Sabela González: “Non teño interese en chegar ao Olimpo cultural, só en contar historias”

César Lorenzo Gil.

A saga de “As crónicas de Landereina” chega á súa fin coa publicación de Sangue de lúa (Galaxia). Falamos coa súa autora, Sabela González (Burela, 1981) sobre este universo fantástico que propón para as letras galegas un xénero que está a gozar de moito éxito noutras culturas mais que se resiste a entrar nas lecturas xuvenís no noso idioma.

Con Sangue de Lúa remata a triloxía de “As crónicas de Landereina”. Remata, non si?

Remata, remata. Aínda que lle teño un cariño especial a esta historia, son moitos anos de dedicación a ela e dándolle voltas ao mesmo mundo. Non vou dicir que nunca volverei a Landereina, mesmo se non pretendo, non me vaian pillar nun renuncio, pero a miña intención é facer cousas distintas, darlles vida por fin ás ideas que fun elaborando e arquivando mentres a triloxía non estaba rematada.

Cal foi o seu xeito de construír esta triloxía. Escribiu cada título por separado ou o conxunto do universo Landereina xa existía cando se publicou o primeiro volume e simplemente se foron espazando as continuacións?

O caso é que a idea inicial non era unha triloxía. De feito, non era nin sequera unha novela. Cando comecei a darlle voltas á historia só pensaba en escribir un relatiño sobre un rei de conto, moi estereotípico, benévolo e barbudo, chamado Bogardo. Tan de conto, tan bo era, que a súa historia non me pareceu nada interesante. Dándolle voltas ao seu mundo e á súa familia apareceu Berenguela e a historia actual de “As Crónicas de Landereina” foi tomando forma. Segundo ía escribindo, o que pensara entón que podería dar para un libro, como adoito dicir, fóiseme das mans e acabei tendo que planificalo como tres libros. Antes de ter completa a primeira parte, faleille a Francisco Castro, director de Galaxia, do que tiña entre mans e quixo vela unha vez rematada. Así foi como se publicou o primeiro volume cando a segunda parte e a terceira eran só un esquema. Se o tivese que volver facer, penso que evitaría o estrés dos prazos e non publicaría unha parte sen ter as outras escritas. Pero non sempre se pode planificar e, ademais, se cadra, de non telo feito así, a triloxía non sería hoxe unha realidade. 

“As crónicas de Landereina” é unha saga de fantasía. Nas letras galegas actuais non hai case textos deste tipo, fronte á gran cantidade de produción en castelán ou inglés. Ten algunha idea de a que se pode deber esta carencia? 

Calquera resposta que dea ao motivo desa carencia é pura elucubración. Se cadra, ás veces, no noso entorno, se entende a cultura dende un estraño elitismo de adultos que consideran a literatura fantástica como algo innecesario, algo para mentes menores. Penso que iso axudou á ausencia deste tipo de obras e sagas: os “verdadeiros” escritores fuxiron do entretemento polo entretemento e intentaron facer “grandes obras”, un símbolo cultural para o futuro, se cadra. Na produción en lingua inglesa atopo menos elitismo e bastante respecto polas obras de ficción xuvenís. E chámolles xuvenís por ser como as clasificamos, pero o seu público é moi amplo e non responde a un só grupo de idade. E así debe ser, penso eu. Con todo, creo que hai uns anos que podemos afirmar que as letras galegas están acollendo todo tipo de obras e tomando todo tipo de riscos. Hai novas voces lanzando fantasía, terror… Por fin hai produtos de entretemento demostrando que a súa calidade non depende da seriedade da súa temática.

Por que lle interesou a vostede construír unha saga deste tipo?

Non teño interese ningún en chegar ao Olimpo cultural, só en contar as historias que o corpo me pide contar. E  a min o corpo pídeme fantasía e mundos distintos, ficción e máis ficción. Supoño que bebo das lecturas que máis me marcaron e me tiraron. Con todo, o feito de ter creado unha saga, unha triloxía, é meramente circunstancial: pensei que a historia ocuparía de máis para unha primeira publicación dunha escritora novel e decidin dividila en tres.

Cando se fala de fantasía medievalizante ou heroica, a principal referencia simbólica sempre é Tolkien. Mais no caso do universo Landereina, amais de Tolkien tamén se evoca todo o mundo de ‘Dragóns e Alxubes’ e a nova fantasía estadounidense que desemboca tamén en filmes míticos como Willow. Non sei se recoñece nestas referencias e se quere engadir outras.

Dun xeito máis ou menos inconsciente todas esas referencias da fantasía estadounidense que mencionas están aí. Eu mamei moita tele, máis da que debería recoñecer, e Alxubes e Dragóns era unha das miñas series imprescindibles, canda He-Man. Máis adiante, apareceron aquelas series das que agora nos avergoñariamos, creo, como Xena, a princesa guerreira, a cal, confeso, tivo bastante influencia na creación das miñas amazonas. Poñían Xena na tele cando comecei a darlle voltas á historia, hai agora mais de quince anos, estando de Erasmus en Francia, e aquelas mulleres afoutas da serie fixéronse un oco entre as miñas amazonas. Por outra banda, para mellorar o meu francés ao estar alí, o que máis lin foi literatura xuvenil, principalmente, traducións como a das Crónicas de Narnia, de C. S. Lewis, que tamén tiveron un papel fundamental, penso, en darlle forma á idea de Landereina. Outra referencia importante é a miña lectura favorita da infancia, Ronja, de Astrid Lindgren, ademais da saga de Geralt de Rivia, de Andrzej Sapkowski, entre outras.

Algo que non debo confesar mais confeso é que non me acheguei ao Señor dos Aneis ata despois de crear Landereina. De feito, Bágoa de Lúa estaba medrando cando fun ao cine ver a primeira das películas que se fixeron a partir da obra de Tolkien e saín toda triste porque os seus orcos eran parecidísimos aos meu kaihunn. E érano desde moito antes. Agradezo que os meus amigos me animasen a seguir escribindo sen fixarme nas similitudes inconscientes da miña obra con outras: ao final, moitas, senón todas, as historias teñen fíos comúns e bases idénticas. No caso da fantasía heroica, a viaxe do heroe cóntase unha e outra vez, e non temos que evitalo, só ser conscientes diso, penso.

Quizais o principal cambio de roles que vemos ultimamente é o papel da figura feminina na fantasía. No seu caso, a protagonista é Berenguela. É un signo dos tempos pero supón tamén unha evolución das personaxes. É dicir, as heroínas femininas obrigan tamén a mudar as calidades que as adornan? Fronte aos dereitos de nobreza, á forza ou á habilidade militar, as heroínas propoñen outro tipo de liderado. Gustaríame que me explicase un pouco como influíu esta necesidade na confección das súas personaxes.

En xeral penso que é un erro facer protagonista unha muller outorgándolle as características do heroe masculino: semella así que a figura feminina só pode ser protagonista de dereito canto máis se asemelle a un home e cantas máis habilidades consideradas masculinas teña. Dito isto, coido que é un erro que en parte cometín eu nesta saga, ao partir de amazonas, destacando a súa calidade de guerreiras fortes e hábiles na loita. Con todo, ao avanzar na personalidade dos protagonistas penso que esas características “distintas”, por chamarlles dalgún xeito, fixéronse oco con dereito propio e creo que na conclusión da saga queda máis patente unha condición de heroínas sen violencia, unha vitoria menos física, se cadra (que loita ten que ter!). Persoalmente, ao escribir  non lle dei moitas voltas á cuestión de xénero, aínda que me preguntan por ela abondo. As protagonistas son femininas porque así apareceron na miña idea, sen máis, e nunca dubidei do seu dereito a selo.

A onomástica da saga é, foneticamente, de cadencia xermánica. Mais polo medio aparecen nomes máis familiares para os galegos: Berenguela chámase a protagonista. Tamén hai un Maeloc. Explíqueme un pouco como deseñou esta parte nas novelas.

Aquí entran os meus vicios de lingüista! Teño debilidade polas linguas, especialmente as xermanas e celtas. Nestas linguas está inspirada tamén a lingua antiga que creei, por pura diversión, para as novelas. Procurei nomes no gaélico e no islandés, por exemplo, pero tamén busquei palabras, sen máis, cuxo significado estivese ligado á personalidade do personaxe. Por exemplo, os nomes dos centauros están inspirados nas cores das súas pelaxes en idiomas como o checo. “Lesandi” é “lector” en islandés. Para todo isto, tirei de Google Translator e tamén de páxinas como Behind the Name.  

Berenguela é, realmente, o nome de motivación máis sinxela: gústame. E alguén me dixo que non era un bo nome para lle poñer a futuras fillas, polo que llo asignei á miña primoxénita literaria. Con todo, é un nome que evoca para min a maxia de Compostela baixo a choiva, lémbrame as fins de semana nas que visitaba a miña irmá cando ela estudaba na capital e paseabamos pola zona vella. Ela sempre me sinalaba a torre Berenguela (daquela unha descoñecida para min) e o nome ficou comigo como algo fermoso e de cheiro a pedra húmida. No caso de Güenaela, a orixe está no mesmo lugar que Landereina, en Francia. Non é máis que a adaptación dun nome bretón que me parece precioso: Gwenaëlle.

Como boa saga, vostede pintou un mapa. Tamén deseñou as capas (algo raro na nosa literatura). Era moi importante para vostede controlar ambos procesos: o narrativo e o da ilustración? Que sensacións dá construír un universo plasmado nunha cartografía? Tolkien empregou miles de horas en deseñar o mundo da Terra Media antes de escribir a primeira liña de O Señor dos Aneis. Non sei se tamén para vostede houbo un proceso similar.

Eu non empreguei miles de horas, como Tolkien, non. O mapa, nun principio, ao igual que todas as notas (moitas, moitas notas) que fun facendo durante o proceso de creación, fíxeno como referencia para min, para non me perder no que ía inventando e para me asegurar de que a viaxe das protagonistas era coherente. Nel debuxei as liñas e calculei as velocidades dos pasos, dos cabalos, dos carros. Logo, grazas a uns titoriais de Youtube probei a facelo “bonito” nunha versión máis avanzada, que decidimos incluír nos libros. Sinceramente, non lembro de onde saíu a idea de incluílo e é moi posible que nin fose miña, pero paréceme que foi unha decisión acertada, tanto para poder orientar a historia como para poder elucubrar sobre novas historias no mesmo reino. Ter un mapa, para min, fai máis sinxelo imaxinar todo o reino, velo como un conxunto e visualizar as súas diferentes paisaxes.

No caso da ilustración da capa, foi o meu editor quen suxeriu empregar o brasón que eu deseñara no primeiro volume. As deseñadoras de Galaxia foron quen converteron o que daquela era un debuxo sen rematar na portada actual e seleccionaron un fondo moi acertado. A partir de aí, si me involucrei máis, dado que vin moi clara a evolución de cores para os seguintes volumes e esforceime en crear novos brasóns. Non quedei especialmente contenta co resultado do meu deseño para Feitizo de Sangue, pero si estou encantada con como quedou Sangue de Lúa.

Teño entendido que vostede é unha escritora preocupada polas ferramentas informáticas literarias: software específico para escribir novelas. Cónteme un pouco da súa experiencia. Entendo, ademais, que vostede é unha autora á que lle gusta planificar os libros. Explíqueme a súa rutina de traballo. Escribe todos os días?

Sei que o estereotipo de creativo, de artista, é o dunha persoa desordeada e caótica. Eu son todo o contrario: son unha tipa maniática e absurdamente ordenada. Por iso me gusta pensar os meus pasos, mesmo se isto non significa que teña todo un libro planificado de antemán. Normalmente, sei cal é a liña xeral de acontecementos e logo vou baixando de nivel, tomando notas do que quero que aconteza ata o nivel de capítulo. Para isto son especialmente útiles as ferramentas informáticas, si. Mentres escribía as Crónicas descubrín o programa que emprego actualmente, Scrivener, e estou namorada. Permite traballar nunha pantalla moi sinxela mais ao mesmo tempo ofrece múltiples opcións de organización, planificación, etc. Mesmo serve para pasar o escrito a formato de imprenta, de libro electrónico, etc.

Inspirada pola iniciativa do NaNoWriMo, tamén fixen unha táboa sinxela para ir contabilizando palabras escritas e tempo. No meu caso, emprégoa máis para demostrarme cando un día é produtivo mesmo se eu non o sinto ao rematar a escrita da xornada e ver tamén os avances, sobre todo cando os pasiños que dou son pequenos. Digo que son pasos pequenos porque non acostumo a escribir todos os días. Descoñezo como vai ser a miña rutina a partir de agora, pois aínda non puiden dedicarlle tempo “real” a escribir desde que naceu o meu neno en decembro, aínda que espero que algunha das súas sestas se converta no meu anaco de escrita. Até ese momento intentaba escribir durante unha ou dúas horas polas tardes agás as fins de semana, mais non adoitaba facelo todos os días: prefiro ir dividindo tarefas nos distintos días a intentar facer de máis coas horas que deixa o día (e non me levou pouco tempo darme conta de que non se pode intentar facelo todo todos os días!). Por outra banda, non todos os días “escribir” significa poñer palabras nunha historia. Moitas veces o traballo acaba sendo planificar, pensar, borrar, editar,… E mesmo se parece improdutivo, é o máis necesario.

Vostede participou dun obradoiro literario dos que impartía Francisco Castro, que logo había ser o seu editor. El mesmo, nunha entrevista para Biosbardia, defendía que a formación en escrita creativa é fundamental para o nacemento dunha obra literaria cunha base técnica sólida. Comparte vostede esa opinión?

Vén moi, moi ben. Persoalmente, grazas aos obradoiros nos que participei, tiven a oportunidade de practicar outras formas de escrita, de darlle á cabeciña cando me atopa atoada e de escoitar as palabras doutros. Perder o medo e compartir os escritos é tremendamente útil, e recibir opinións e críticas construtivas do que unha fai resulta indispensable, penso. O que é fundamental, se cadra, é avanzar e non deixar de aprender. Non creo que a formación en escrita creativa sexa a única forma, pois hai multitude de ensaios, webs e blogs sobre escritura que poden resultar de utilidade, sen meterse en cursos. Eu sigo moitas páxinas de autores e editores e atopo que as súas reflexións e análises me axudan a ver doutra forma o que fago, a aprender. De todos os xeitos, eu quixen levar a formación un chisco máis aló e tamén fixen un curso da Universidade de Oxford en liña en escrita creativa e quedei moi contenta, especialmente polos comentarios do titor, que me levaron a avanzar moito sobre como traballar en Sangue de Lúa, aínda en proeso no momento, mesmo se, como dixen, non creo que os cursos regulados sexan indispensables.

Antes falabamos de que ilustrara a capa da saga. E é que vostede é tamén ilustradora. Podemos esperar no futuro unha combinación das dúas artes que practica: unha novela gráfica ou un libro ilustrado?

Hai pouco que consigo definirme a min mesma como escritora, e ilustradora aínda non son quen de mo dicir. Pero si, debuxo e encántame facelo. E por suposto que me encantaría facer un libro ilustrado. Eu espero que si que haxa un ou máis no meu futuro, pero non é un proxecto que teña avanzado nin planificado nestes momentos. Se cadra me anime con algún dos contos que lle conte ao meu pequeno para durmir.

É vostede unha autora activa nas redes sociais. O escritor Fran Zabaleta afirma que hoxe un escritor ten que comunicarse e promover o que escribe para non pasar desapercibido. Gustaríame saber a súa opinión. Que supón para vostede a comunicación coas persoas que leron os seus libros? 

Hoxe en día penso que temos máis facilidades para termos a posibilidade de escribir e que nos lean. Iso si, a posibilidade é para todos e todas, polo que destacar na masa pode facerse complicado. Estou moi de acordo en que os escritores temos un traballo persoal que facer para nos promocionar e que temos que aproveitar as ferramentas que a actualidade nos ofrece para nos comunicar cos lectores e chegar a eles. Para min é moi importante  esa comunicación que, por suposto, pode e debe, dentro do posible, ir nas dúas direccións. Encántame coñecer o que pensan das miñas historias e creacións, agradezo as críticas (cando son construtivas, claro) e, ao mesmo tempo, gústame e intento responder aos contactos e peticións de lectores e lectoras, pois teñen moito que dicir. Tamén por isto lamento que ultimamente estou algo ausente das redes.

É certo que o futuro dos personaxes ou o tipo de acontecementos dunha novela poden depender desas reaccións do público?

Non podo dicir un non categórico, pero penso que o normal é que non modifiquen o principal da historia ou dos personaxes. No entanto si que se deben ter en conta para coñecer a verdadeira aceptación dunha obra, entre outros.

Logo desta saga, que futuros proxectos ten en mente ou nos que xa está traballando? 

Dado que non me vexo capaz de escribir dúas obras complexas ao mesmo tempo, coa escrita das Crónicas fun deixando outras ideas de lado. Tomei notas e fun elaborando esbozos dun par de ideas, e con elas me quero poñer a traballar en canto a miña nova rutina mo permita. Ambas ideas viven na ficción, por suposto, máis ou menos fantástica. Unha delas sei que irá dirixida a un público máis xuvenil, ao estilo das Crónicas, pero lonxe da fantasía de corte medieval. A outra idea, a que máis ganas teño de elaborar, poida que quede en terra de ninguén na súa categorización, a cabalo entre os tramos de idade habituais, pero gustaríame meterme nun mundo que tire a steampunk… Está por ver que sae de todo isto e prefiro non dar máis detalles, pero ganiñas de traballar nelas teño moitas. Por outra banda, tamén me gustaría debuxar máis.

Apetécelle seguir os pasos de Elena Gallego ou Laura Gallego e converterse nunha escritora coñecida principalmente polo xénero fantástico?

Non me importaría. Se consigo escribir historias fantásticas que cheguen e lle gusten á xente, estarei contenta, saiban o meu nome ou non.

Que libros ten na mesa de noite?

Vou abaixar a cabeza e arroibarme, pois na mesa de noite teño unha torre que non sei cando darei atacado. Despois da miña última lectura de 2016 non dei comezado máis lectura que un par de libros de crianza (dos cales teño que dicir que os fan gordos de máis para o claramente que din que as nais recentes non teñen tempo para nada). O primeiro do montón é Non manques, de Henry Marsh, unha compilación de relatos dun eminente neurocirurxán británico que me tivo boa pinta pero aínda non puiden nin comezar. Despois del, ou antes se non me vexo con forzas e preciso dunha novela, está Inge e Robbie, de Carlos Meixide.