Ramón Caride: “Fóra dos premios Planeta e das estreliñas literarias que saen nos telexornais, todos somos pouco coñecidos”

É un dos nosos escritores máis veteranos, premiados e prolíficos. Cultiva o relato, a novela, a poesía e a literatura infantil e xuvenil. As súas últimas obras publicadas son As músicas viaxeiras (Xerais) e A velocidade crítica (Embora). Visitamos a súa Biblioteca Íntima.

Cal é o primeiro libro que recorda ter lido?

Deixando á parte as lecturas típicas da adolescencia, idade na que a lectura comezou a ser unha paixón (Salgari, Stevenson, Conan Doyle, Agatha Christie, etcétera) creo que un dos primeiros libros que me impresionou foi El Aleph, de Jorge Luis Borges, xunto con Bestiario, de Julio Cortázar, onde se inclúe “Casa tomada”, un relato moi borgiano, por certo. E como obra que mudou a miña perspectiva do que podía ser a escrita en galego destacaría A esmorga, de Eduardo Blanco Amor. Están todos ben patentes na miña primeira novela, Soños eléctricos, que Aira acaba de vestir con roupa nova e moi acaída, á volta dos anos. Por certo, xunto con Un feliz mundo novo de Aldous Huxley ou Elipsis e outras sombras, de Xosé Luís Méndez Ferrín. Se cadra non son os que máis me impresionaron no momento de lelos, mais coido que estes deixaron unha pegada visíbel na miña obra.

Que libro pouco coñecido considera vostede unha obra mestra?

Non sei exactamente que significa “pouco coñecido”, todo isto é moi relativo. Un caso: o libro que máis me impresionou sobre o Holocausto é Sen destino, de Imre Kertész, É distinto a todos os demais, e aínda cando hai aniversarios así ninguén o cita nos listados de obras sobre o tema, malia ser dun premio Nobel. Augusto Monterroso estivo moi de moda, e agora xa non. Con Alejo Carpentier ou Rafael Dieste pasa outro tanto. Xosé Manuel Martínez Oca ou Paco Martín teñen obras boísimas e ninguén os lembra… Begoña Caamaño, Pilar Pedraza… Podía citar moitas obras, e autores ou autoras que me deron moito. Non sei se son pouco coñecidos dabondo. De todos os xeitos, creo que, fóra dos Premios Planeta e das dúas ou tres estreliñas literarias que saen nos telexornais, todos somos pouco coñecidos.

E que obra mestra canónica lle cae das mans?

A novela realista do XIX, con poucas excepcións; hai moita descrición e/ou disquisición nela que me custa dixerir. Por el contrario, a narrativa fantástica ou o relato desta mesma época encántanme. En xeral, eu ao realismo non lle vexo moito mérito. Como dicía Borges: “o realismo literario é un invento recente, e confiamos que pase axiña de moda”.

Con que escritor/a lle prestaría pasar unha noite de festa? Pode estar vivo/a

Unha noite no muíño non é nada. Unha semaniña enteira polo menos, mais prefiro dicirllo en persoa cando a vexa. Non é cuestión de contalo agora.

E con cal, de entre os/as que lle gustan como escriben, non lle agradaría pasar demasiado tempo? Pode estar viva/o.

Hai un escritor portugués de relato curto, novo, que me encanta, mais cando o tiven diante en persoa, en data recente, vin que era a persoa menos comunicativa do mundo. Así e todo, seguirei probando. Eu aprendo moito dos e das colegas, mesmo dos máis novos. O único problema é que agora, nos contados encontros, todo se reduce a facer fotos para as redes sociais e cada vez fálase menos.

Un libro recente que lle gustase moito…

Oito días sen Eva Cortes, de Sara Vila Alonso, A parte queimada, de Manuel Veiga Taboada, Alefato, de Xosé Lois García; por poñer tres distintos e ben orixinais: novela, ensaio e poesía, respectivamente.

Unha novela que non puido terminar…

Xeralmente remato todo o que comezo porque son moi selectivo, sobre todo á hora de poñerme con novelas moi longas. Hai algunhas que tardo anos en comezar, Moby Dick, por exemplo. Tardei trinta anos en entrarlle á versión completa, mais unha vez que comezo remátoas sempre.

Que novela lle gustaría protagonizar?

Das recentes que lín hai varias que me sorprenderon, O libro das cousas nunca vistas ou Pétalo carmesí, flor branca, as dúas do mesmo autor, Michel Faber. En xeral teño debilidade por todo o ambientado na época victoriana londiniense como é o caso da segunda, sempre que un vaia a ela como viaxeiro do tempo, lector ou gentleman. Os da parte baixa da pirámide social pasábano mal nesa época.

Que novela o reconciliou coa literatura?

Nunca sobrevalorei a literatura. Como dixo XCC: hai moitos que din que escriben sufrindo, mais se lles dixesen que escribir é causa segura de cancro, pasaríanse a ver partidos de fútbol, eu incluído. No caso de naufragar e chegar a unha illa deserta prefería a compaña dun labrego á dun novelista, por obvias razóns de supervivencia. Dito isto, Martínez Oca agasalloume, hai tempo, con Jugadores de billar, de José Avello, unha novela voluminosa e rara, que a priori me tiraba para atrás. Lina no confinamento e encantoume. Outras dúas que desfrutei, curiosamente ambas sobre o mesmo tema, son Formigas nos pés, de Nazaret López, e Formas de estar lejos, de Edurne Portela.

Que libro, da súa pilla de obras pendentes, é o seu favorito?

Tería que lelos, ou relelos todos, antes de escoller un favorito. Tampouco son moito de comparar: entendo que cando se le por pracer, como é o meu caso, non paga a pena entrar en competencias. Dígoche uns cantos pendentes: O nome da rosa, na fermosa e recente edición galega, 2666,de Roberto Bolaño, Grupo abeliano, de Cid Cabido, Limiar de conciencia,de Cris Pavón, Contos Completos, de J.G. Ballard, Catástrofes, de Patricia Highsmith, este último está de plena actualidade, por desgraza Tamén leo moita banda deseñada, por exemplo Jonas Fink, de Giardino, ou Ardalén, de Miguelanxo Prado.

Que libro lle gustaría ter escrito?

Todos e cada un dos que citei, e outros moitos que non me veñen á cabeza arestora. De todos os xeitos, coido que escribín o que quixen, e cando me petou. Tiven etapas de moita difusión, outras de relativa escuridade; e tamén obras que me custou facer abondo. Mais podo dicir, con certa compracencia, que sempre escribín do que me gustou. Aínda que ás veces me custase publicalo.

Que libro, dos que publicou, lle gustaría que desaparecese das librarías (e das bibliotecas)?

Os catro anteriores a Soños eléctricos (1992). De feito xa desapareceron das librarías, Desa etapa só salvaría Crónica de sucesos (1991), o libro onde achei a miña voz, ou onde ela me atopou a min. Agora ben, como seguen existindo exemplares no circuíto dos libros de saldo, sempre aparecen nos recunchos máis estraños. E iso está ben, de todo se aprende. Hai obras primeiras das que os seus mesmos autores se arrepinten, que a min me ensinaron moito; por exemplo Remuíño de sombras, de Neira Vilas. Agora ben, das bibliotecas non quixese que desaparecese ningún, nin meu nin alleo.

Leva vostede un diario ou un dietario?

Non, a vida xa é complicada abondo para cargarse por riba con semellante obriga. E por outro lado, non sendo un home dos que naceron para estatua, segundo expresión de Castelao, non lle vexo moito sentido ao esforzo de depurar versións contraditorias dun mesmo para facer un auto-retrato favorecedor. Que o fagan outros, se lles peta.

Escribirá as súas memorias?

Sempre tiven claro que xamais cometería tal desatino. Por iso mesmo acabo de rematar algo semellante. Un libro titulado Nada do outro mundo, onde me someto ao escrutinio desapiadado de Darío Gancedo, un dos meus personaxes favoritos. É unha clara autoficción; e como tal un puro artificio, aínda que, coma todas as películas de moda, “baseada en feitos reais”. É o que máis se lle pode achegar a unhas memorias, miñas e alleas a un tempo. Un xogo de espellos, engaiolante, que sairá en Aira nos próximos meses.

Que autor/a considera responsable de que vostede se dedique á literatura?

Creo que mais que un autor concreto foi a miña primeira mestra, María Esther Cortés, na escola da aldea. Ela animoume a ler os meus primeiros libros. Non só me ensinou a ler, que tamén, senón que me meteu no corpo a ansia de ler. E así comezou todo. Descubríume un mundo novo. Estouche a falar dos anos sesenta, daquela os libros non abondaban, e fóra do ámbito urbano inda menos…

Hai algún libro que afundiría no fondo dunha piscina?

Non vexo utilidade ningunha en contaminar a auga máis do que está. Mais como dixen nalgunha ocasión: os canons están cheos de libros importantísimos que ninguén le, ás veces nin sequera os seus canonizadores.

Un libro galego posterior ao 1970 que non soporta?

Como xa dixen, non me gusta falar mal dos libros dos colegas. Facer un libro e publicalo supón esforzo abondo —e xa non digamos cobralo salvo que teñas subvención previa—, así que non vou dar nomes. Haber hainos, mais que eu os aborreza non lles quita mérito ningún.

E un libro galego posterior ao 1970 que adora?

Como autores míticos da adolescencia, e até os vinte e tantos, adorei personalidades carismáticas, aos que soñaba parecerme de maior, obviamente os poetas consagrados daquela: Celso Emilio, Manuel María, Novoneyra… Nos meus primeiros escritos copiaba deles, deliberadamente e sen compaixón. Non teñen culpa ningunha, ou se cadra si: de feito ter modelos está ben, para saber que ti non es ningún deles.

Un clásico galego que pensa que está sobrevalorado

En xeral, todos os clásicos están sobrevalorados, porque non se len en contexto, como obras humanas. Senón moitas veces como obras senlleiras inspiradas por un espírito divino, e como tales, intocábeis. Unha das escasas vantaxes de ser escritor, á hora de ler, dado que perdiches ese asombro de estar ante o “libro maravilloso”, é que percibes as súas fallas, as liñas agachadas, ou os puntos de debilidade; e paradoxalmente, iso achégate máis á obra. Non a ves como un clásico, ves o traballo dun ou dunha colega, que andaba a buscar a vida coma todos.

E un clásico galego que agasallar como mostra de afecto?

Arraianos,de Ferrín, Terra Chá, de Manuel María, Os vellos oficios, de Vazquez Pintor, Follas novas…