‘Un animal chamado néboa’, canonazos lacrimóxenos

Un animal chamado néboa, publicado na colección de ‘Narrativa’ de Xerais, é a primeira obra pensada para o público adulto, en palabras da súa autora, Ledicia Costas, e tamén a primeira que se publicou tras a exitosa a todos os niveis Escarlatina, a cociñeira defunta, libro infantil polo que recibiu o Premio do Ministerio de Cultura, máis coñecido como Premio “Nacional”.

Seis relatos compoñen o libro, todos eles ambientados na II Guerra Mundial. Todos eles sometidos ao ideoloxema que a propia Costas escribe nunha inicial “Nota da autora”: “O libro si foi concibido coma (sic) unha crónica sobre a condición humana en situacións límite. Eis a esencia da barbarie”. Os escenarios aluden, en efecto, a esas situacións extremas: os campos de concentración, os xuízos de Núremberg, o lanzamento da bomba atómica, o sitio de Leningrado, a represión contra os partisanos italianos. Son episodios recorrentes dun momento histórico moi presente en todas as formas de expresión cultural cuxa mensaxe de “última guerra entre o ben e o mal” segue a fascinar creadores narrativos, cinematográficos e televisivos nos grandes e nos pequenos mercados, incluso no galego, que viviu o conflito dun modo tanxencial.

Confórmase con asomar o lector ao fondo do pozo e retiralo antes de que non ature a visión que a auga estancada lle devolve.

No caso d’Un animal chamado néboa, o impulso da autora por utilizar esa materia prima como magma literario nace da súa propia fascinación pola época. Costas confesa nesa nota inicial que “construír distintas historias de ficción partindo da realidade asociada a un contexto histórico concreto, (sic) é un dos exercicios literarios máis emocionantes e complexos que emprendín nunca”. Esa emoción é o motor creativo, ese sentimento sen amestrar é sen dúbida o mellor do libro. A autora mergúllase no que conta e quere ofrecer o máis puras posibles as sensacións que lle provoca o que descubriu. Quere compartir cos lectores o horror, a sorpresa por non achar en personaxes de carne e óso a humanidade coa que ela contaba.

Sentimentalismo diabético

O problema é que Costas tropeza en dous atrancos que a súa literatura non consegue salvar. A escritora viguesa ten medo a escavichar no mundo que descobre. Confórmase con asomar o lector ao fondo do pozo e retiralo antes de que non ature a visión que a auga estancada lle devolve, tanto a imaxe de terror que describen os relatos mais sobre todo a imaxe propia. É dicir, o libro en vez de espertar as pantasmas é balsámico, quere convencernos de que o mal está nos outros, que hai unha división entre vítimas e verdugos, que nós podemos identificarnos co que sofre, compartir o seu martirio inmaculados e seguir para adiante.

Sempre lle sobra unha frase por parágrafo, sempre perde a autora de aforrarnos unha metáfora anticuada.

Se un dos grandes acertos da súa Escarlatina foi crebar o consenso sobre como debe experimentar a experiencia da morte a infancia, neste libro Costas opta pola bágoa, por subliñar os sentimentos para que non teña nada a construír quen le. Aos relatos sóbranlles adxectivos sensacionalistas: “fechárono na cela sen outra compaña que a das ratas, que contemplaron o sangue das súas feridas cos dentes longos e os ollos vermellos brillando na escuridade” (p. 115); falando sobre unha escrava sexual, a descrición: “Detivo a súa mirada sobre os seus peitos perfectos” (p. 138).

O outro gran defecto do libro é o seu concepto literario. Convencional, diabético, cuberto por unha praga de cualificativos impropios, frases feitas, esteticismo mediocre. Sempre lle sobra unha frase por parágrafo, sempre perde a autora de aforrarnos unha metáfora anticuada: “O seu rastro é unha liña difusa que se perde, que se esvaece de xeito impreciso, coma un berro na distancia” (p. 129). Pódese dicir menos con máis palabras?

De menos a máis

Dous relatos son os peores con diferenza: “A derradeira misión do buque USS Indianapolis” e “Retrato do sol nacente”, ambos ao redor do ataque nuclear do 1945 sobre o Xapón. Os personaxes non son cribles, a autora forza as situacións para que encaixen nunha trama forzada. Vai pegando con almíbar os feitos para que non descolen. Na narrativa histórica de corte realista, incluso na que se reivindica que o histórico non é o máis importante, o rigor é fundamental; se non, ocorre o que neste libro, que todo se percibe artificial, de pladur. Esta sensación acrecéntase nos diálogos, tesos coma táboas, imposibles incluso de declamar en alto: “Este non é un bo momento para perder a calma —advertiuno Charles—. Non han tardar moito en vir rescatarnos. Os máis de nós temos os chaleques postos, así que podemos aguantar horas e horas sen gastar enerxías…” (p. 68). Onde está a tensión do naufraxio? Onde o medo do que nos fala Costas no inicio desa mesma páxina?

Pola contra, o relato que lle dá título ao libro si nos deixa albiscar unha narradora máis potente, xa consciente da propia tradición que existe sobre o que ela quere describir. Utiliza recursos máis modernos de contextualización e coma fírgoas alentadoras aparece unha literatura menos convencional, máis segura de si mesma, menos pendente de calzar o zapato da narrativa popular, máis preocupada en encontrar a distancia axeitada para que a voz colla corpo de seu e non sexa simplemente un eco doutras voces.

♦ Un animal chamado néboa, de Ledicia Costas, Xerais, 2015. 197 páxinas. ♠16,65€