Un poema nas cinco linguas da Península

Xesús González Gómez.

En setembro do 1934 apareceu o primeiro número da revista valenciana La República de les lletres. Era unha revista que quería ser portavoz do renacemento político e cultural do País Valenciano, ao tempo que se reclamaba republicana e antimonárquica. Fundada por unha serie de escritores mozos valencianos, entre os que se encontraban os irmáns Ernest e Daniel Martínez Ferrando (este último autor de A través de Galicia, 1922), Lluís Guarner, Emili Gómez Nadal, Enric Valor, etc., contou con colaboradores doutros lugares dos Países Cataláns: Martí de Riquer, Sebastià Sánchez-Juan, Francesc Pujols, etc. De aparición trimestral, a revista publicou un total de oito números, sendo o último o pertencente ao trimestre abril-xuño 1936. Neste último número, os responsábeis da revista avanzaban que habería cambios na publicación, que se ía converter en editorial, e que editarían diversas coleccións. Unha popular, outra de ensaios de todo tipo e clase, e unha terceira literaria. O alzamento do 18 de xullo daquel 1936 deu por finalizada a aventura da revista e os seus redactores e colaboradores pasaron ou a formar parte da España leal ou a combater a carón dos militares rebeldes: Emili Gómez Nadal (comunista), os irmáns Martínez Ferrando, Enric Valor e outros permaneceron leais á causa republicana. Outros colaboraron co goberno leal, mais xa a principios da década de 1940 acomodáronse moi ben ao franquismo: Lluís Guarner ou Sebastián Sánchez-Juan, por exemplo. Outros tomaron posición axiña polos rebeldes: Martí de Riquer, etc.

O primeiro número de La República de les Lletres abríase cun editorial, «Confederación de Repúblicas Literarias de Iberia», en que, entre outras cousas, se dicía: «Cataluña, Valencia, Mallorca –Baleares–, Rosellón, uniranse nunha República Literaria Federativa da Lingua catalá. As Repúblicas Literarias de Euskadi, Galicia, Aragón, Andalucía e outras, a República Literaria independente de Portugal, soas ou federadas en grupos lingüísticos –toda cultura responde a unha lingua, e lingua e cultura son espírito e características determinantes e diferenciais dos pobos–, coa República Literaria Federativa da Lingua Catalá poden formar –intelecto, letras, artes, comprensión e amor– a gran Confederación de Repúblicas Literarias de Iberia.»

Este intento de Confederación non quedou só en boas intencións, os responsábeis da revista intentaron, sobre todo nos primeiros números, unha certa ligazón coas outras literaturas da península, sobre todo coas chamadas agora minorizadas ou minoritarias. No que respecta a Galiza, por exemplo, no primeiro número reproducen un poema de Ramón Cabanillas, «Xoquin» (ao tempo que publican en versión catalá de R. R. un poema do portugués Afonso Duarte: «Palms al sol».

No número 3 da publicación, datada xaneiro-marzo 1935, E. M. F. (Ernesto Martínez Ferrando) publica un artigo, en tres páxinas, titulado «Galícia i València. Curros Enríquez, Blasco Ibàñez i Llombart». E, finalmente, no número 5, xullo-setembro 1935 (pp. 17-18), aparece «L’Oda a la Federació neollatina mediterrània, a la Federació europea i a la Pau», de Joaquim Cases-Carbó –considerado hoxe en Cataluña como precursor do discurso socio-lingüístico e, sobre todo, editor da revista e editorial L’Avenç– que se publica nos cinco idiomas da Península. Que saibamos nós, o primeiro texto que foi publicado nos catro idiomas do estado foi a Declaración Universal dos Dereitos Humanos, en 1968, editado pola Asociación Cultural O Facho, da Coruña, con limiar de José Antonio González Casanova, daquela profesor na Universidade de Santiago. No tempo, xa que logo, e non en libro, mais si en revista, talvez este poema de Cases-Carbó foi o primeiro texto que viu lume nos catro idiomas do Estado Español, e mais en portugués (aínda que a versión portuguesa semella feita por alguén que non dominaba moito este idioma).

Se en verdade non ten o poema moita importancia, rescatámolo como curiosidade, e entregamos as cinco versións (todas suponse polo que se di no encabezamento, obra do propio Cases-Carbó). Velaí o poema, dunha inxenuidade abraiante, sobre todo no 1935, cando Mussolini xa demostrara quen era, Hitler estaba a demostralo e en España a dereita estaba a demostrar cal era a República que desexaba. E por outra parte, como demostrou a historia, a loita entre culturas remata, sempre, por ser sanguenta.

REPÚBLIQUES LITERÀRIES D’IBÈRIA

L’Oda a la Federació neollatina, mediterrània, a la Federació europea i a la Pau, de Joaquim Cases-Carbó, en els idiomes ibèrics.

(EN LA NOSTRA LLENGUA)

Del present i del pròxim avenir

Oh Catalònia!

Oh sant Francesc d’Assís!

No vull pas per ma pàtria

ni víctimes, ni màrtirs, sinó herois.

Tanmateix, però, el moment no és vingut,

ni per als un, ni per als altres.

La vida germina per tot arreu

dins els països estimats!

I la sang dins les venes és la vida.

La sang vessada és la mort.

Oh Maragall!

I la vida raja en pau dins els països catalans,

com la font raja per sobre el prat.

Les lluites sagnants d’altre temps són preterides.

ja no devasten els nostres camps fecundes (sic).

Ja no destrueixen les nostres ciutats,

els nostres monuments, les nostres fàbriques.

Elles no delmen ja els homes,

les dones, els infants de la terra…

Són preterides, gràcies a Déu.

Les lluites polítiques són devingudes intel·lectuals.

És la idea de Novicow^[1] feta carn.

Ell és qui ha vist clar.

I els temps són vinguts, plens de plenitud:

els temps de les lluites intelectuals,

la lluita entre les llengües,

la lluita entre les cultures.

Això és la Federació neo-llatina en marxa.

Això és la Federació europea de demà.

AIXÒ ÉS LA PAU!

(EN LLENGUA CASTELLANA)

Del presente y del porvenir próximo

¡Oh Catalonia!

¡Oh San Francisco de Asís!

No quiero para mi patria

ni víctimas, ni mártires, sino héroes.

No vino el momento

Ni para unos, ni para otros.

La vida germina por doquier en los países amados.

La sangre en las venas es la vida.

Y la sangre derramada es la muerte.

¡Oh Maragall!

Y la vida corre apacible en nuestras tierras catalanas,

Como arroyelo (sic) por la pradera.

Las luchas cruentas de antaño ya acabaron.

No devastan ya la campiña fecunda.

Ya no destruyen las ciudades,

los monumentos, las fábricas.

No diezman ya los hombres,

las mujeres, los niños.

Las luchas cruentas se acabaron gracias a Dios.

Las luchas políticas se hicieron intelectuales:

Es la idea de Novicow hecha carne.

Fue él quien acertó.

Los tiempos vinieron, los tiempos de plenitud:

los tiempos de las luchas intelectuales:

la lucha entre las lenguas,

la lucha entre las culturas.

He aquí la Federación neo-latina en marcha.

He aquí la Federación europea de mañana.

¡HE AQUÍ LA PAZ!

(EN LLENGUA GALLEGA)

Do presente e do porvir próximo

Ouh, Catalònia!

Ouh, San Francisco de Asís!

Eu non quero para miña pátrea

Nin vítimas, nin mártires; quero hérois.

Mais, ainda, o istante non chegou,

Nin para os uns, nin para os outros.

Xurde a vida arredor!

E o sangue nas venas é vida.

O sangue que s’espallou, é morte!

Ouh, Maragall!

E a vida decorre pacífica nos pobos cataláns,

Como decorre a fonte na pradeira.

As loitas guerreiras d’outros tempos son xa preteridas.

Xa non esmagan a nosa campía fecunda.

Xa non destroien as nosas cibdades,

Os nosos moimentos, nin as nosas fábricas.

Xa non dezman os homes,

Nin as mulleres, nin os fillos da terra.

Son esquecidas, Deus sexa alabado!

As loitas polítecas fixéronse inteleituás.

A idea de Novicow fíxose carne.

Foi él quen tivo o ollar craro.

E os tempos son chegados, tempos de plenitude:

os tempos das loitas inteleituás,

a loita entr’as falas,

a loita entr’as culturas.

Isto é a Federación neolatina en camiño.

Isto é a Federación europea de mañán.

ISTO É A PAZ!

(EN LLENGUA BASCA)

Oraingoa ta laister-gerokoa

O Katalonia.

O Asis-tar Pantzenka deuna.

Ene aberiarentzat ez dut nai

ez eriotzarik, ez zi oprik, umanterik ere.

Eguna ez baita, eldu oraindik

ez batzuenzat, ez bezteentzat.

Bizia alde guzietan pizten nduk

gure luralde maiteetan.

Odola sañetan bizia duk.

Odol-ixuria, eriotza duk.

Oh Maragall.

Katalandar luraldean bizia gozoriko doa.

Zalaietan erekatxoak lez.

Aspaldiko odol-gudak amaitu dituk.

Zelai emaikorik ez ditek agortzen.

Gure éririk ez ditek birintzen

ez gure etxe, ta olarik

gure ginozik ez ditek erailtzen

ez gure emakune ta umerik.

Amaitu dituk, Yanauri ezker.

Politika-gudak, gogo-gudatu dituk.

Novikow-ren asmo egitua duk

berak, berak argi ikusi dik.

Aldia au duk, orokor aldia

Gogo-guda aldia

Izkuntza-guda.

Yakintza-guda.

Aurera doan Neo-latindar Batza duk.

Bigarko Europar Batza duk.

PAKEA DUK!

(EN LLENGUA PORTUGUESA)

Do presente e próximo porvenir^[2]

Oh Catalonia!

Oh san Francisco d’Assis!

Nâo quero per minha patria

nem victinas, nem martyres, mas heroes.

Mas o momento nâo e vinto

nem pelos ums nem pelos outros.

A vida germina en todos os paizes amados.

O sangue nas veas é a vida.

O sangue espalhado é a morte.

Oh Maragall!

E a vida corre em paz nas terras catalanas

como um arroio no prado.

As luctas sangüentes d’outr’ora são acabadas.

Não assolam mas os campos fecundos.

Não destroem nossas cidades,

seus monumentos as fábricas

Não diziman os homens,

as mulheres, as creanças.

São acabadas, graça a Deus.

As luctas politicas tornaram intellectuaes.

É l’ideia de Novicow feita carne.

Elle é que veiu justo.

E os tempos são vintos, os tempos de plenitude:

os tempos das luctas intellectuaes:

a lucta entre as linguas,

a lucta entre as culturas.

Eis a Federaçao neo-latina em marcha.

Eis a Federaçao europeia de manhã.

EIS A PAZ!

[1] Jacques Novicow (Iakov A. Novikov) (1849-1912), sociólogo ruso do expresión francesa, autor de As loitas entre as sociedades humanas e as súas fases decisivas. Inimigo do darwinismo social, opositor á guerra e promotor e defensor da Federación europea.

[2] Reproducimos, cos seus máis ca evidentes erros e as súas grallas, a tradución (sic) tal e como apareceu na revista.