Un prognóstico para o Nobel de Literatura 2024

Javier Nogueira.

Como cada ano por estas datas comezan as especulacións sobre o Nobel de Literatura, que se anunciará probablemente o día 10 de outubro, quizais o 3. A “Nobeloloxía” é ciencia complicada, posto que mestura literatura, xeopolítica, xénero, idade e historia do premio.

Xa é un tópico sinalar a escuridade do Comité Nobel e o particular dos seus criterios. Porén, hai moito de lenda nisto: o que isto escribe ten xa tres dúas ceas pendentes con certos amigos e poetas lucenses, froito dos seus acertos con Tomas Trastömer, Alice Munro e… Jon Fosse —e non foi o único acertante ó longo dos anos—. O club dos aspirantes ó Nobel non é precisamente amplo e nun grupo un pouco numeroso de persoas versadas no asunto o normal é que haxa un acerto. Dito isto, os membros da Academia Sueca sempre poden gardar un estraño as na manga: lembremos o premio en 2021 ó ignoto Abdulrazak Gurnah —quen ameaza con caer no esquecemento pouco despois do galardón, como xa ocorrera con Elfriede Jelinek, por exemplo—.

Imos cos prognósticos, para os que nos basearemos inicialmente en distintas casas de apostas británicas. Varias teñen en común a presenza nos postos máis altos de escritoras, algo lóxico se pensamos que os tres últimos premios de anos pares foron a mans de Annie Ernaux, Louise Glück e Olga Tokarczuk. A chinesa Can Xue aparece en cabeza e dá un perfil ideal: o último premiado chinés foi Mo Yan en 2012, procede dunha familia que sobreviviu á revolución cultural, vive entre Beixing e Iunnan —non figura en ningures como forte opositora ó réxime— e fai unha ficción experimental que adoita ser do gusto do comité —aínda que en español apenas haxa unha mostra cativa disto, polo que apenas podemos falar por fontes secundarias—. Un premio ó marabilloso Yan Lianke é impensábel nestes intres por razóns políticas, a pesar de novelas como O soño da aldea Ding.

As outras dúas candidatas da parte alta presentan quizais máis méritos ca Can Xue desde o punto de vista do lector europeo ou occidental, pero tamén problemas de distinto tipo. Anne Carson é, na nosa modesta opinión, a meirande escritora viva, e A beleza do marido serviría por si soa para garantirlle a gloria. Porén, os suecos adoito teñen pendentes equilibrios nacionais e o premio á recentemente finada Alice Munro no 2013 pode xogar na súa contra. Máis delicado é aínda o asunto con Lyudmila Ulitskaya. A autora de Sinceramente seu, Shurik é xa unha candidata perenne, pero o Comité Nobel abriría unha guerra literaria se premiase unha autora exiliada en Berlín desde o 2022 e inimiga do réxime de Vladimir Putin. Por outra banda, Ulitskaya pasou xa a barreira non escrita dos 80 anos, o que mingua as súas opcións —aínda que esta barreira caese xa en varias ocasións desde o premio a Doris Lessing no 2007—.

O seguinte abano de favoritos depende da interpretación que se lle dea ó galardón obtido por Jon Fosse no 2023. Nestes intres, expertos e apostantes inclínanse a consideralo como un premio outorgado a un novelista europeo e non parte da case que tradicional cota de premiados escandinavos —que produciu na historia do Nobel o póstumo a Karlfeldt ou o compartido por Harry Martinson e Eyvind Johnson, dous autores menores—. Quizais iso é o que eleva a posicións altas ó australiano Gerald Murnane. Recoñezo a miña perplexidade ante o fenómeno deste escritor, que comezou a entrar nas quinielas nobelescas despois do pasamento do poeta de estilo coloquial e rural Les Murray e axiña desbancou un candidato tradicional como Peter Carey, moito máis prestixioso no mundo anglosaxón —por exemplo, finalista do Booker dos Booker anos hai con Oscar and Lucinda, unha apaixonante e delirante epopea nas antigas terras de Australia—. Murnane carga ademais co peso dos seus 85 anos, unha idade que non resulta moi axeitada para o Comité. Unha outsider do mundo anglosaxón podería ser Jamaica Kincaid, escritora de Antigua e Barbuda, que atopa unha porta aberta despois do triste pasamento de Maryse Condé, eterna candidata do Caribe —aínda que, no seu caso, pola banda da francofonía—.

Se a decisión saíse de Europa poderíase abrir unha nova era con Latinoamérica. Ocorre que quizais sexa un pouco cedo. Un Roberto Bolaño que tería arestora 71 anos sería gañador cantado… pero nin César Aira nin o seu chileno Raúl Zurita —autor este dunha poesía que mestura o paisaxismo, os tons hiperbólicos e o compromiso político— teñen a sona que pode precisar o Nobel despois da certa polémica existente con Gurnah. A agardada chegada das mulleres narradoras de México e Arxentina axiña cambiará este panorama.

Unha vía que non semella agradar os apostadores, pero que parece moi viábel para quen isto escribe é o regreso do premio á novela dos Estados Unidos da man de Joyce Carol Oates. A autora de Blonde podería suceder no palmarés a Toni Morrison… e os votos xa non poden dividirse despois dos recentes pasamentos de Paul Auster e John Barth —aínda que Don DeLillo segue a ser un forte candidato—. Dos seus méritos nin sequera precisamos falar, pois son innúmeros.

Como xa é tradición, Murakami sitúase no máis alto entre os posibles gañadores. Non sería mal ano para o autor de Tokio Blues e outras moitas, pero penso que non está nas discusións do Comité senón na mente de certos apostantes con gaña de tirar os cartos e xustificar o fenómeno fan que rodea a Murakami cun Nobel que o faga indiscutible. Outras teimas dos apostantes, nada reais, son Houellebecq, Thomas Pynchon ou Salman Rushdie. Nada hai que dicir do caso deste último xa. Sen dúbida merece este premio e outros máis, pero resulta moi complicado que os sempre conservadores membros da Academia Sueca decidan enlearse coa polémica e as tristes e perigosísimas ameazas que rodean o xenio autor d’Os fillos da medianoite.

Se o premio de Fosse se interpretase como cota escandinava ou, simplemente, se tomasen criterios de pura calidade literaria, actualidade, idade e influencia dous son os nomes que acompañarían as autoras citadas en primeiro lugar: Mircea Cartarescu e László Krasznahorkai. O feito de que ambos veñan de editar nun mercado tan potente coma o español: Theodoros e Báró Wenckheim hazatér, respectivamente, xusto en setembro indica que, polo menos, os seus editores apostan por unha vitoria. Coñecida é a súa obra e só hai que sinalar, como lector das novelas mencionadas, que ambos os dous están a optar por unha versión máis moderada do seu experimentalismo —aínda que a súa segue a ser unha narrativa moi afastada do comercial—.

E cal é a perspectiva española? O que dixemos hai unhas liñas de Bolaño podería aplicarse tamén ó finado Javier Marías. Co seu pasamento desapareceu a máis sólida opción para unha literatura en certa decadencia no panorama internacional. Pódese pensar que isto é unha esaxeración, mais o certo é que a seca desde o Nobel a Cela no 1989 vén de superar o récord establecido pola distancia entre o premio a Jacinto Benavente (1922) e a Juan Ramón Jiménez (1956). Se atendemos ás sempre importantes entrevistas de The Paris Review, Antonio Muñoz Molina e Javier Cercas poderían comezar certo camiño, sobre todo o segundo, convertido en intelectual á francesa, por exemplo, coa súa publicitada conversa con Emmanuel Macron. Eva Baltasar, coa súa novela Boulder (traducida ao galego), foi finalista do Booker Prize International no 2023, pero a súa figura, coma a doutras autoras relativamente novas, caso da surcoreana Han Kang, debe consolidarse denantes de optar ó máximo premio da literatura.