Os homes, o sexo, a arte

Manuel Veiga Taboada.

No libro-entrevista Ninguén é perfecto, Billy Wilder declara: “Durante toda a miña vida imaxinei como podería facerme rico grazas a un invento moi especial, grazas a un invento para despois. Por suposto o sexo é o máis importante, isto non se cuestiona, pero o máis difícil é o despois. O diálogo é penoso, formúlanse preguntas absurdas como: Que pensas agora de min? Ou Quéresme de verdade?, Tanto como antes?”.

Wilder continúa o seu argumento: “En lugar de todas estas preguntas, sinxelamente habería que pulsar un botón. Ao instante o colchón xiraría cento oitenta grados, a dama coa que estabas desaparecería, mentres que no outro lado do colchón aparecería unha mesa de xogo con catro cadeiras, tres compañeiros de bridge, e as cartas xa estarían repartidas. Como dixen, podería facerme rico cun invento deste tipo”.

Pode que ao ler isto, a alguén se lle veña un pouco abaixo a imaxe de Wilder, sobre todo se se trata dunha lectora. O problema é que Wilder, como demostrou nas súas películas, coñecía bastante ben de que material estaban feitos os soños das persoas, neste caso máis ben dos homes. Seguro que son bastantes os que compartirían a fantasía da cama xiratoria, aínda que ao outro lado do colchón, en lugar dunha partida de bridge, aparecese un televisor cun partido de fútbol. O bridge e o fútbol son culturais, o sexo e a ambición de fecundar, de propagar a especie, veñen programados no código xenético, aínda que hoxe en día o home non pense precisamente en ter un fillo sempre que está facendo o amor, como lembra a feminista Nancy Huston, no seu último libro, Reflexos no ollo dun home.

Non obstante, e dado que somos animais, pero animais con capacidade para expresarnos, soñar e crear iso que chamamos cultura, o maior problema que presenta a declaración de Wilder é precisamente o de pensar que o diálogo cunha muller, despois de facer o amor, é necesariamente “penoso”. Esta idea alude a unha desigualdade evidente de partida e a unha escolla concreta e voluntaria por parte de Wilder, quen quizais só se deitaba con prostitutas ou con mulleres moi novas que aceptaban facer o amor a cambio da promesa de que así poderían conseguir un posto de traballo na industria do cine.

Por tras das bambinelas, Hollywood estivo sempre marcado por esta frenética, obsesiva e desigual práctica da sexualidade. Sobre os lugares de pracer das xentes do cine, escribiu Norman Mailer unha novela, O parque dos cervos. O nome do libro tomouno precisamente do lugar no que o rei francés Louis XV reunía as mozas máis atractivas do reino, seleccionadas e levadas alí polos seus serventes e alcaiotas.

O propio Mailer é un exemplo claro de escritor repleto de testosterona até os bordos. A súa afección ao boxeo, os seus sucesivos e polémicos matrimonios e, desde logo, a súa prosa ofrecen bo testemuño diso. Claro que a virilidade tamén pode mostrarnos as súas virtudes a través do ritmo da narración. Un pode admirar Os exércitos da noite e gozar en xeral coa lectura tensa e incansábel de Mailer, que escribe como quen vai sobre un cabalo de postas.

Mulleres espidas na arte

Hai varias razóns para que o corpo feminino, e máis en concreto, o corpo feminino desprovisto de roupa, sexa un dos principais temas da pintura e da escultura desde o principio dos tempos. Pero non cabe dúbida de que unha desas razóns está relacionada co sexo como impulso primario. En primeiro lugar, os artistas son case todos homes, o que dista de ser unha casualidade ou unicamente o froito dunha desigualdade de tipo social. En segundo lugar, habería que ter en conta, e nun lugar moi principal, que o traballo artístico é lento, dificultoso e precisa dunha notábel vontade. O impulso biolóxico sexual do artista dálle, cando menos unha parte, desa enerxía que necesita. A promesa de facer o amor coa modelo unha vez rematada a obra, ou simplemente a sesión de posado, está aí. A biografía de Picasso, a este respecto, é ben coñecida. El represéntase a si mesmo, moitas veces, como cabeza de touro e, propiamente, como Minotauro. Trátase dun símbolo, pero dun símbolo moi doado de recoñecer.

As modelos dos pintores eran case sempre mulleres novas necesitadas de diñeiro, cuxo corpo ás veces se estremecía polo frío e a fame, ás veces desmaiábanse á hora de posar e algún artista compasivo –non todos o eran– facía un alto na sesión e dáballe algo de leite quente cun doce, antes de continuar. Claro que non todas as modelos eran pobres, nin sempre aceptaban facer o amor. A bailarina estadounidense Isadora Duncan lamentou, na súa autobiografía, non terlle ofrecido a súa virxindade a Rodin, o gran xenio, como este lle pediu ardentemente que fixese. Outras rapazas, que apenas acadaran a maioría de idade, non sabían, en cambio, como enfrontarse a algún pintor maior que de repente se achegaba a elas e intentaba bicar o seu sexo, cuns bigotes cheos de babas. Algunhas fuxían a toda présa, escaleiras abaixo, sen deixar de repetirse: Que noxo! Que noxo! E atrás, no estudio, ficaba aquel home, o artista, cos pantalóns baixados, un pene brando e nada apetitoso e uns testículos grandes colgando.

Un aire de violador

O risco de incontinencia está presente en todos os homes, aínda que algúns o dirixan cara aos do seu mesmo sexo. Nin o ortodoxo apostólico Menéndez Pelayo é capaz, na última etapa da súa vida, de ser discreto e chega a oídos de toda a intelectualidade madrileña que bebe demasiado e acode a prostíbulos. Ortega, pola súa parte, coa súa finura de intelectual, apenas disimula o seu fondo de depredador. Nunha conferencia, na que a proporción de mulleres entre o público é bastante alta, comenta: “Mulleres vitalmente fermosas hai moitas neste mundo, tantas que fan da vida do varón un case infinito desterro, porque elas son tantas e un tan só un…”.

A Ánxel Fole, en cambio, son os seus amigos galeguistas os que tratan de introducilo nunha casa de lenocinio que hai en Lugo, situada ao lado da muralla. O autor de Terra brava, que probabelmente era homosexual, consegue fuxir por unha fiestra. O aire, a atmosfera que se desprende de Ortega é a dun violador, igual que a que emana de Fole é a dun violado. Tamén, María Xosé Queizán, sendo nova e fermosa e pasando por diante de Álvaro Cunqueiro, se sente como unha gacela a punto de ser devorada. Convertida xa en escritora, Queizán biografa e novela (O solpor da cupletista) a historia da Bella Otero, a humilde moza galega que triunfa en París como artista e como obxecto dos homes.

Tamén hai homes que aman as súas mulleres

Por suposto, non pode dicirse que todos os homes nin todos os artistas actúen como cazadores. Van Gogh casa cunha prostituta á que trata de ofrecerlle cariño e as mellores perspectivas económicas das que é capaz. Finalmente, a miseria non deixa de rodear o pintor e é ela, a muller, a que o abandona. Van Gogh ama as mulleres que chegan a compartir a súa vida, cóidaas máis do que se coida a si mesmo.

Dentro desta época, na que o movemento feminista aínda non fixera a súa eclosión nin lanzara ao mundo o seu aparato crítico, a través de miles de textos analíticos e de panfletos, destaca o nome de Nora. En primeiro lugar, a Nora, personaxe de Casa de bonecas de Ibsen, que senta un precedente de tratamento feminino realista e independente e, en segundo lugar, unha Nora real, Nora Barnacle, esposa de James Joyce.

Joyce ama durante toda a súa vida a súa muller, a pesar de que as súas preocupacións culturais distan de ser idénticas. Nora Barnacle afirma varias veces que non le os libros do seu marido. Joyce tamén ama os seus fillos, sobre todo a súa filla Lucía, que padece unha esquizofrenia que a obriga a internarse, e que el se resiste a abandonar, incluso no medio da guerra.

A súa principal obra, o Ulises, revolucionaria por moitas razóns, tamén o é por contradicir a visión decimonónica do adulterio, que tanta literatura tiña inspirado. Certo que outro tanto fixeran antes Ibsen, e Flaubert, en Madame Bobary. Pero Joyce dá un paso máis. Describe o protagonista, Leopold Bloom, camiñando por Dublín facendo tempo, para que o amante da súa muller abandone a vivenda. Non quere molestar. Boa parte da novela transcorre dentro deste período. Non é necesario entendelo como un símbolo. Talvez Bloom goza imaxinando o que está a suceder na súa casa.