O primeiro moderno. Díaz Castro visto pola crítica catalá

Xesús González Gómez.

No 1988, as Edicions de la Guerra, de Valencia, deron ao prelo a tradución de Nimbos, de Xosé Díaz Castro. O tradutor, o poeta Vicent Berenguer, era ao mesmo tempo o fundador da editorial. O libro de Díaz Castro –hoxe esgotado– estaba integrado nunha colección na que aparecían os nomes de Adrienne Rich, Herbart Zbigniew, G. M. Hopkins e Giorgios Seferis, entre os poetas traducidos. Entre os cataláns salientaban os nomes de Joan Brossa, Josep Maria Llompart, Vicent Andrès Estellès ou o excelente Enric Sòria, sen faltar algún título do propio editor.

Non sei se na prensa valenciana apareceu algunha recensión do libro de Díaz Castro, na barcelonesa só unha, no xornal Avui. A crítica facíaa o escritor e tradutor Joan Pau Hernández, que ten traducido ao catalán antoloxías de Marica Campo, Manuel María e Luís G. Tosar, e diversos libros de Suso de Toro. A recensión apareceu no suplemento de Cultura cando estaba dirixido por David Castillo e era, de lonxe, o mellor suplemento cultural da prensa barcelonesa.

A pesar dalgún erro factual (Nimbos non apareceu no 1951, senón dez anos máis tarde) e de certas hipóteses discutíbeis mais ben formuladas (o inicio da recensión), Pau Joan Hernández situaba ben o poeta a quen este ano se lle dedica o Día das Letras.

Temo que os comentaristas que este ano se fixan na poesía de Díaz Castro, non poderán ir moito máis lonxe do que foi o finado Ramón Piñeiro en «A soidade poética de Díaz Castro», inserido no volume Homenaxe a X. Díaz Castro, Vigo, Asociación Cultural Xermolos (de Guitiriz), 1987, pp. 82-84. En tal caso, poden parafrasear, con moita “profusión” e demasiada “bibliografía” o que di o autor de Olladas no futuro.

Eis, en versión galega, o que dicía Pau Joan Hernández.

O PRIMEIRO MODERNO

Xosé Díaz Castro, Nimbes. Tradución de Vicent Berenguer, Edicións de la Guerra, Barcelona (sic), 1988.

Nimbos, volume que recolle a obra completa do poeta galego Xosé María Díaz Castro, podería ser considerado como un candidato –este tipo de afirmacións sempre son discutíbeis– a ser o que poderíamos chamar “o libro moderno cero” da moderna poesía galega, entendendo con esta denominación aquel libro que, aparecido nun momento de estancamento ou de escasa orixinalidade, é visto polo seus contemporáneos ou pola xeración seguinte como un primeiro paso cara a novas propostas estéticas.

A galega é unha poesía que vive en medio dunha encrucillada de fascinacións e un combate atormentado de tendencias. As fascinacións son Rosalía e Portugal: unha, indiscutíbel punto de partida e luz de guía cara a onde se dirixen todos os poetas, explicitamente ou non; o outro, o referente dunha cultura veciña mais vista ao mesmo tempo como estranxeira (a capacidade de Galicia e Portugal para viviren de costas unha e outra acada extremos case patolóxicos). O combate de tendencias é a universal loita entre tradición e modernidade, mais vivida cun fondo esgazamento que desemboca nunha visión fortemente pesimista da terra.

Xosé María Díaz Castro (Guitiriz, Lugo, 1914-1990) aparece nas letras galegas como un elemento de renovación dunha forza prodixiosa. Home de grande oficio literario (traduciu a Eliot, Whitman, Chesterton, Rilke e Schiller) e prodixiosa capacidade lingüística (lía doce linguas vivas europeas, ademais das peninsulares e o latín), formúlase a súa propia obra poética como un coidadoso e metódico proceso creativo, amplamente meditado e que se apoia nunha lingua solidamente empregada, rigorosa e rica mais sen afectacións arcaizantes.

Á medida do home

A poesía de Díaz Castro quere romper a imaxe triste do país (“Galiza en min, meu Deus, pan que me deron / leite e centéo e sono e lus de aurora!” [Galícia en mi, Déu meu, pa que em donarem/ llet i sègol, son i llum d’aurora[1]]), a transcender a paisaxe, que se converte en medida do pensamento humano (“O sol, na Corda está enterrado, / morto e enterrado hastra a metá. / Nadan na lus somente un búdio / i o ladro perdido dun can. / A sombra de tódalas cousas/ vai resultando que é verdá” [El sol s’ha enterrat en la Serra/ mort i colgat a mitjan cos./ Sols un bedoll neda en la llum/ i el lladruc perdut d’un gos. / I l’ombra de totes les coses / va resultant que és veritat). E, por riba de todo, o home, que se converte en señor, pola razón, desta paisaxe, e Deus, que é luz mais tamén se pode agachar na escuridade.

A poesía de Díaz Castro foi practicamente descoñecida en Galicia até que o ano 1955 (Nimbos fóra publicado o 51) F. Fernández del Riego a inclúe nunha antoloxía de poesía galega. A partir deste momento, Nimbos será visto polos galegos ben como «o libro moderno cero» de que falaba ao inicio, ben como «o máis moderno dos clásicos», denominación que acostuma a ser sinónimo da anterior. Agora chéganos en texto trilingüe, coa tradución castelá que fixo o propio autor e unha solidísima versión poética catalá de Vicent Berenguer, que recrea con grande eficacia os ritmos e a musicalidade do orixinal, cousa nada fácil –seino por experiencia– cando se traduce dunha lingua tan aparentemente semellante á nosa e cunha musicalidade tan característica como é o galego. Sería unha mágoa que deixásemos pasar a oportunidade de a gozar.

Avui, 12 de febreiro de 1998, p. XVI.

[1] No orixinal, no xornal, escorregou un erro, e no canto de “Aurora” aparece “autora”.