‘Sica’, unha fábula con técnica de documental

Alejandro Bonmatí.

Despois dunha carreira dedicada á docencia universitaria e ao xénero documental con Nedar (2008) ou Volar (2012), a directora e guionista barcelonesa Carla Subirana decide situar en Galicia a ambientación e gravación do seu primeiro proxecto de ficción, a longametraxe Sica, que se estrea hoxe, venres, 19 de maio de 2023, en salas do país, con todas as copias en versión orixinal en galego.

A nena Sica (Thais García), de 14 anos, perde o pai nun naufraxio e como en tantas mortes no océano pode que o mar non devolva xamais o corpo, para desacougo dos seres queridos. Isto sábeno todos na vila, pero Sica, na súa rabia adolescente, négase a aceptar que non hai nada que facer e nesa busca de respostas que non dan chegado acaba coñecendo a amizade, mais tamén certas verdades incómodas sobre a vida mentres ansía que un temporal lle devolva o corpo de seu pai.

O que parece de partida unha historia bastante estándar localizada na costa da Morte sobre o dó, a adolescencia e os conflitos da maternidade, é en realidade un filme no que a historia vai gañando encanto cos seus elementos, até volverse unha especie de conto que chega a xogar co realismo máxico e a fábula. A atemporalidade e por momentos a irrealidade impregnan a pantalla. En parte conséguese pola correcta dirección de arte, na que os teléfonos son fixos e non móbiles, a roupa e os peiteados non destacan por ser dunha época concreta, os poucos coches que se ven xa non se fabrican, e nos botellóns os rapaces escoitan rock e non reggaetón. Mais tamén, durante todo o visionado, a sensación de estar vendo unha historia fóra da nosa época está lograda pola decisión de rodar en celuloide de 16 mm, unha escolla neste caso xustificada e case demandada pola historia. No cine independente é bastante habitual rodar en 16 mm polo simple encanto estético do analóxico, un encanto da técnica que moitas veces non se pon ao servizo da expresión artística ou a diéxese, como si é no caso de Sica, senón que responde a un carísimo capricho do autor, como sucedeu n’O que arde (2019), de Oliver Laxe.

Subirana parece buscar ao longo de todo o filme conservar a mirada documental que caracteriza a súa obra e na que se sente cómoda, mentes en realidade o que lle ofrece ao espectador non é unha historia plenamente verosímil. De aquí xorde quizais o principal fallo da película, porque nese remuíño entre dúas augas ás veces contrastan demasiado as estupendas escenas cotiás con algunhas secuencias algo irreais incrustadas polo medio. Parecería que a decisión de servirse de actores non profesionais para todos os personaxes agás o da nai, encarnada por Núria Prims, ten parte de culpa, pero quizais tampouco é iso. Un actor non profesional normalmente loce na improvisación ou nun rexistro no que a persoa se sente plenamente cómoda ou fusionada co personaxe. Por iso os diálogos son fluídos e verosímiles nas secuencias máis costumistas, coma a do velorio dun corpo que devolve o mar ou cando saen apañar percebes. Porén, as interpretacións renxen algo máis cando os actores se teñen que cinguir a un texto máis literario, como as secuencias de fantasía nas que Sica fai amizade cun neno cazatormentas, debido ás limitacións artísticas dos rapaces. Talvez, estas escollas algo contraditorias na proposta fílmica acaban lastrándoa. Dar imbricado o verismo da ollada documental cun conto que por momentos mergulla no realismo máxico é unha tarefa dificilísima como director e, aínda que a película acaba saíndo ben parada, a sensación de que non quedan cosidas de todo ambas as metades é constante.

Hai licenzas que, lonxe de molestar, son simpáticas de ver, como un encontro entre Sica e unha tartaruga mariña no fondo do mar, a insistencia da nai en falarlle catalán a unha nena galegofalante ou algún detalle de guión pouco realista como o feito de que ninguén acabe tendo claro de todo de quen é o corpo que aparece. Esa incógnita pouco realista, pero ben contada a través do fóra de campo e a elipse, fai que avancen a trama e os conflitos entre os personaxes. O tema da incerteza está presente sempre nas mortes no mar e aquí represéntase mediante a eterna dúbida no espectador e nos personaxes de se o corpo que aparece era realmente o do pai de Sica ou non. Cando se acaba asumindo que a resolución desa incógnita é irrelevante para a conclusión, o guión sorpréndenos cara ao final con nova información das circunstancias do naufraxio que levan a rapariga protagonista a esnafrarse coa dureza da verdade que hai tras as preguntas que se fai.

Un comentario á parte merece o son, que destaca porque é excelente en todo momento. É un mal común no cinema español non dar sacado un bo son directo, pero en Sica o traballo de sonorización é máis que correcto. Rodar na costa da Morte en exteriores e con ventos constantes fai moi difícil ese labor, pero entre a boa técnica en directo e quizais unha imperceptible dobraxe de estudio a mestura é boa. Os diálogos nítidos no galego bergantiñán e a bravura do mar quedan fundidos coa banda sonora de Xavi Font, que xa traballara hai anos para outras producións galegas como O apóstolo (2012) ou a máis recente Código emperador (2022).

Así e todo, Sica é unha película que logra con bastante éxito o que se propón, narrar unha historia adolescente de dó en moitas das súas manifestacións, un conflito maternofilial e dar cun estilo narrativo que por momentos somerxe o espectador na fantasía para despois darlle unha labazada de realidade, algo que tamén sucede acotío na vida real.