A Converxencia. Capítulo 3

Pablo Pesado.

En volta do ano 90 produciuse un importante debate público que mostraba que as persoas nadas en Franza atesouraban un elevado sentido de responsabilidade histórica: era desexábel, levando en conta a escaseza existente de seres humanos e a fugacidade das súas vidas, que as novas crianzas a nacer dedicasen a infancia a aprender a escribir e ler? Franza contaba, isto é certo, con novecentos oitenta e sete libros e cincuenta dispositivos electrónicos capaces de reproduciren texto se tiveren batería —cousa que non tiveron nunca máis— e prontos ao enferruxamento. Todavía, ninguén en Franza podía conxecturar o preparo do papel e da tinta. Privilexiar a gramática sobre a botánica era unha inmolación erudita, un estúpido acto de amor por novecentos oitenta e sete volumes cuxas páxinas, moitas delas a balorecer, non haberían sobrevivir ás tataranetas. As proxenitoras do presente e as que proxectaban selo no futuro acharon indestrutíbel este punto de vista; eran cientes de que se as mans infantís non traballaban a terra non habería alimento para as bocas.

As persoas máis vellas, que coñeceran as primeiras fames e aínda recibiran a instrución regrada, manifestáronse a favor da cultura escrita, argumentando que entre os volumes conservados —e os que puidese haber ciscados polo mundo!— poderían achar a cura para as doenzas, a chave para a multiplicación das verduras, talvez os misterios que soubesen explicar a desgraza acontecida. Vivía nelas a derradeira nostalxia de que todo retornase a como adoitara ser. Os seus argumentos non foron loxicamente convincentes porque non era á lóxica a que se abeiraban; apelaban a un sentido da cultura que agora, simplemente, resultaba folgazán. No entanto, unha anciá tatexa que fora coñecida en tempos pola liberalidade dos seus petos, decidiu librar unha última batalla e substituír as énfases retóricas do seu bando; perorou unha alocución final en que se centrou en relevar as esperanzas e, sobre todo, en encirrar os medos. Tomou un vello volume de capas esfarrapadas como muda de pel de serpe —escollido, naturalmente, polo seu aspecto venerábel— e, elevándoo cara ao auditorio en escorzo sacerdotal, aberto nunha páxina á toa, leu na súa torpe dicción de camponesa posapocalíptica: “meduloblastoma, meduloblastoma clásico, meduloblastoma con nodularidade extensa, medulo-epitelioma intraocular, megalicose conxénita bilateral, megacisterna magna, megacistite, Mehes (síndrome de), Meier-Gorlin (síndrome de), melanocitose leptomeníngea difusa, melanodermatite liquenoide, melanoma dos tecidos moles…”. A enumeración continuou moito máis aló do razoábel, até case esgotar o M e moito despois de esgotar a paciencia do seu auditorio. “Hai”, concluíu, “oitocentas sesenta e dúas maneiras de morrer que comezan por unha das vinte e seis letras que vós queredes esquecer para sempre, oitocentos sesenta e dous demos que nos abaterán como caza menor e que nós tentaremos derrotar con infusións de macela, carqueixa e cabaliña. Este libro garda os nomes secretos dos diabos e os xeitos de os esconxurar. Non permitades que sexan esquecidos”.

A alocución funcionou e deulle ao minguado grupo dos anciáns —degretados e renuentes a avanzar— unha vitoria a cuxos meles nin crían poder aspirar. A asemblea resolveu que, embora fose dispendioso dedicaren mocidades útiles á aprendizaxe de signos que ninguén máis podería consultar, cada xeración contaría cunha persoa que coidaría os libros e ensinaría as letras a quen a suceder, e que esta por súa vez contaría cunha nova aprendiz, de modo que o lume da lectura permanecería aceso. Esas persoas terían o deber de ler todo o escrito dispoñíbel e, caso de se estragar o soporte, copiáreno en libro novo. Cada ano tres familias ficarían encargadas de sustentar as dúas persoas que ocuparen a Igrexa de Lodairo, predio asignado á tarefa polo seu alto valor simbólico e pola intuición de que antes debera de servir a un uso semellante. A pesar de alcanzaren un acordo formal, non foi doado achar alguén para ocupar esa vaga, que ficou baleira durante algo máis de tres anos. Que casa refugaría forza nova de traballo, imán para un dote, coidador nos anos de senectude? Sen autoridade para facer valer o pactuado pola forza, a institución das letras se achegaba, máis unha vez, para o seu definitivo declinio.

O primeiro bibliotecario foi un neno de nove anos zambo e cun inédito estrabismo que lle facía trocar de ollo birollo cando estaba nervoso. Nacera nunha das casas máis ruíns da aldea, arrodeada de terra areosa e famosamente preferida pola couza e outras pragas malas. Sendo aínda moi pequeno, a súa nai deducira da súa forma de andar unha fraqueza correlata do intelecto; decidira, por tanto, ela que aínda sabía ler, non lle legar esa capacidade, que nel sería unha carga. Único analfabeto entre a derradeira das xeracións alfabetizadas, o rapaz parecía efectivamente imbécil. Sendo, porén, máis ben astuto, decidira cultivar ese parecer para evitar os traballos innúmeros da vida agraria. Infelizmente, ese artificio que lle acabou dando unha infancia folgada tamén o levou á expulsión da casa familiar e á exerdación. Con nove anos, incapaz de ler e desafeito ao traballo manual, pasou a morar ese frío sartego de pedra en que se acugulaban os libros e en que sempre, sempre, rareaba a comida.

Aquel primeiro bibliotecario aprendeu a ler sendo bastante máis vello, cando, segundo o acordado nos primeiros pactos, lle mandaron un aprendiz. Este último aínda recoñecía, por fortuna, un alfabeto basiquísimo; con iso e con esforzos constantes conseguiron reverdecer a arte da lectura —non tanto a da caligrafía, que se resistía por completo a unhas mans adultas que nunca termaran dun cálamo. En troco por ese saber, o mestre transmitiulle ao discípulo a arte da retórica e sobre todo da mentira —sobrevivira case vinte anos no seu posto diagnosticando doenzas inventadas que finxía ler en grandes dicionarios de inglés e periclitadas guías de teléfono—, a capacidade de convencer a veciñanza de alimentalos até morreren e de alimentaren, máis unha vez, a quen viñer despois deles. Pois incluso nun momento tan cedo, aqueles cultísimos rateiros comezaban a desenvolver un agudo sentido da tradición e da herdanza.

As historias vitais que proseguen á do primeiro bibliotecario son idénticas: seres falidos e rotos que a Converxencia expulsaba para as súas estremas. Quen entraba a servir na Igrexa de Lodairo —escollida, aliás, sobre a Igrexa de Franza polo seu carácter lonxincuo— comprometíase cun celibato carente de votos. As familias prohibían ás descendentes acasalarse con aqueles parias que non tiñan terra que traballar nin animais que matar. A imposibilidade de contraer parella implicaba que a aldea debía seguir mandando cada vinte ou trinta anos o peor de cada colleita, se me é permitida a dureza; só nos excepcionais casos en que coincidían unha mestra e un aprendiz de distinto sexo chegaba a nacer unha bibliotecaria plena, destinada á cultura desde o nacemento. Mais o certo é que as eivas das proxenitoras tendían a transmitirse á proxenie e a acreceren por obra da mala alimentación. A aldea subministraba pouco alimento e a desgana; quere dicir, subministraba un pacotiño ao ano de carne graxa, ranzosa e pasada; abundantísimos nabos —abundantes só por comparación—, algunha remolacha e tronchos das verzas máis cañotas.

Contra as infatuacións da súa estirpe, os da Casa das Cruces —como comezou a ser chamada a fermosa e vella Igrexa de Lodairo— souberon usar o pouco de que dispuñan —apenas pasta de papel en distintos formatos e gramaturas, litros de tinta de chumbo disposta en grafos e grafos formando cadeas de sentido sobre realidades tan alleas que apenas un concilio enteiro de bibliotecarios podería comezar a esclarecer, como aquela de: que é un bombeiro, que é unha oposición, por que é necesario un Manual para converterse no primeiro despois de realizar o segundo?—, todas souberon usar o pouco de que dispuñan, digo, para abandonaren o lugar dos servos e acabaren detendo unha posición de poder, voltando así a cultura ao altar do fetiche de que fora derrubada cando algo furou o universo.

Ese é, todavía, un conto moi posterior; e antes de destrinzala debo, no mínimo, relatar outros acontecementos inmediatamente anteriores á desaparición da escrita, acontecementos en que, de feito, a propia escrita había protagonizar aínda unha derradeira historia épica.