Unha maleta chea de bos libros

Xesús González Gómez.

Levo unhas cantas semanas relendo poemas e escritos varios de Charles Baudelaire: empecei por «obriga» e acabou, coma sempre, sendo un pracer a súa relectura. Relectura que ás veces me impide entrar con bo pé noutras lecturas: continúa a ser tan grande a «impresión» (máis ben choque emocional) que me produce a lectura do poeta francés, e non só da súa poesía, senón tamén dos seus Foguetes, d’O Meu corazón espido, dos salóns, da súa crítica literaria, etc., que adoito pensar que debo abandónalo, relelo en tempos feriados e de festas, porque un escritor, un poeta, como este, que é ante todo un «axitador de insomnios», Antoine Compagnon dixit, é sempre un compañeiro leal mais «encordiante». Encordiante no sentido de que se empezas a lelo, teste que auto-disciplinar, senón só o les a el e esquéceste de todas/os a/os demais. En fin, máis unha vez confirmase, para min, o que dixo non lembro quen: «Todo se pode levar a votación, agás tres cousas: a pena de morte, a existencia de Deus… e a poesía de Baudelaire».

Despois de decidir «descansar» de Baudelaire, collín o sábado pasado na biblioteca do barrio diversas novelas (ou textos narrativos –sic–) tanto en español como en catalán, de autores para min descoñecidos: ¡Ponte, mesita!, de Anne Serre, francesa (Anagrama), Harvey, de Emma Cline, norteamericana (Anagrama), Las poseídas, Betina González, arxentina (Tusquets); Viure amb una estrella, de Jiří Weil, checo (Viena editorial) e La drecera, Miquel Martín Serra, catalán, evidentemente (Periscopi).

Decídome iniciar polos libros que teñan menos páxinas, e así lle toca a vez a ¡Ponte, mesita!, unha noveliña de nada, típico produto parisiense na esteira (moi debilitada) de Georges Bataille e, como este, sen unha miga de humor, aínda que a autora intente unha vea humorística, e sen a potencia erótica (ou pornográfica, eu máis me inclinaría cara a esta última) do autor de Le bleu du ciel. Como ten poucas páxinas, a noveliña esta acabeina en pouco menos dunha hora, polo que decidín coller unha con máis páxinas: Las poseídas, de Betina González, gañadora do VIII Premio Tusquets de Novela (2012). A novela non decepciona, aínda que para o meu gusto empeora cando se achega ao final. ou non empeora, simplemente perde a forza que gañara nas primeiras 100 páxinas (de 176), porque a autora repite demasiado, para o meu gusto, os aspectos negativos (fisicamente falando) dunha das rapazas que a conducen a un acto inevitábel. Por outra parte, quizais o personaxe principal (sic), que á vez é narradora da novela, debeu ter máis «empaque». Pode ser que esa falta de «empaque» se deba a que a sombra do Sábato de Sobre héroes y tumbas plana demasiado por riba desta, por outra parte, boa novela. Máis que a sombra da novela en si, o que plana é a sombra dalgún dos personaxes (Alejandra, sobre todo) da novela sabatiana.

A medida que avanzaba na lectura desta novela, víñame a mentes outro texto narrativo, e non só por que as dúas estean «protagonizadas» por mociñas e ambas se desenvolvan nun lugar parecido, de autora galega. Un texto, que se podería considerar novela curta ou noveleta, dunha boa calidade e dunha economía lingüística non só considerábel, senón en certo modo exemplar. Unha noveleta na que se nota un gran traballo lingüístico, contra o que poida parecer, pois se a súa escrita é clara e precisa non por iso deixa de ser menos densa. Unha noveleta na que a súa autora mostra o seu dominio das técnicas narrativas. Unha noveleta moito mais dura do que poida parecer en primeira lectura. Estou a falar de Rapazas de Polar, de Eva Moreda, editada por Morgante. Eu recomendaría ler, ou unha detrás doutra, ou en paralelo, estas dúas narrativas.

O domingo, despois de xantar fóra da casa con todas as precaucións, que sempre son poucas, e de dar un pequeno paseo, volvemos á casa e iniciei a lectura, con cambio de idioma, da novela de Miquel Martín Serra, La drecera (Barcelona, Edicions del Periscopi, 2020). Edicions del Periscopi, que no seu catálogo ten nomes como Mia Couto, Sylvia Plath, David Foster Wallace, Gonçalo M. Tavares, Mircea Cărtărescu (será o primeiro Premio Nobel en lingua romanesa?), David Vann, Dave Eggers, José Eduardo Agualusa, Kent Haruf, etc., conta con escritores cataláns do éxito de Marta Orriols (Anatomia de les distàncies curtes: un bo libro de contos publicado no 2016 e que leva 10 edicións; Aprendre a parlar amb les plantes: excelente novela aparecida no 2018 e que conta tamén, até o de hoxe, con 10 edicións: está traducida ao castelán; recentemente, en outubro (e no 2022 publicarase en galego), publicou un novo libro que non coñezo, Dolça introducció al caos, tamén en Edicions del Periscopi e que leva, até agora, dúas edicións); ou o máis que excelente escritor e finalmente case que éxito de vendas, Joan Benesiu (pseudónimo con que firma as súas obras literarias Josep Martínez Sanchís), autor, do que publicou as excelentes Gegants de gel e Serem Atlàntida, cuxa tradición literaria se inscribe máis na narrativa centro-europea que na catalá, para ben de todos. Outro dos escritores cataláns que incorporou ao seu catálogo esta editorial é o valenciano Manuel Baixauli, do que recomendo calquera dos seus libros: os dous publicados por Periscopi e os outros. (Evidentemente, a editorial conta con máis autore/as catalá(n)s.) E no 2020 publicou o narrador que foi o gran descubrimento (de vendas) no último semestre do pasado ano: o devandito Miquel Martín Serra, cuxa novela, La drecera, se publicou en xuño do 2020 e nestes momentos vai pola oitava edición, a piques de esgotarse, polo que din.

Non é La drecera (O atallo) a primeira novela de Miquel Martín Serra (1969), pero si é a primeira que o converte, dentro dunha orde, nun escritor de multitudes… na literatura (ou debería dicir sistema literario, ou campo literario?) catalá. De que vai esta novela? Os editores (nesta editorial teñen editores e non só correctores, que coidan dos libros que publican), Aniol Rafel e Marta Rubirola, explícano moi ben, porque debemos pensar que son eles os encargados dos textos de presentación, que en Edicións del Periscopi van na portada (a contraportada adoita ser unha foto, e as lapelas: unha a continuación da foto ou ilustración da portada, a outra altres periscopis, é dicir, outros títulos da editorial).

Segundo os textos de presentación, o narrador da historia xusto acaba de saír da infancia, vive nun lugar do Empordà cos pais, que son os caseiros dun chalé dunha familia de posíbeis que vive en Barcelona. O rapaz vive, en certo xeito, fascinado polo modo de vida dos amos e os seus fillos, etc. Á parte, a novela «descríbenos unha paisaxe física e humana desaparecida, vítima da presión urbanística». Debido a todo isto, o autor, «reivindica, nunha linguaxe rica e moi ligada ao territorio, as raíces dun pobo situado entre a terra e o mar e ofrécenos […] un relato exquisito e sutil sobre o tránsito á vida adulta». Polo que se pode deducir, antes de entrarmos na lectura da novela, que estamos perante o que se denomina un Bildungsroman, é dicir, unha novela de aprendizaxe, como afirma o epiloguista, Josep Maria Fonalleres. Que en realidade é o que é este texto narrativo, escrito nun catalán sinxelo como sinxela é a trama e a súa estrutura. Novela que goza, como di o mencionado epiloguista, dunha «prosa formidábel, un excelentísima linguaxe e unha economía de medios lingüísticos moi loábel», economía da que tamén gozan os medios expresivos. Múltiples personaxes que aparecen e desaparecen e que conformarán a visión do mundo por parte do protagonista-narrador. En certos momentos, a un/ha lector/a galego, salvando as distancias de sociedade e de tempo, así como as subtramas (descubrimento da propia sexualidade e da morte: suicídase un «vello» a quen o protagonista-narrador ama, suicidio que en certo modo se pode entender como alegoría da morte da pequena vila rural para dar paso a unha vila turística, etc.), La drecera lembraralle moito Memorias dun neno labrego, de Neira Vilas. O curioso, para o/a lector galego/a, sería o porqué do éxito desta novela, sobre todo tendo en conta o bo momento que vive a narrativa en catalán: dá a impresión de que a/os lectora/es cataláns están a fuxir dunha literatura máis moderna e volven a ollada (a lectura) cara a novelas sen complicacións estruturais –ben que talvez non sexa certo, se temos en conta o éxito de Canto jo i la muntanya balla, de Irene Solà, as novelas e narracións do mencionado Baixauli, Permagel, de Eva Baltasar, e toda unha ampla nómina de autoras e autores que agora non imos debullar– e se volvese cara a narracións de trama sinxela e de aprendizaxe. Tamén é curioso sinalar que tanto esta novela de Martín Serra como outras de recente éxito, se desenvolven no «rural», no campo, en pequenas vilas, etc., como se se buscasen e reivindicasen as raíces e se rexeitase o «dominio» da gran cidade, de Barcelona, que en certo modo semella estar a desaparecer da narrativa catalá máis nova, que adoita ter como escenario pequenas e medias vilas e, como dixemos, o rural. E cando se desenvolven na gran cidade, os produtos resultantes son autoficcións nas que é máis importante calquera nimiedade (escribira parvada) que lle acontece á/o narradora do que o medio en que se desenvolve a historia.

La drecera é unha novela que se le con agrado, non é unha gran novela. Esperemos as próximas entregas de Martín Serra, do que non coñezo as súas anteriores obras, para poder decidir se a presente é un éxito conxuntural ou non, e se lle vai acontecer o que lle acontece a Maria Barbal, cuxa primeira obra, Pedra de tartera –unha boa novela, pero non o mellor dela– foi un éxito de vendas que non pode superar. Segundo os últimos datos, leva vendidos máis de 200.000 exemplares desta novela, de cuxa tradución alemá se venderon, segundo afirman, uns cen mil exemplares. E cito esta novela de Maria Barbal porque as súas dúas primeiras partes se semellan, un pouco, á novela de Martín Serra, ou viceversa, e moito máis a Memorias dun neno labrego (salvando todas as diferenzas que haxa que salvar, que son moitas) que a novela da que demos noticia.