BiosBardia

O país dos libros en galego

Na procura de Xesús Nieto Pena (VII)

Xesús González Gómez.

Portada de ‘Serrano Súñer en la Falange’, editado por Xesús Nieto Pena na editorial Patria.

Como avanzabamos ao final da anterior entrega, Nieto Pena debía de estar en Barcelona ao final da guerra do 36, e estaba. Nun artigo, «La españolísima labor de la “Biblioteca Patria”», publicado en diversos xornais españois, pero que eu copio de La Última Hora. Diario ilustrado de la noche, de información literaria y artística, de Palma de Mallorca, do día 23 de setembro de 1941, escrito por Ángel Dotor (1898-1986), un deses escritores secundarios, especialista nos «castillos de España» aínda que na súa mocidade participara no movemento ultraísta, colaborador de xornais antes e despois da guerra civil, pódese ler unha loanza da Editorial Patria: «La existencia de Editorial Patria, que tal es la casa de referencia, ha constituido para nosotros una revelación, al comprobar su gran tributo ofrendado a las directrices culturales y patrióticas del país y la original y vasta labor que ahora inicia en lo atinente al sector racial. Dirigida, en su doble aspecto literario y económico, por el joven e ilustre periodista y poeta, don Jesús Nieto Pena, cuya varia actividad intelectual en estos últimos años le erige en verdadero polígrafo y original temperamento organizador, fundose en Burgos al comienzo de la guerra de Liberación su primera etapa de vida con labor meritoria, más que por lo copiosa, por lo acendrada y selecta yendo su nombre unido al de la excelente revista Mío Cid, también por dicho escritor dirigida. Pero es en los comienzos de 1939, al redimirse Barcelona, la gran urbe mediterránea, a la que ediciones Patria fue trasladada, cuando la empresa cobra amplios vuelos y empieza a producir en gran escala […]». Loa Dotor o catálogo da editorial e a súa abertura cara a Hispanoamerica, e entrega unha relación das coleccións que conforman o seu catálogo: Novelas y Cuentos, Ensayo literario, Medicina, Biblioteca de marinos españoles [co patrocinio do Ministerio de Mariña], Biblioteca de músicos españoles, Pasatiempos, Biografías contemporáneas, Poesía, Cuadernos de poesía (unha revista que alcanzou cinco números), e Biblioteca poética, ademáis de informar que a editorial abriu delegación en Madrid. Segundo Dotor, leva publicados cincuenta títulos, etcétera. O etcétera son as loanzas á situación española do momento. O artigo é curioso, porque, como veremos, a partir de setembro dese 1941, Ediciones Patria desaparece.

Reside, xa que logo, Nieto Pena en Barcelona, como acaba por confirmar esta nota de sociedade aparecida na Hoja del Lunes, da Cidade Condal, o 22 de xullo de 1940: «Doña Adela Santamaría Ruíz, esposa de don Jesús Nieto Pena, ha dado luz, con toda felicidad, a una hermosa niña./ Felicitamos a los afortunados padres.» Á parte de editor, Nieto Pena escribe varios libros e artigos e poemas que publica nas súas revistas (Mío Cid e Cuadernos de Poesía), pero é a súa obra de editor o que lle dará máis «realce». Non é cousa de incluír a lista completa dos libros publicados por Ediciones Patria (o blog Cursivas y negritas dedica un interesante artigo a esta editorial. Entre os títulos publicados, salienta, sobre todo, Ángeles de Compostela, de Gerardo Diego, que Nieto Pena coñeceu durante a súa estadía en Santander. Outros títulos: Poemas místicos, antoloxía de Unamuno preparada polo galego e con presentación de Juan Aparicio; Serraño Suñer en la Falange, de A. Alcázar de Velasco; Mar de sol, de José María Castroviejo; Cuentos de humor, de Samuel Ros; Los que no descienden de Eva, de Luis Antonio Vega, novela coa que gañou o Premio Unamuno de Novela, convocado por Ediciones Patria; Inglaterra y los ingleses, Don Laureano y sus seis aventuras, ambos libros de Alfredo Marquerie; Vázquez Menchaca y sus teorías internacionalistas 1517-1569, de Camilo Barcia Trelles, etc.

En 1939 publica, como se dixo na anterior entrega, Breviario sentimental. (Relámpagos de humor y de filosofía), que en Galicia comentaron Jose Vidal Lombán, un xornalista seguidor de Calvo Sotelo, nas páxinas de El Compostelano (2-XI-1939) e E. G. M. en El Correo Gallego (21-XII-1939), pero non tivo moita repercusión o libro. Ou libriño. Mentres continúa Nieto Pena coa súa teima editorial. Máis éxito tivo a súa seguinte entrega: Apología del espíritu religioso, publicado polas Edicións Patria en 1941. En diversos xornais da denominada Cadena del Movimiento, apareceu un escrito: «Sugerencias. En torno a un bien llegado libro», da autoría do crítico «oficial» ou «oficioso» da Falange: Dámaso Santos, que a partir de 1977 será un «demócrata de toda la vida», etc. Tal escrito, que nós atopamos no xornal Labor, de Soria, aparece o 15 de xullo de 1941, e Santos, entre outras cousas, escribe: «Jesús Nieto Pena es un poeta de ahora que ha respondido a las preguntas de su tiempo con los más acertados aprecios de fina interpretación. Por sus Cuadernos de poesía le conocemos como oráculo del quehacer poético de nuestro tiempo, abriendo caminos de comprensión –y de eternidad– a Nuestra Señora la poesía. Jesús Nieto Pena se ha puesto a dialogar con la eternidad precisamente cuando el mundo tiene olvidado a su Dios. [….] Frente a la Naturaleza entendida como dispersión –y por ende olvidada de los espíritus que nacieron para centrar– él encarna su voz en la voz de los pájaros y la bulle para entonar el canto universal a la gloria de Dios, gozando, con ansias de superación, en la transparencia de la obra buena». En fin, xulguen vostedes. Ademais de Dámaso Sanos, outro factótum daqueles anos, Guillermo Díaz-Plaja, no número 206 da revista Destino (28 de xuño de 1941), dedica a súa columna («La saeta en el aire»), que asinaba co pseudónimo de Sagitario, ao libro de Nieto Pena. Vexamos algúns dos seus xuízos: «[…] El libro Apología del espíritu religioso tiene […] categoría de obra excepcional en el habitual campo bibliográfico de hoy. Escribir una obra literalmente transida de amor a Dios y conservar al mismo tiempo una individualidad evidente de poeta seglar es todavía más difícil. […] La visión del paisaje tiene en la obra que estoy leyendo un carácter distinto: trae, de un lado, recuerdos del Finisterre galaico, y, de otro, presencia viva de llanura castellana. [……] Con esta doble visión de sus paisajes más caros, en la que alcanza altas cimas de poesía, Jesús Nieto Pena construye el plinto desde donde se levantan sus castillos fervientes». Na revista Mío Cid, no número de maio de 1941, o compostelán Álvaro Ruibal –que asina case que todas as recensións que aparecen no devandito número, escribe sobre o libro de Nieto Pena cousas como estas: «El libro de Jesús Nieto fué compuesto del año 33 al 36. El autor era casi un adolescente. La vida era dura y el porvenir sombrío, aunque en la lejanía guiñeaban las luces de la esperanza. Y como antídoto de un ateísmo desbordante, brotaba en su alma un impulso de ortodoxia cristiana. Apología del espíritu religioso es una ruta de peregrinaje hacia el santuario de la eterna Verdad. […] Jesús Nieto ha dejado en estas páginas pedazos de su alma y lo más hondo de su vida. Lo que comienza por abatimiento termina con felicidad tierna y duradera. Indudablemente, somos de una generación que tiene que elaborar su propio destino. El rumbo aún no está enfilado. Pero el valor de este libro, que puede ser norma y estímulo de la juventud española, es indudable, porque Apología del espíritu religioso es, más que una apología, una exaltación del sentimiento cristiano». Na Hoja del Lunes, de Madrid, do 8 de setembro de 1941, asinada por Casares, aparece unha recensión do libro de Nieto Pena. Velaí unhas liñas de tal recensión: «Juan, el protagonista de las páginas de Jesús Nieto Pena, busca la felicidad. Divaga, piensa, medita en su recogimiento. No hay más que un camino: el que conduce a Dios. No hay más que un refugio: la religión. […] La obra de Nieto de buena factura literaria, digna de tono, elegante de forma, es una oportuna afirmación de espiritualidad. No es inoportuna, no, como supone el autor […]».

Ademais destes dous libros, de dirixir (e escribir nelas) as devanditas revistas Cuadernos de Poesía e Mío Cid, de colaborar na revista Fotos, de ser responsábel económico e literario de Ediciones Patria, Peña Nieto foi autor, con Tomas Escolar, doutro libro: Vida y doctrina de Corneliu Codreanu, do que xa se falou nesta web. Digamos que se ben o libro foi recibido case que con entusiasmo, non engade nada bo á traxectoria de Nieto Pena.

Entre os libros publicados por Ediciones Patria, e que non referenciamos atrás, está A hombros de la Falange. De Alicante a El Escorial. Historia del traslado de los restos de José Antonio, escrito polos falanxistas Samuel Ros e Antonio Bouthelier. O libro é unha crónica polo miúdo do «paseo» do corpo do «Ausente», nun ataúde, por toda xeografía española, referenciando en cada lugar os que o levaron a ombros, etc… O libro complétase cunha serie de fotografías e documentos varios. Leva tamén unha nota do editor, que reproducimos:

«NOTA DEL EDITOR. Este libro, que por un alto designio ha venido a mis manos cuando el eco del glorioso Traslado de los restos de José Antonio Primo de Rivera se tornaba más dulce en la memoria del tiempo, cumple un fin histórico que acaso en estas horas recientes de aquel hecho extraordinario no se dé en toda su plenitud a las inquietas miradas de hoy.

Presintiendo esa finalidad creadora que dará a las futuras generaciones el claro latido de la emoción de nuestro tiempo, y con ello una lección incomparable de mística y de ternura española, he tomado con toda devoción, con religiosa devoción, esta tarea de ordenar con los autores la documentación copiosa del libro y de ayudar a mis amigos Samuel Ros y Antonio Bouthelier a cumplir de la mejor manera su afán de recoger para los demás la exacta visión del acontecimiento, esencialmente histórico, de aquella peregrinación fabulosa, desde Alicante a El Escorial, con los restos de José Antonio realizada A HOMBROS DE LA FALANGE.

Cumplo esta misión, por tanto, con verdadero amor. Las dificultades vencidas para lograr esta fiel historia del Traslado han sido en cierto sentido grandes. Pero ellas mismas no han hecho más que aumentar el valor de la empresa. Quiera Dios que con ella se cumpla, al menos, la consigna del Fundador de la Falange: la de unir, al precio de su muerte heroica, en un profundo amor, y en una justa comprensión de sus desvelos, a todos los hombres de España.

JESÚS NIETO PENA

Madrid, 30 de noviembre de 1940. Primer aniversario del Traslado».

Martínez Cachero, en «Novelistas jóvenes y panorama editorial en la década de los cuarenta», escribe: «Ediciones Patria, indiscutible adelantada en la creación de premios que sirvieran de estímulo a novelistas jóvenes e inéditos, fue una editorial radicada en Barcelona y de no muy larga vida, a quien se debe la publicación de algunos libros de versos y de los cinco números de la revista “Cuadernos de Poesía”. Sacó también Don Laureano y sus seis aventuras (1940), novela de Alfredo Marqueríe que no era ciertamente un escritor novel pero tampoco muy conocido como narrador. Las a veces regocijantes, a veces tristes peripecias del mediocre funcionario protagonista fueron muy comentadas a su aparición –“una novela finísima”, “un libro de graciosa amenidad”, un ejemplo de novela humana y humanizada–. La marcha de Jesús Nieto Pena, responsable de la editorial, a Hispanoamérica supuso la desaparición de Ediciones Patria que en 1941 había ofrecido la novela de Samuel Ros, Los vivos y los muertos, breve narración elegíaca o canto a la amada muerta con relevante acento poético y estructura dialogada».

Por que marcha Jesús Nieto Pena a Hispanoamérica? No  Boletín Oficial de la Provincia de Madrid, nº 264, correspondente ao 5 de novembro de 1941, na páxina 4 («citaciones»), aparece o seguinte texto:

2.058

En virtud de providencia dictada por el señor Juez de instrucción número 9, en el sumario seguido en dicho Juzgado con el número 437, de 1941, por estafa, se ha acordado citar por medio del presente a don Jesús Nieto Pena, que vivió en la calle de Almagro, número 30, para que en el término de cinco días, contados desde el siguiente a la publicación de este edicto en el Boletín Oficial de esta provincia, comparezca en este Juzgado, sito en General Castaños, número 1, con el fin de recibirle declaración en el sumario al principio indicado.

(B.—7.154)

Deixa unha resposta

O teu enderezo electrónico non se publicará Os campos obrigatorios están marcados con *