Inma López Silva: “Hoxe en día queremos ‘crer’ no que lemos aínda que saibamos que é ficción”

César Lorenzo Gil.

Inma López Silva (Santiago, 1978) é unha das escritoras novas con maior influencia. Con anteriores obras gañou os dous premios máis prestixiosos de novela, o Xerais e o Blanco Amor e tanto crítica coma lectores están atentos ás súas propostas narrativas. Tamén destaca o seu labor de columnista, ensaísta e teórica da arte dramática, área na que exerce a docencia. Agora presenta Maternosofía (Galaxia), texto no que propón converter a experiencia do embarazo nun relato literario con formato de diario. Desa obra e de máis temas falamos nesta entrevista.

En Maternosofía converte en libro a súa experiencia como embarazada. Como nace o proxecto. Foi paralelo á gravidez, tiña idea de facer un diario antes…?

Nace no mesmo momento no que comezo a escribir, tal e como se conta no primeiro capítulo, cando xa sei que estou embarazada e asisto a un acto do meu partido político. E así continúa até o momento do parto. Evidentemente, hai unha revisión posterior, cando xa a editorial decidira a publicación do libro, mais foi só unha relectura esencialmente formal e unificadora. Coido que Maternosofía é o produto da miña pulsión literaria a modo de necesidade. Dun xeito ou doutro, creo que todas as escritoras e escritores posuímos ese impulso por indagar nas emocións, por compartilas cos lectores, por contar, por levantar acta literariamente daquilo que nos poboa o maxín. Neste caso, trátase dunha experiencia persoal aínda que quizais nos deberiamos preguntar se iso non ocorre en todos os libros, que nacen dun punto de vista propio.

O libro acaba por ser unha crónica íntima, con moita información non só da súa propia evolución senón tamén sobre a familia. Como se xestiona o pudor nestes casos? Como reaccionaron os personaxes “secundarios” cando se viron no libro?

Se digo a verdade, só pensei na posible reacción desas persoas convertidas en personaxe no momento no que tiven o libro fisicamente nas miñas mans. Ademais, non pensei directamente nos familiares senón na propia Sofía, a miña filla. Que pensará cando o lea? Como será saberse o produto literario das emocións da súa nai? Supoño que, como todas as mozas, hame castigar con iso nalgún momento como podería castigarme por outra cousa, pero confío en que nalgún momento saiba entender o que hai de legado ideolóxico para ela, e só para ela, neste libro. Os demais, obnubilados como están coa experiencia de ser pai, avós, avoas, tíos, tías e amigos… creo que relativizaron o exhibicionismo en virtude da fermosura da experiencia. Con todo, si hai unha xestión do pudor, un control, por así dicilo, que aparece por si só como forma de autocontrol no momento no que unha sabe que non escribe para si, e eu iso sóubeno desde o primeiro momento. Aínda que tamén é verdade que fun consciente desde moi cedo de que o interese que podería ter este libro era xustamente esa parte exhibicionista na que se fala de cousas das que non sempre se fala, e menos nun libro “literario”.

Ultimamente lemos novelas de ficción que aparentemente se basean en feitos reais, incluso con personaxes que teñen o mesmo nome que os autores. Penso en Memorial del engaño, de Jorge Volpi, por exemplo. Como xestiona a fronteira entre ficción e realismo neste libro. Que opinión ten sobre ese xeito de narrar?

É certo que nos últimos tempos xurdiu esa tendencia que eu entendo coma un produto irónico da ruptura posmoderna co eu moderno. Estamos nos tempos do eu múltiplo, disociado, distanciado e líquido nos que xa non serven totalmente as fronteiras da ficción tradicional. Está en Volpi mais tamén está desde hai moito no Paul Auster máis experimental (o que a min máis me interesa, de feito) e mesmo tamén en certo tipo de novela histórica que opta polo contrafactual, pola dúbida, polo que podería ser e polo incomprobable. Supoño que porque son filla deste tempo e destas lecturas, eu sitúome aí, quizais non tanto en Maternosofía, que é un relato absolutamente confesional que ostenta realidade (fronte á ficción), senón en New York, New York (Galaxia) e mesmo en Non quero ser Doris Day (Biblos). Nesas obras xoguei a sementar a dúbida como fórmula para demostrar que lemos, en realidade, con intención contraria de mergullarnos nunha ficción, porque queremos crer, e máis nestes tempos do reality show. Os lectores de hoxe en día agardamos e gustamos da espectacularización da realidade.

En certa maneira, no libro Memoria de cidades sen luz (Galaxia) formulo un xogo entre personaxes históricos e ficcionais, moi na liña do que estamos a falar. Nese caso non tanto se pon en cuestión a realidade do eu senón máis ben a da historia. O que é certo é que, creo, a cada paso me aproximo máis a esa indagación literaria no eu. É o que me pide o corpo ou, como dicía, o meu tempo.

Habitualmente, un dos principais medos da muller denantes do embarazo é o parto. Curiosamente, no seu libro o “desenlace” ocupa moi poucas páxinas.

É certo, e ten un sentido. Maternosofía quería contar o proceso do embarazo porque é un tempo prolongado de mudanzas no que o corpo e a mente se rebelan e porque é, digamos, o relato dunha transformación. Este relato paréceme literariamente moito máis interesante ca unha anécdota, como é, no fondo, un parto. Por iso, aínda sendo o parto tamén un dos meus medos, centreime máis en falar sobre ese medo que en narrar o parto en si. Ademais, para min o desenlace non é o momento de parir senón a presenza de Sofía, o novo ser que é o motor da historia.

Falo a diario con persoas que queren compartir non só experiencias semellantes senón reflexións sobre o mundo e a vida. E estou facendo presentacións do libro en lugares e contextos aos que, até o de agora, non chegara.

Cando se escriben este tipo de libros aumenta espectacularmente a interacción cos lectores, en especial coas que viviron ou están a vivir unha situación tan concreta coma un embarazo. Como está a ser esa resposta a respecto de Maternosofía?

Supón toda unha experiencia para min, que até agora sempre fun unha escritora máis de gabinete, non porque non quixese ter contacto cos lectores, que o procurei sempre que puiden, senón porque os modelos de consumo literario son así: unha escribe, fala un pouquiño do libro e este pérdese entre a nebulosa dunhas persoas que len. Non hai maior comunicación entre creadora e receptores. Porén, Maternosofía, polo seu tema e formato, supuxo outra cousa, e tamén porque, consciente diso, quixen fomentar ese contacto cos lectores a través dunha dedicación bastante intensa nas redes sociais, na miña web e mais nun blog que “continuaba” o libro, que creamos xunto con Galaxia. E funcionou estupendamente! Falo a diario con persoas que queren compartir non só experiencias semellantes senón reflexións sobre o mundo e a vida. E estou facendo presentacións do libro en lugares e contextos aos que, até o de agora, non chegara. Estou feliz por iso, porque conseguín unha perspectiva da literatura, que é o contacto coas persoas que len, impagable.

Hai pouco, aquí en Biosbardia, o crítico Xesús González Gómez consideraba que un dos graves problemas para a industria editorial galega é a falta dunha clase media potente que compre os libros que se producen. Ao ler este libro pensei que ese sería o seu público ideal e dubidei sobre os destinatarios deste libro. Ten vostede reflexionado sobre isto? Considera que hai identificación das embarazadas galegas coas súas experiencias ou iso é algo que non lle interesa?

Mentiría se dixese que non me interesa ou que non estou preocupada polas eivas do público lector en Galicia. De feito, estou moi de acordo con esa afirmación de González Gómez, e eu mesma teño sinalado reflexións semellantes á hora de falar do público teatral, que, malia as diferenzas, mantén paralelismos co sistema literario. Os problemas da cultura galega son estruturais e deberían ser abordados como tales. Con todo, gustaríame aínda engadir algo, co que estou segura de que González Gómez concordará: máis que unha clase media que merque os libros, precisamos unha clase media que queira vivir en galego e que non viva só unicamente agardando que faga o seu traballo de consumo cultural a Administración pública.

Dito isto, debo sinalar tamén que estas cuestións non son algo que eu me propoña a priori. Procuro escribir desde a liberdade creativa, baixo a conciencia de que o meu pulo creador pode ter o seu público e os seus propios destinatarios. Nunhas ocasións poden coincidir con ese público medio e, por que non, máis masivo, como sucede en Maternosofía, e noutras, en cambio, pode ser un público máis particular e minoritario, como sucedeu con Concubinas. Porén, en todos os casos si hai unha coicidencia: conto o que sinto en cada momento que debo contar, sexa pola miña vontade interna, sexa porque teño a necesidade de expresar unha posición ante o mundo. E imaxino que iso debería interesarlle a alguén nalgún momento; e cando non lle interese, quizais sexa o momento de deixalo.

Vostede xa non é novata no xénero do diario. New York, New York (2007) ten algo a ver con Maternosofía? Valeulle aquel título para este outro? Que hai de común e de diferente no enfoque de ambos os proxectos?

Ambos os dous libros comparten a estrutura de capítulos breves, a voz narrativa situada no eu e un escoramento cara ao non ficcional que os afasta da narrativa literaria. Os dous, ademais, responden ao mesmo tipo de ímpeto creador, é dicir, á necesidade de observar o mundo desde o eu e extrapolar ao xeral as reflexións que, doutro xeito, serían simplemente privadas. New York, New York serviume de primeiro exercicio ou adestramento para Maternosofía, penso que si, mais coido que a débeda estilística e estrutural máis importante deste libro é o “oficio” que dá escribir semanalmente para a prensa, cousa que fago en La Voz de Galicia, coa brevidade por bandeira e a necesidade de empregar unha linguaxe directa que conecte co público. Descubrín, por iso, algo que xa intuía pero que me satisfai experimentar: o xornalismo é unha ferramenta útil para a literatura, e non sei por qué moitos o rexeitan ou deostan o “escritor xornalista”.

“A literatura pon luz nos puntos escuros da historia oficial”

Na súa obra literaria xogan dúas dimensións: a do tempo actual, nos libros de diarios, e a do tempo histórico, tanto en Concubinas coma en Memoria de cidades sen luz. É buscada esta dicotomía?

A verdade é que non, pero é certo que está aí. Eu prefiro entender que sempre falo das mesmas cousas, sexa desde o tempo histórico ou desde o tempo presente. Estou a falar de nós e das cousas que nos definen e preocupan, e hai perspectivas e puntos de vista para os que é mellor a historia e o tratamento de personaxes, e outros para os que prefiro o presente e a perspectiva do eu. Houbo unha época, é certo, en que me interesaba máis indagar nas posibilidades literarias da historia recente, desde o punto de vista que comentabamos antes: o da dúbida posmoderna sobre a propia veracidade histórica e a posible utilidade dunha literatura capaz de chegar alí onde a historia non chega. Quería abrir o abano das posibilidades históricas acotío ocultadas pola historia oficial, outras veces obviadas ou non contempladas. Para min esa visión paréceme reveladora dun tempo e da personalidade do que somos. Como dicía Aristóteles, un feito non necesariamente real preséntase como posible. Agora, pola contra, estou máis interesada no contemporáneo. Fago outra reflexión: como distanciarme do tempo no que vivo para espremerlle todo o zume literario.

Nas súas novelas as personaxes históricas teñen gran relevancia, en especial as femininas.

O punto de vista das mulleres é unha desas parcelas da historia ausentes do relato oficial. A literatura achega puntos de vista enriquecedores sobre feitos nos que a historia pula: as emocións, as relacións entre as persoas, os desexos, os impulsos e todas esas cousas que xamais sairán nos libros de historia pero que todos sabemos que moven as decisións históricas ou, simplemente, as vidas das persoas que aparecen na historia. As novelas si poden entrar niso, e mesmo deben! Iso é para min o fascinante de partir da historia para escribir novelas e, en definitiva, o que permite que nos definamos na actualidade desde a historia e que poidamos enxuiciar o pasado e, sobre todo, determinadas visións canónicas sobre o pasado que condicionan dun xeito terrible o noso presente.

Vostede non o lembra pero compartimos espazo na revista “Alquimia”, hai xa un feixe de anos. Vostede cun relato e eu cun poema. Non en van, é vostede unha autora que publicou moi nova. Como abrolla a escrita na súa vida? Por que seguir a escribir?

Si que lembro! E que fermosa era “Alquimia”, verdade? Daquela agromaban estas cousas que nos ilusionaban tanto. Teño moita nostalxia de ter deixado atrás ese tempo de inaugurar proxectos e activismos. Ti polo menos aquí andas con esta páxina!

A escrita en min nace por necesidade. Sempre escribín porque sempre lin, son actividades que non podo desvencellar na miña vida e que conseguín converter en profesión, coa incursión marabillosa do teatro, por suposto. Non podería entender a miña vida dun xeito que non fose literario. Supoño que iso para os curas e os médicos é vocación, pero para min é impulso, necesidade e, sobre todo, estilo de vida. Evidentemente, así non podo parar de escribir, aínda que hai outros motivos para seguir escribindo: a necesidade de colocarse ante a vida e ante o mundo desde unha posición creadora e, por suposto, o compromiso político, intelectual e vital co meu tempo e a miña comunidade. Eu iso canalízoo a través das diversas formas de escrita.

Non podería entender a miña vida dun xeito que non fose literario.

E como traballa habitualmente. É rutineira? Obsesiva? Corrixe moito?

Non me podo permitir ser rutineira porque o meu outro traballo e, agora, a miña filla, tómanme moito do tempo que debería dedicar á literatura, pero si procuro escribir todos os días ou, polo menos, cada dous días. Non son obsesiva, aínda que si é certo que escribo por arroutadas moitas veces, sobre todo cando estou moi metida nunha novela. E si, corrixo moito, moitísimo. Aínda que non soporto corrixir. Por iso, porque corrixo tanto no proceso, a maior tortura literaria para min son as probas editoriais.

“Sen un audiovisual forte teremos un teatro feble”

Profesionalmente, vostede dedícase á docencia e á investigación sobre a arte dramática. Neste tempo de precariedade escóitase moitas veces que o teatro ten unha vantaxe sobre outras expresións culturais: que non se pode copiar e polo tanto é imposible obter a experiencia do escenario de balde. Que opina?

Creo que os problemas do teatro son outros, e aplicarlle esa máxima das industrias culturais –o teatro non é industria, malia a denominación da AGADIC, algo mal feito, como tantas cousas– é unha equivocación. Non se poderá “piratear”, pero o teatro foi e é ofrecido de balde en moitos lugares (o Concello de Vigo, por exemplo, segue crendo que ofrecer de balde o teatro das compañías afeccionadas é o normal como programación teatral), cousa que mata o teatro como sistema produtivo, especialmente en Galicia, onde o conflito cultural e lingüístico se ceban especialmente co teatro. O teatro precisa, como ningunha outra arte, do compromiso institucional, quizais non tanto para fornecer recursos directos pero si para contribuír á súa posta en escena. As propias características económicas do teatro como fórmula produtiva (non se produce en serie, coma os libros ou os filmes) convérteno en deficitario por definición, especialmente en lugares coma o noso país, onde a conquista do público é máis difícil xa sempre, máis agora cando se abriu unha guerra contra a lingua galega.

En España parece que se está a vivir unha etapa de revitalización teatral, con compañías ambiciosas que presentan títulos amparados por actores e directores moi coñecidos; poño por caso Un trozo invisible de este mundo, escrito e protagonizado por Juan Diego Botto. En Galicia é imposible un teatro así, popular mais con altura artística?

Non, non é imposible, e de feito cada certo tempo o teatro galego explora esa opción, rescatando as nosas estrelas do audiovisual para atraer o público a uns espectáculos que a miúdo teñen unha certa altura artística. Téñeno feito con bos resultados o tristemente desaparecido Pico, pero tamén Luís Tosar, Antonio Durán Morris, Rosa Álvarez, Ernesto Chao, recentemente Isabel Blanco e Mariana Carballal, etc. A particularidade é que en Galicia necesítase para isto un audiovisual tamén fortalecido, algo para o que non corren bos tempos. Alén dunha importante conciencia na necesidade de investir en creación de públicos, con campañas de publicidade, de formación de espectadores, etcétera, os consumidores culturais sempre se comportan así: acoden masivamente a aquilo que ten prestixio (polo motivo que sexa, mesmo se este é artificiosamente construído a través da publicidade ou da visibilidade en televisión) e iso, finalmente, dinamiza o sistema e condúceos a experimentar noutras formas teatrais. Ao teatro galego viríalle moi ben un pulo por esa vía. Pero insisto, as compañias teatrais por si soas non poden asumir ese traballo. É imprescindible o apoio institucional.

Eu estudei Filoloxía Galega, unha carreira pola que ninguén daba un peso, e que aquí estou, sendo feliz co que fago e pagando o meu propio sustento e liberdade.

Vostede traballa na formación de profesionais do teatro. Que responde cando lle pregunta que saídas van ter cando se titulen?

A ver, que eu estudei Filoloxía Galega, unha carreira pola que ninguén daba un peso, e que aquí estou, sendo feliz co que fago e pagando o meu propio sustento e liberdade. Sempre lles digo que se unha estuda o que lle gusta, as dificultades laborais, que as hai en todos os ámbitos, sobrelévanse a conta do pracer do traballo diario en algo que nos satisfai.

Como valora o momento actual da dramaturxia en galego. Que autores debemos seguir e por que?

Estamos nun momento especialmente interesante no relativo ás fórmulas menos tradicionais e máis contemporáneas. Nese ámbito, son máis partidaria de seguir equipos de traballo ca persoas: Voadora, Inversa, Funboa.

Nun recente artigo en Biosbardia, Manuel Veiga Taboada afirmaba que hoxe en día xa ten pouca relevancia o papel do escritor comprometido en política. Vostede foi candidata ás eleccións galegas do 2012 por Compromiso por Galicia. Ten reflexionado sobre este aspecto?

Si, evidentemente. Pode que non sexan xa os tempos nos que as escritoras e os escritores masivamente ofrecen o seu apoio, a súa creatividade e a súa visibilidade a un proxecto político, porén eu creo que segue a ser necesario. As miñas conviccións ideolóxicas están presentes na miña obra literaria e non sería coherente se non fixese o posíbel por levalas adiante. Procurar un mundo máis xusto, unha Galicia mellor representada e unha sociedade máis madura non só se fai desde o relato. Por iso dei o paso á acción política. Creo, ademais, que á necesaria renovación das formas de facer política lle veñen moi ben mentalidades máis creativas. Alén de que creo que o principal activo simbólico que ten o nacionalismo galego aínda está nas súas expresións culturais, especialmente a literatura.

Están os escritores galegos moi politizados? Hai quen di que ser do BNG beneficia nas vendas e tamén quen afirma que compensa defender o PP, ao estilo de Xosé Carlos Caneiro, porque sempre cae algunha dádiva. Que opina?

Creo que, evidentemente hai de todo. É certo que hai quen saíu fondamente beneficiado pola súa vinculación ao BNG pero tamén quen saíu especialmente prexudicado. Todos coñecemos exemplos das dúas posibilidades. E polo outro lado, o mesmo, a verdade. O que si é certo, creo, é que cada vez hai máis escritores con máis tendencia a seren apolíticos ca a amosaren unha afiliación clara. Penso que a este feito non é allea a desafección política da sociedade en xeral, e os escritores, como parte dela, fan eco dese maior individualismo, ou mesmo doutras formas de activismo máis social, menos ideolóxico.

Que libros está a ler ou acabou de ler? Faga as súas recomendacións.

Acabo de ler Escrito en cafeterías, de Miguel Anxo Murado, publicado por Galaxia. É certo que este autor é unha das miñas debilidades pero creo son obxectiva cando digo que o libro amosa unha exquisitez literaria e xornalística difícil de atopar a día de hoxe. E ainda que non concordo ideoloxicamente con algunhas cousas, si considero interesante aquí e agora o debate que propón Xosé Luís Barreiro en La España evidente. E estou tamén co último libro de Murakami, Os anos de peregrinación do mozo sen cor, sinxelamente, marabilloso.