‘Outras estrelas uruguaias’, erro de catálogo
Un turista que decide ficar probar fortuna en Ecuador. Un vello extravagante que resulta que fala italiano. Unha muller (outra turista) que lle alegra a vida ao ex turista. E un bo día, o vello resulta ser un ex futbolista urugaio que atesoura unha historia fascinante de superación, fascismo e decadencia.
Outras estrelas uruguaias, de Stefano Marelli, é unha novela frouxa, chea de boas intencións e contaminada por unha incómoda sensación de que todo podería estar contado dun xeito máis verosímil. O cerne desta obra é contarnos como quizais foi Benito Mussolini o primeiro que aproveitou o fútbol como ferramenta política a grande escala e as consecuencias que iso tivo para aqueles futbolistas que sufriron as consecuencias da súa colaboración “colateral” co fascismo logo da caída do réxime. E, por suposto, esa parte está moi ben narrada polo escritor suízo fóra dos trucos narrativos de telenovela venezolana que quixo introducir para manter a atención do lector.
O primeiro truco é intentar liberarse, como autor, do propio truco. Para iso converte o Brujo, o vello enigmático, no narrador. Pouco e pouco, primeiro como voz alternatva ao narrador principal, o propio ex turista que ben podería ser un trasunto de Marelli. Pasándolle á pelota a este narrador inesperado, o escritor pode defenderse da inverosimilitude e tamén pechar a novela dun xeito orixinal. Volveremos logo ao final porque merece unha especial atención.
O segundo truco é procurar a épica deportiva fóra do campo de xogo. O fútbol é literatura, narrativa que se reiventa cada partido, un lenzo en branco no que a historia se refai imprevisible por 90 minutos cada vez que o árbitro asubía. Mais Marelli, ben porque non coñeza a técnica futbolística ou porque considere máis interesante outro tipo de ganchos narrativos, usa recursos de folletín (cambios de identidade, conduta pecaminosa, atracción instantánea, reinvención persoal, fracaso que se reverte cunha combinación oportunísima de afán de superación e bos ventos…). Ao final, todo ten un ar de pastiche reseso onde a mítica do deporte só parece un enfeite e non o protagonista.
E por último, Marelli queda obsoleto como escritor ao intentar contar unha historia seguramente “case” real con artificio. A relación entre o fútbol sudamericano e o calcio é, porén, moi interesante e o lector queda con pena de ter que documentarse por outra vía para captar, co seu completo interese, a historia que Marelli camufla de máis.
Logo de que Uruguay gañase o primeiro mundial de fútbol, no 1930, a cotización dos xogadores desta nacionalidade aumentou en Europa, especialmente en Italia por dous motivos relacionados: Mussolini necesitaba talento para reforzar o club que promovera: a AS Roma, destinado a competir cos poderosos equipos do norte (os dous de Milán, a Juventus). Para iso, a mellor opción era fichar futbolistas de orixe italiana. E onde abundaban? Pois naqueles países onde máis emigración italiana había: Uruguay e Argentina, que ademais eran auténticas potencias, especialmente a república oriental na que, por certo, brillaron nesa altura varios xogadores de orixe galega tamén.
O grande punto a favor da novela, con todo, é a resolución final. Non é cousa de destripalo pero si amosa valentía Marelli ao rematar o libro en alto. É quen de picar o globo cando está mais inchado e faino sen anestesia, cun formulamento literario que no plano técnico e conceptual, é un recurso que se revela moderno, moi relacionado coas doutrinas literarias que afirman que en realidade, a narrativa literaria xa non serve para contar co vello esquema, superada a linguaxe escrita pola eficacia audiovisual. Pena que o autor só fose actual e afouto na estrutura.
Outras estrelas uruguaias é un erro de catálogo de Rinoceronte. A editorial do Morrazo investiu moito tempo e ousadía en facer un catálogo arriscado, diverso, moderno e cuxo principal valor era a literatura. Velaí o gran patrimonio do selo de Cangas que asemade é un luxo para o conxunto das letras galegas. O libro de Marelli estaría ben para outra editorial pero non para Rinoceronte. Afortunadamente, a publicación de As almas grises, de Philippe Claudel confirma que calquera borrancho se pode corrixir sen deixar secuelas.
♦ Outras estrelas uruguaias, de Stefano Marelli. Traducido por Moisés Barcia. Rinoceronte, 2016. 200 páxinas. ♠17€
