Unha literatura creada contra o mercado

PARA DIALOGARMOS SOBRE PROBLEMAS QUE NOS PREOCUPAN.

Terceira carta da serie dirixida a Dolores Vilavedra. O crítico propón unha lectura franca sobre o mercado editorial en galego xusto cando se celebra o Día do Libro.

Xesús González Gómez.

A literatura galega (moderna) naceu –din– alá polos mediados do século XIX. Ora ben, nese momento, e por moitos anos, os escritores galegos, os interesados na cultura galega, etc., deberon crear unha literatura que non dependese das vendas. É máis, sabían que estaban a crear unha cultura para unha sociedade, sabendo moi ben que esta sociedade non tiña, e nin ten, ningún interese en creala. De aí que as editoriais galegas “emblemáticas”, até os anos 1980 e algunha até o final, fosen empresas non comerciais: os seus responsábeis sabían que lle faltaba, como o saben hoxe, público á nosa literatura. E aínda sabendo iso, nun momento dado, e talvez tamén hoxe (e aquí, paréceme, ninguén estará de acordo comigo), produciron demasiado para un mercado tan pobre e tan restrinxido (sobre o tema tamén falaremos, en apéndice).

As editoriais galegas que existiron até 1980 prescindiron do mercado porque non existía ese mercado, é dicir, un público burgués, unha clase media, con capacidade e vontade adquisitiva e con gusto e cultura para se situar no ritmo social e cultural europeo.

Noutras palabras, até 1980 non existen editoriais “comerciais” en Galicia. Ou alguén pensa que até 1977, poñamos por caso, Galaxia produciu grandes beneficios?[1]. Non nos enganemos, durante moitos anos, digamos que desde 1863 a 1980, o elemento patriótico incidía clara e amplamente no mercado, e de aí que talvez fose imposíbel crear un mercado que se xustificase polo máis estrito interese literario[2]. As editoriais galegas que existiron até 1980 prescindiron do mercado porque non existía ese mercado, é dicir, un público burgués, unha clase media, con capacidade e vontade adquisitiva e con gusto e cultura para se situar no ritmo social e cultural europeo; por non existir, non existía nin unha pequena minoría suficiente para consumir os raquíticos, en cantidade, produtos que se lle entregaban: canto tardou en se vender a primeira edición de Merlín e familia, de Álvaro Cunqueiro, ou de Cousas, de Castelao? Cantos libros vendía Otero Pedrayo…? Por outra parte, non hai que esquecer que convivimos con outra cultura, a castelá/española, que ocupou, e aínda ocupa, os espazos da modernidade, é dicir, da eficacia cultural. E esta é unha “rémora” esmagadora. Facendo ucronías: pensa alguén que no caso de que Galicia chegase a ser independente baixaría o uso e consumo do castelán? Ou sexa: a “industria” editorial galega baseada no mercado é recente, demasiado recente, e, por outra parte, os espazos da modernidade, é dicir, da literatura de consumo, están ocupados polo español nun 99,99%  –sen referirme aos medios de comunicación de masas, prensa, radio, cine, televisión, a rede, etc, etc., que aí aínda ocupan máis, se cabe.

[1] Cito Galaxia porque as outras desapareceron todas: Castrelos, Monterrey, Bibliófilos gallegos, Ed. do Rueiro, Xistral, Ediciós do Castro, Ed. Pico Sacro, Sept…, por citarmos as que “funcionaban” en 1977.

[2] Os da miña xeración (nacidos arredor de 1950) que se interesaron pola literatura galega alá polos inicios dos 1970 non me contradirán: comprabamos libros que non nos interesaban para que se “mantivese” a editorial que acababa de nacer. Logo, cos anos, desprendémonos deses libros ou os regalamos. Case todos; algún, finalmente, salvouse da queima.