Día das Letras: entre o pop e as bandeiras
César Lorenzo Gil.
Teño dito en varios textos parecidos a este que o Día das Letras Galegas é un dos grandes éxitos institucionais de Galicia. A pesar de que se iniciou en pleno franquismo (e conseguiu sobrevivir baixo ese réxime máis dunha década), a data está hoxe moi relacionada cos alicerces da autonomía. É un dos poucos días festivos do calendario galego e aínda que é a Academia quen a promove, tanto a Xunta coma todas as institucións públicas a apoian e amparan.
Mais que algo teña éxito non significa sempre que sexa perfecto ou que non teña síntomas de crise. No caso do 17 de maio coido que hai que separar tres elementos na súa análise:
A festa vs a homenaxe
O Día das Letras é unha festa. Galicia para de traballar e celebra. Mais que celebra esa Galicia que folga? Desafortunadamente, non as Letras. Se o tempo vai bo, irán á praia; se vén malo, quedarán na casa. Con fortuna, algún aproveitará para avanzar no libro que estea lendo. En casos moi minoritarios, alguén aproveitará o desconto do 10% en libro galego que permite a lei para esa data. En Lugo hai feira do libro… Velaí acaba o abrazo entre sociedade e letras.
Si existe unha percepción xeral da función e mecanismo do Día das Letras, pero o seu cultivo lúdico e social nunca se desenvolveu, ao contrario ca o institucional, o que poderiamos definir como homenaxe. Homenaxe, primeiro, ao autor que se celebra o ano en curso. O 17 de maio culmina un período (que comezou en xaneiro) no que se publicaron libros e especiais nos xornais ao redor desa figura, se inaugurou se cadra algunha exposición, se explicou a súa biografía na meirande parte dos centros de ensino e se organizaron ducias de charlas e conferencias ao redor da súa figura. O 17 de maio, os membros da Academia reúnense para a homenaxe nun dos poucos actos case públicos que protagonizan e coa súa presenza e aplauso clausuran de facto ese ano, aínda que teoricamente até decembro se sucdedan actos ao redor dese autor. Como me dixo hai anos un veterano editor, “o que non se vendeu en xuño do autor homenaxeado xa só serve para encher o almacén”.
A seguir, entre o 17 de maio e a data na que a Academia decide quen vai ser a persoa homenaxeada na seguinte edición, ese consenso institucional ao redor do elixido escacha. Ben, para sermos xustos hai que dicir que a “batalla” polo futuro xa comeza antes, meses antes de maio, coma unha campaña electoral nos EUA. Hai tamén primarias e candidaturas que non pasan o primeiro filtro. Hai lobbys que presionan, pola calada e a viva voz, e iniciativas que simplemente usan a imaxe dalgún candidato ou candidata para facer publicidade de si mesmos.
Todos os que nos dedicamos á cultura temos os nosos preferidos. Axitamos a súa bandeira co poder que damos administrado. Pero, en xeral, o que realmente importa é a conexión entre esa iniciativa, imos chamarlle “popular” e a forza institucional que poida obter na propia Academia.
Porque a Academia, coma calquera institución, non é inmune aos ambientes, ás modas, aos díxomedíxomes e ao peso do social por riba do literario. Escoller unha figura para o 17 de maio hai tempo que deixou de ser só unha oportunidade para recoñecer e profundar nos textos do autor ou autora homenaxeados. De feito, esa parte do Día das Letras dá case sempre o mesmo resultado: máis haxiografía que crítica; máis imaxe ca contido. Moito papel, moito mito, pouco descubrimento, nulo debate. O Día das Letras é algo así como a beatificación dun literato e igual que pasa cos santos cristiáns, que alguén chegue aos altares beneficia, por suposto, a memoria deste e o seu legado, pero principalmente os que porten a súa bandeira.
Non é segredo ningún que na escolla de varios autores homenaxeados esa bandeira foi fundamental. Houbo presións e contactos políticos para que determinados nomes saísen do esquecemento e ocupasen o 17 de maio. Figuras mediocres, pero cun significado concreto para determinados grupos ou lugares.
Noutros casos, a escolla foi máis estratéxica. Determinadas figuras utilizáronse para proxectar o Día das Letras alén dese espazo natural do que falamos antes. Adoitan ser neste caso elixidos autores e autoras que tiveron a desgraza de morrer novas, que locen nas fotos coas carnes lisas ou co arrebato da xuventude. Nunha celebración cun claro protagonismo escolar é máis doado chegar á xente nova con fotos a cor e sen enrugas.
Aínda sen chegarmos ao clímax do Ano Del Riego, outra volta o Día das Letras 2024 parece ser que se vai desenvolver na contraposición entre o pop e as bandeiras. Sen que haxa ningunha proba de que a elección será esta entre posibles candidaturas da Academia, case todo o mundo dá por evidente que a discusión vai estar entre dous moi bos poetas: Luísa Villalta e Antón Tovar. Gañe quen gañe, quen se ha beneficiar: os lectores ou os que enarboren as súas respectivas bandeiras?
