Os clubs de lectura e o futuro da literatura
Xesús González Gómez.
O pasado mes decembro, nesta mesma web, César Lorenzo publicou un traballo (eu chamaríalle informe), Descontos ilegais e outras prácticas no mercado do libro…, que se pode cualificar simplemente de demoledor. Demoledor para escritores, editores e profesores. E máis que evidente que este traballo/informe non se vai discutir: a súa discusión non lle interesa a ninguén dos implicados, porque da súa discusión poden saír verdades «ferintes», como é a dos libros de lectura recomendada (compra obrigatoria) en ESO e o Bacharelato: dá a impresión de que moitos profesores non se decataron de que as familias xa gastan abondo en libros de textos e material escolar para andaren gastando en libros que, maiormente, unha vez lidos van lanzar á papeleira, porque eses libros recomendados moitas veces son máis malos que Caín, que diría un clásico. Mais hoxe non imos ir por ese camiño, hoxe queremos falar doutro fenómeno do que tamén fala César Lorenzo
Os clubs de lectura, como tantos dos nosos costumes, usos, festas e celebracións actuais, son un invento anglosaxón. Invento moi lexítimo para vender libros… Nos USA o invento foi unha creación de editoriais e librarías para, digamos, mover o «cotarro». Nese país por exemplo, son moi habituais os clubs de lectura nos que se len libros dunha determinada editorial ofrecidos con descontos notábeis. Estes clubs hai uns anos introducíronse no noso país, mais mentres nos países anglosaxóns e outros foi, como dixemos, creación de empresas privadas, en Galicia, e no resto do Estado, esta creación foi cousa das bibliotecas públicas… a partir do servizo de préstamo interbibliotecario. E mentres nacían eses clubs, os editores e os libreiros investían (e queimaban impunemente) as súas enerxías en laiarse das duras condicións en que malvivían editoriais e librarías. Ao se crearen os clubs de lectura nas bibliotecas públicas, e ao usaren do préstamo interbibliotecario, fica moi claro que cun mínimo de exemplares se chega a un gran número de lectores… que non gastan un can. O mundo do libro, da cultura en xeral, é curioso, sobre todo vivindo, como vivimos, nunha sociedade capitalista onde o que debe primar e prima é a ganancia, o beneficio crematístico. O libro, confundido maiormente con iso que ser denomina cultura, non se considera un obxecto de consumo e os seus produtores e vendedores seica deben entregar case que gratuitamente o seu produto –o que, inconscientemente, fixeron e fan algunhas editoriais ao promoveren e apoiaren os clubs de lectura. As familias poden gastar milleiros de euros nos produtos máis inverosímiles, mais cando se trata da cultura, do libro, seica este debe ser gratuíto, como se a cultura, como se o libro non crease miles de postos e traballo e, polo tanto, riqueza– acho que xa demostramos nesta mesma web que se gasta máis en café, por non dicir en viño ou en tabaco, que en libros ao cabo do mes, e a ninguén se lle ocorreu a creación de clubs de cafeteiros, bebedores de viño, gastrónomos ou fumadores de tabaco financiados con cartos públicos, aínda que non descarto que os haxa: ao cabo, a banca e grandes empresas (sobre todo as compañías aéreas e outras relacionadas co transporte) viven das subvencións públicas e o espolio do cliente ou consumidor. Como afirmaba non lembro agora quen, dá a impresión de que os libros xorden por xeración espontánea, sen que ninguén deba gañar a vida escribíndoos, editándoos ou vendéndoos. É como se os escritores, os editores e os libreiros fosen uns seres alérxicos á profesionalidade, uns individuos anómalos que, simplemente, traballan por vaidade, por aburrimento ou por espírito de servizo á comunidade. Penso que sería doado demostrar, se os editores publicasen (sic) as verdadeiras cifras de venda dos libros que saen das súas factorías, que os clubs de lectura organizados polas bibliotecas públicas fixeron baixar as vendas de libros. E de seguro que as fixeron baixar, porque ao resultar que estes clubs de lectura son financiados con cartos públicos, o lector non gasta un can, e ademais inocúlanlle a idea de que para ler non hai que comprar libros, que comprar un libro é accesorio ou irrelevante.
Imaxinen vostedes. Os 1.000 (son moitos?) compradores fixos de libro galego do país agrúpanse todos en clubs de lectura. Poñamos, todo isto é ficticio, como as cifras que damos, que estes mil lectores están divididos en vinte e cinco bibliotecas públicas. Estas bibliotecas compran un total de 50 exemplares de cada libro que se decide ler «en comunidade»: debido ao préstamo interbibliotecario, e calculando que o lector pode botar unha semana en ler o libro, eses mil compradores lerán ese libro que non compraron en pouco máis dun mes. É dicir, a editorial puido vender 1.000 exemplares e quedou en 50. E se as bibliotecas compran cen, acho que haberá exemplares máis que suficientes para satisfacer as demandas de todos os lectores do país convenientemente agrupados en clubs de lectura. E entón si, entón si poderemos botarlles a culpa aos editores e aos libreiros, por non prever o que podía acontecer, e aos escritores que se prestan aos shows deses clubs, porque entón a literatura entendida como oficio desaparecerá. Nin uns nin outros se decataron a tempo de que o vello dito «pan para hoxe, fame para mañá» pode ser o lema con que a literatura se pode defender contra os clubs de lectura. Porque non nos enganemos, perderán (cartos) escritores, editores, libreiros, mais quen perderá completamente será o lector, porque penso que poucos clubs de lecturas de hoxe, e do futuro, poñen ou porán como «exercicio» de lectura o Ulises, de Joyce, Na procura do tempo perdido, de Proust, as novelas de Faulkner, A Divina Comedia, de Dante ou A Ilíada, A Odisea ou A Eneida, por non referirnos a novelas como as producidas polo nouveau roman e outros movementos, que poden ser ou non ilexíbeis, pero son parte da historia da literatura.
A literatura, sobre todo a novela, xa que os outros xéneros son case xa pura curiosidade ou produtos para lectores máis ou menos dexenerados (é dicir, considerados fóra do normal), leva camiño de se converter en mero produto para clubs de lectura, é dicir, en literatura mastigábel e mastigada.
