De Murado a Pereiro: Escribir na prensa sen mancarse

Manuel Veiga Taboada.

Ando a ler Escrito en cafeterías, unha escolma dos artigos publicados por Miguel Anxo Murado, en La Voz de Galicia, entre o 2003 e o 2012. Non teman. Son pequenas pezas moi traballadas e ten pleno sentido lelas agora, xa máis de vagar, na colección literaria de Galaxia. Case diría que hai máis literatura nestes artigos de entre semana que en moitas páxinas escritas coa vocación manifesta de transcender.

Deixando a un lado todo o que conta, que é moito, o que me parece máis importante deste libro de Murado é que nos ofrece ideas provocadoras en ton case costumista. Ás veces vexo a Murado como un punk sentado nun club tory inglés. Un punk que, por unha parte, consegue pasar desapercibido, pero que por outra vai sementando polo salón unha serie de dúbidas que acaban por perturbar a concorrencia, que non acerta a saber de onde provén a súa inquietude, pois o punk, a pesar da súa crista azulada, non deixa en ningún momento de ler o seu xornal e de tomar o seu té, perfectamente estirado, sobre o seu asento de coiro.

Se non me cren, lean o libro e verán que Murado é a persoa perfecta para asistir como ateo a unha procesión e para falarnos do descubridor do xenoma ou do motor de dobre hélice, entre unha alusión a Aristóteles e outra a Romeo e Xulieta. Murado repite o que oe, pero oe quizais demasiadas cousas, porque ten un oído intemporal e nada sectario. Oe, como bo historiador, os noticieiros do día pero tamén os do pasado, a voz das grandes emisoras pero tamén as voces menores diso que hoxe chamamos periferias e coloca todo xunto para que comparemos a importancia das novidades e decidamos se merece a pena ou non escandalizarse. Murado, en fin, é ese fotógrafo que dispara a cámara nunha reunión do G-20 de modo que o que predominan na imaxe son as botellas de Coca-Cola que hai sobre a mesa, porque el pensa que iso é o que máis importa e non os rostros maquillados e o sorriso impersoal dos líderes.

Soto, Carlos Luís

Lendo estas páxinas de Murado, véuseme á cabeza a idea de que o artigo de prensa é quizais o único xénero da escrita no que –gardando as debidas proporcións– o producido en Galiza non ten moito que lle envexar ao que se produce no resto do Estado. Despois lembrei o nome dalgúns columnistas, a maioría aínda en activo, cos que moitas veces conseguín oír ese clic interior que nos avisa de que acabamos de ler algo interesante.

O máis veterano, e quizais tamén o máis admirado por min, é Xoán Soto. Eu empecei a ler nas páxinas de El Progreso de Lugo. Alí había unha sección que se chamaba ‘Táboa Redonda’ e por ela souben que escribir en galego era posíbel. Creo que Ánxel Fole era o seu coordinador e, se non me equivoco, Soto medrou como xornalista á beira da chaqueta algo engurrada e supoño que con olor a tabaco de Fole. Os artigos de Soto na contraportada de El Progreso, alá polos anos noventa, eran lidos con veneración na redacción de A Nosa Terra. Soto manexaba o século XIX tan ben como o XX, pero nunca traía nada a colación por lucimento erudito, senón como un dato vello que facía entender mellor algo novo. Despois de pasármonos o xornal de man en man e de dicir o que nos gustara, comentabamos con indulxencia: “parece que agora é confidente de Francisco Cacharro” e quizais algún de nós ceibaba un ai! melancólico. Agora seica escribe no ABC pero sospeito que escribir nun xornal de Madrid, sen ter ao lado as sombras de Fole, do conde Pallares e de Cacharro, non é o mesmo. O barroquismo galego íalle moi ben a Soto.

Pero o estilo translúcido e resistente de Soto non está ao alcance nin sequera dos bos. A certa distancia, encóntrase Carlos Luís Rodríguez, un home tan brillante dándolle fondura á insignificancia de Feixoo como, no tempo do bipartito, capaz de explicar, desde o nacionalismo, as decisións de Quintana. Pensar en Carlos Luís faime lembrar a aqueles aspirantes a poetas que, non habendo aínda escolas de xornalismo, eran os que acostumaban a elaborar a prensa que se editaba en numerosas vilas no tempo da Restauración. Aqueles homes cultivados, agudos, oportunistas e tamén ambiciosos, eran ás veces os encargados de redactar dous editoriais, o do periódico liberal e o do seu contrincante conservador. Tanto no Casino fidalgo e clerical como no Círculo ilustrado e artesán clamábase acedamente contra o adversario ideolóxico, sen moita conciencia de que as páxinas de un e doutro xornal, das que aqueles señores tomaban os seus argumentos, foran escritas pola mesma persoa.

Se Soto forma aínda parte do esplendor barroco, Carlos Luís Rodríguez é máis fillo da revolución francesa e polo tanto da guillotina. Sabe, como ninguén, encontrar os paradoxos e as contradicións da cabeza que quere cortar. Mais, a pesar desa renuncia ao barroquismo, Carlos Luís segue sendo moi galego polo humor. Eu téñome rido moitas veces coa súa burla dos feitos ou das ideas dalgunha persoa coa que, non obstante, simpatizo.

Barreiro, Ponte…

Non menos brillante, aínda que doutro modo, é Xosé Luís Barreiro Rivas, de quen un antigo conselleiro, compañeiro seu no goberno, dixo que era mellor articulista que político. Se de Carlos Luís afirmamos que era hábil sacando a relucir as contradicións do adversario, Barreiro Rivas é un experto en comezar os artigos afirmando con contundencia o que o lector non espera, fórmula que na década do 1970, cando aínda predominaba a influencia cultural francesa, chamabamos epatadora. É un modo de manter o interese e de sortear esas repeticións nas que inevitabelmente cae todo articulista da prensa diaria. Barreiro non busca o paradoxo nos demais, senón que é paradoxal el mesmo. Claro que, nos últimos tempos, a influencia de Raxoi pode que estea a convertelo no que el non debería ser nunca, a risco de perder atractivo, é dicir, previsíbel.

Se antes falamos de barroquismo e de revolución francesa, Xosé Manuel Ponte, desde as páxinas de Faro e La Opinión, dá un paso máis, el é un fillo do 68. Nótaselle a experiencia no oficio. É un comentarista por sedimentación e un violinista en medio de tanto canonazo, o home que cita a Kennedy sinceramente pero sen admiralo, fronte aos que citan a Kennedy coma se fose un actor, mentres admiran a política de Reagan.

Case ao lado de Ponte, nos mesmos diarios, escribe Xosé Manuel Pereiro, irmán do poeta Lois Pereiro, que ben podería representar o xornalismo nacido da Transición. Pereiro, que domina a arte da ocorrencia e que navega por unha pista de humor retranqueiro, articula, el só ou en compañía doutros, unha oposición entre guerrilleira e carnavelesca. Pereiro, para dicilo rápido, é o noso Wyoming; de feito compartiron espazos e tendencias no mesmo Madrid de finais dos setenta. A pesar da súa agudeza incansábel, debo dicir que a min Pereiro non me sorprende, pero non por falta de méritos, senón porque o coñecín cando eu tiña dezaseis ou dezasete anos e el, algo maior, xa lera e xa sabía boa parte do que se podía ler e saber daquelas. Teño a sospeita, indemostrábel, de que as súas frases corrosivas impregnaron unha parte do meu ADN.

♦ Escrito en cafeterías, de Miguel Anxo Murado, Galaxia, 2014. 200 páxinas. ♠16€