mesmo cavando case toda a madrugada sen que iso lastrase a súa vida diúrna. Ao contrario. Durmía apenas dúas horas roubadas a cavar e aínda así polo día rebordaba enerxía, estaba máis sociable, notaba que os compañeiros na facultade lle sorrían máis, tiña boas ideas e avanzaba na tese mellor ca antes. A escada que metera no burato para axudalo a baixar ía despregándose co seu traballo, catro, seis, oito metros, Samuel cavaba e ante el ían desfilando as vetas e as capas freáticas coma constelacións de estrelas na noite sen lúa. Na parábola, o mestre dille ao alumno: “ti que estás iluminado, dime o nome de cada aresta de herba”, e todas as escolas posteriores interpretaron que era unha broma de humildade, pero Samuel comprendeu que o traballo frenético, sincero e inspirado reclamaba nomear, e el, que non sabía nada de xeoloxía, pero si de palabras, preguntáballes con suor o nome real, propio, a cada unha das veas de pedra que abría co seu bisturí, igual que William Harvey tivo que poñerlles nomes a todos os camiños que corren cara ao corazón. 

Que ridículas semellaban todas as coitas co Concello, agora que o camiño subterráneo desde a casa da Vixía era unha realidade palpable. Todas as veces que Samuel fora ata María Pita para pedir permisos para poder facer escavacións con fins académicos no contorno da Torre de Hércules, só para velos denegados porque a súa investigación sobre dialectoloxía non xustificaba intervir no Patrimonio da Humanidade. Xa, pero entón por que nos 90 pararan as escavacións dos arqueólogos xusto cando chegaban aos cimentos romanos do faro? Orzamento? Samuel conseguira diñeiro; investigadores doutras áreas mostraran interese nos resultados que se podían obter. Desde María Pita só chegou unha negativa incognoscible. Non, de feito, aqueles desgustos burocráticos non eran ridículos, senón providenciais. As miradas incómodas dos funcionarios, que non sabían moi ben por que denegaban os permisos, transmisores dunhas ordes que chegaban desde arriba, pero que non entendían moi ben. Todo fora unha ordalía que o colocara no camiño correcto.

Ao chegar aos doce metros de fondura, Samuel atopou o Silencio. As definicións clásicas achéganse ao silencio como unha ausencia, o estado do non-son, pero isto confunde normalidade e accidente, coma se o ruído fose a lei e o silencio a excepción. O Silencio, cando chegas fondo abondo, comeza a ser positivo, a onda definitoria do ar, que enche os espazos coma a auga nun recipiente. Un Silencio así non coñece paredes nin óso, e para non acabar afogado, Samuel necesitaba manter ruído vivo en todo momento ao seu redor, feito de traballo ou de voz, coma quen mima un lume con leña nova. Para evitar incómodas interrupcións no Silencio, decidiu que o mellor era manter unha ladaíña constante de algo que non lle ocupase sitio na mente. A solución evidente eran as oracións que seu pai lle ensinara de pequeno, que por moitos anos que levase sen pasar pola igrexa non se lle borraran na memoria de cativo. Atopouse a si mesmo cavando na madrugada cun avemaría de Moebius nos beizos, coma se fose a hora do Angelus no ventre da Coruña. 

 A natureza do Silencio produciu tamén unha modificación no labor de Samuel, pois ata ese momento abrira só unha caverna abondo grande como para o seu corpo e agora, alí abaixo, o burato virou en gran salón, levantoulle teito e tallou na pedra formas que puidesen invocar un eco, un eco que lle permitise respirar no Silencio, que convertese a súa oración en coro.

En que momento un burato aberto no chan acaba por converterse en gorida? Supoño que cando comezas a durmir nel. O problema é que Samuel non durmía, xa nin unhas poucas horas, non había para el máis descanso ca as horas investidas en ampliar o seu cubil. E non sería todo un soño? Unha forma particular de durmir, un soño recorrente que se narraba ao longo de moitas noites en lugar da habitual lóxica onírica fragmentaria? Un truco do cerebro para repousar e sentirse realizado? Certo que non é habitual, mais iso explicaría a súa felicidade xeral, o estado de saúde óptimo do que gozaba, que Merche xa non o vía delgado e lle regalaba pan con pena, senón que lle preguntaba polas mozas que seguro que andarían detrás del, e si que collera algunhas alumnas na facultade bisbando sobre el con risiñas, e claro que lle subía a moral, e había dous meses que xa non pensaba case nunca en Sara. Si, nalgún momento Samuel planeara atravesar baixo terra a distancia da súa casa ata a Torre de Hércules buscando algo, pero agora só pasaba as noites facendo covas enormes que servían só de acubillo, non de camiño, non había dirección, todo debía ser un soño…

Algo, algo que non era Samuel, rompeu o Silencio. No límite do burato, algo detrás da parede onde Samuel traballaba fixo un ruído. Non era unha rata, nin un verme, tiña un roer lene, como unha eiruga que comese granito. Samuel sentiu aquel ruído, que era dixestión e risa maliciosa, e soubo que a criatura non era só criatura, senón tamén baleiro, e tiña nome e o seu nome non era outro que Sobairce, un dos campións de Mil. A pedra arredor del facíase porosa, coma se debuxase os padróns propios dos labirintos das formigas, e Samuel picou cara a el con furia, porque o odiaba por penetrar a súa gorida. Perseguiuno só para encontrar ao seu paso o oco na terra, a caverna aberta pola criatura que era oco. O antigo guerreiro marcaba o paso, rápido pero constante, e deixaba tras de si un Samuel sempre a un metro de distancia, ao que lle empezaban a sangrar as mans dos golpes que lanzaba contra a armadura pétrea do seu inimigo. Agora o campión facía o ruído do teixugo en celo, agora fabricaba o baleiro cunhas poderosas garras capaces de destruír tendón e raíz, e onde antes tivera dentes escavadores, agora brandía burís, cos que marcaba na terra símbolos obscenos e direccións, coma se o pobre Samuel se fose perder se non lle deixaba marcas para poder seguilo. De Sobairce, un alumno atento aprenderá que cavar e esculpir son en realidade a mesma actividade, que a obra do escavador só se pode entender como unha ausencia. Unha veta finísima de lava deixou o campión teixugo e Samuel marcou a marra contra ela, abrindo en canal a pedra incandescente que soltou faíscas que o cegaron.

Pero o campión de Mil xa non estaba alí. No último sitio en que Samuel lanzara a marra había agora un oquiño, non máis grande ca unha moeda, un burato dentro dun burato por onde entraba unha luz fluorescente que titilaba. Samuel deixou caer as ferramentas, acercou a cara ata o burato, chiscou o outro ollo para fixar e asomouse.

Daba ao aparcadoiro subterráneo dun edificio. 

“Non, non, non, non. Merda, merda, merda, mil veces merda.”

Non era un soño.

Se cavar é un acto de escravitude, quen é o amo?