BiosBardia

O país dos libros en galego

Para que serven a arte, os caneos de Neymar e as ondas gravitacionais?

'A clase de música interrompida', de Johannes Vermeer.
‘A clase de música interrompida’, de Johannes Vermeer.

Manuel Veiga Taboada.

O penalti, non lanzado, por Messi, no partido contra o Celta, senón convertido en pase de gol para o seu compañeiro Suárez, igual que as virgalladas habituais de Neymar, suscitan, sobre todo nos adversarios, un comentario que se está facendo frecuente: “Iso sobraba”. É dicir, vale que marques ou que me superes, pero non que me humilles.

No deporte, para que un gañe, outro debe perder e este argumento da “vítima” resulta comprensíbel. Pero se o miramos desde un punto de vista máis xeral, vemos que o público palpita coas accións destes xogadores, aínda que determinados adornos non resulten estritamente necesarios para lograr a vitoria.

Estamos, no fondo, ante a clásica confrontación futbolística entre o “resultadismo” e o “jogo bonito”. O ideal é que ambas cousas vaian xuntas, mais para iso é necesario que coincidan unha fornada de xogadores singulares e un adestrador como Guardiola que, segundo os madridistas acérrimos, “mexaba colonia”.

Cruyff, que sempre foi un pouco máis alá, xa afirmara, varios anos antes, que o equipo que gaña non é sempre o que a afección máis recorda. E puña como exemplo a final do Mundial de 1974, cando Alemaña venceu 2-1 a Holanda, o equipo que el mesmo capitaneaba.

Cruyff viña dicir que unha cousa é marcar máis goles e outra namorar o público. Implicitamente, el dáballe máis importancia ao segundo. En efecto, daquel Mundial, moitos lembramos mellor e con máis agarimo o fútbol total da laranxa mecánica –todos atacan, todos defenden– que o eficaz martelo teutón.

Notemos, xa desde agora, que os paralelismos con este dilema son doados de encontrar, en calquera faceta da vida: novela comercial ou literaria, casamento por interese ou por amor. A humanidade leva milenios enredada na disxuntiva: Fillo, está ben que sigas os teus gustos, pero antes é mellor que prepares unha oposición.

Hai pouco, tiven a oportunidade de ler o ensaio de Zbigniew Herbert, Natureza morta con brida. No apartado de Apócrifos, o poeta polaco inclúe unha carta do pintor Johannes Vermeer ao seu amigo Antonie van Leeuwenhoek, un naturalista, perfeccionador de aparatos como o microscopio. No fondo, a carta sería un reflexo do debate entre ciencia e arte ou, mellor, unha defensa da “utilidade” da arte.

Vermeer respóndelle ao que considera excesivo pragmatismo do seu amigo, con frases coma esta: “Sei que desexades sacar a xente do labirinto da superstición e a casualidade, que queredes darlle coñecementos seguros e claros, a única defensa (na vosa opinión) fronte ao temor e á angustia. Pero, traeranos realmente alivio substituír a palabra Providencia pola palabra necesidade?”.

Vermeer continúa: “De seguro me reprocharás que a nosa arte non soluciona ningún enigma da natureza. A nosa tarefa non é a de solucionar enigmas, máis ben é a de facernos conscientes sobre estes, inclinar a cabeza sobre eles e manter preparados os ollos para un entusiasmo e admiración incesantes”.

A pesar do ton, Vermeer non podía estar doído. Na mesma carta móstrase orgulloso “de ter conseguido combinar un tipo particularmente intenso de azul de cobalto cun amarelo limón, luminoso, e tamén de ter rexistrado o reflexo da luz que o mediodía proxecta sobre unha parede gris a través dun groso cristal”.

Teriamos que aceptar que ningunha interrogante filosófica superou a formulada polo grupo de rock Siniestro Total, que, nos anos oitenta, mandou estampar nas súas camisetas, a pregunta: “Cando se come aquí?

A demostración, a pasada semana, da existencia das ondas gravitacionais, que Einstein predixera, deu pé á publicación de varios artigos divulgativos que trataban de responder á mesma pregunta utilitaria de para que servía este descubrimento, ao que, por outra parte, se chegara grazas a unha carísima investigación.

A resposta foi clara: para nada. Pero a continuación, os mesmos comentaristas engadían: “Cando Watson e Crick descubriron a dobre hélice do ADN, en 1953, non o fixeron para revolucionar a investigación biomédica, pero iso é xusto o que está ocorrendo agora. E quen podía sospeitar, cando Maxwell descubriu as leis do electromagnetismo, que grazas a el hoxe teriamos ordenadores e teléfonos móbiles? Ou, cando se descubriu a antimateria, que serviría para diagnosticar cancros con escáneres PET?”

Persoalmente, creo que a pregunta obsesiva polo uso útil de calquera creación, sexa artística ou incluso, en moitos casos, como acabamos de ver, científica, pon en evidencia unha visión estreita do ser humano, coma se este non fose capaz, ao longo da historia, de facerse preguntas máis alá das que teñen que ver coa súa manutención e supervivencia. Entre outras cousas, de ser así, teriamos que aceptar que ningunha interrogante filosófica superou a formulada polo grupo de rock Siniestro Total, que, nos anos oitenta, mandou estampar nas súas camisetas, a pregunta: “Cando se come aquí?”

Pero, aínda podemos ir máis alá. Inquirir ansiosamente pola utilidade de algo remite a un modo de ver curtopracista, que contempla só o beneficio inmediato, coma se o mundo se rexese polas mesmas leis que a bolsa de valores.

Quizais, o que ocorre é que a realidade resulta máis complexa do que pretenden algúns dos nosos máis simplistas ideólogos. Cando Messi ou Neymar realizan unha boa xogada, cun adorno engadido, non só poden marcar un gol, senón que contribúen a derrubar o ánimo do contrincante. ¿Saben os comentaristas de fútbol que ese estado anímico dos futbolistas cambia varias veces ao longo do partido, dependendo das súas incidencias, e que ese mesmo estado anímico ten case sempre unha influencia decisiva sobre o resultado?

Deixa unha resposta

O teu enderezo electrónico non se publicará Os campos obrigatorios están marcados con *