‘Son coma glaciares os barcos de aceiro’ e ‘Nao cetácea’, poesía na ribeira

Emma Pedreira.

“En cada balea sobrevive un Deus”, ditaminou Xosé Iglesias nun seu verso en Atlántico Norte, chamádeme Simbad. Na terra, os templos nos que se adoran os leviatáns foron mil veces destruídos e, na crónica emocional que nos achega Cynthia Menéndez (Vigo, 1993) coa súa primeira novela, atopamos as voces humanas que nos achegan ao desespero.

Son coma glaciares os barcos de aceiro e Nao cetácea xúntanse e deslíndanse como auga e area no gume da praia, para coincidir un cento de veces por hora nas súas costuras ganduxadas á vista: unha novela con ecos e elipses de poesía e un álbum ilustrado con débedas a unha xornada tabernaria de memoria marítima.

Cynthia Menéndez vén da poesía e iso é innegable; desde o título desta pequena novela social, ata as páxinas desleixadas da descrición e dos textos explicativos a autora enléanos no sensitivo dunha retórica efectista, transportadora, que nos mete na cerna dun fervedoiro humano doadamente asumible: as loitas e folgas, o movemento sindical vigués que se remexe contra a desindustrialización e o abandono do sector naval na década dos noventa. Obreira e de pensamento, as desiguais unidades de texto que a autora emprega para crear certa dramaturxia, xogan a introducirnos no material humano do Vigo industrial inserido na loita contra a perda dos estaleiros.

A voz narradora, masculina, adolescente, infantilizada e voluble, vai formándose como o metal se rende ás zoupas dos traballadores do metal navieiro. O Pedro que nos fala parte de si para ir ramificándose en olladas ás personaxes do seu entorno. Irmá en constante competitividade fraterna, pai e nai nunha simbiose de medos e danos e a cuadrilla de traballo, ampliando cada vez máis a mira para atinxir as multitudes que sosterán longas xornadas de encerros e manifestacións, proclamas e desespero.

Contra a visión do mundo adulto duro e luxado por unha cotra de ilusións apodrecidas, o espertar sexual e emocional que, aínda sendo degoxado, pelexa contra o abandono da infancia e da sobreprotección. De fondo, unha cidade latexante e turbia, chea de autocolantes políticos, consignas e pintadas que aínda o tempo e os tempos non borraron dos seus muros.

O ritmo é eufónico, desde a contención das primeiras páxinas, apenas cheas duns cantos versos delicados que mesmo poderían pasar por letras de canción de intención paisaxística, unhas voces xúntanse a outras e podemos ir traspasando capa por capa a epiderme durísima das mans obreiras e familiares, as mesmas que moldean os buques de aceiro, pero terman da pel fresca das crianzas levándoas primeiro lonxe dos focos de conflito e cara ao medio da familia adquirida dos afectos. Máis tarde asistimos a ver como introducir as crianzas na loita foi un xeito de conciliación que as fixo medrar rápido. Unha novela de debú que recende (de marabilla) a cemento, suor e colonia do súper, a bocadillo de tortilla para os obreiros —que diría o outro— e a folla en branco, con moito lugar para o parón existencial, ese que dá o verso que se nos tira das mans e nos deixa no gume da folla con dez centímetros de papel baleiro por diante. Para que penses, para que xogues comigo, para que vaias correndo a googlear isto que che están dicindo, esta riqueza de escribirmos o libro entre tantas, autora e lectoras.

Con resaibos á Queizán que nos contou un Vigo altísimo e bulideiro e a unha de Xohana Torres que converteu unha María en Maxa, desde o compracente do observado ata o proactivo, o Pedro de Cynthia Menéndez medra cara a unha luz propia a pesar do colectivo e do común, se cadra vivindo en individual aínda medrando no núcleo dos berros e das concentracións, do choio, das manis. O belo contra o coloquial. O locus amoenus case nunca está no lugar no que construímos a nómina.

Amar o choio, sufrir pola falta del, convertelo no afán dos días, tamén é tarefa da Nao cetácea, que compón entre acuarelas, lembranzas, poemas e rexoubas un dos novos poetas do mar, no ronsel de Manoel Antonio ou de Alexandre Nerium, este Xosé Iglesias (Cee, 1974) que se presenta polígrafo na súa última entrega. Con moitas débedas ao seu Nación Mar (Bululú, 2021), este novo álbum ilustrado con vocación de colleita da oralidade, desenvólvese entre o gráfico e o narrativo ao debullarnos o autor a procedencia das súas “metamorfoses”, como nomea Iglesias esas acuarelas que comezan barco e rematan peixe, na súa concepción do mar como un continuum que atinxe todas as criaturas que se internan no marítimo. Se Ahab se mergulla na súa obsesión pola balea branca ata unha simbiose perfecta co océano, o latexo náutico do poeta-mariño-pintor metamorfoséase, de seu, nas páxinas deste libro no que a editorial Canela puxo mimo artilleiro: co lombo á vista, as páxinas ábrense e esténdense entre as nosas mans para que a sombra non nos faga perder detalle.

A loita entre o que vai a ras da auga e o abisal tradúcese nunha unión imposible de deslindar: a de contar e a de pintar. O necesario de contar a un lectorado curioso de onde veñen os nomes das embarcacións que evolúen xarda, polbo, anguía ou rorcual, dan unha deliciosa sucesión de anécdotas que non por ser reais perden o saboroso dunha boa hipérbole ficcional. Precísase, para acompañar o proceso de que unha proa prospere a barbas cetáceas, que o autor que narra tamén ilumine cun chisco de engano e outro de esaxeración, o que acontece no medio das ondas.

Élle inevitable, como no caso de Menéndez, a Iglesias, non ser poeta cando pinta e cando conta, mesmo cando numera un a un desde o seu barco de traballo, o Primero Villar, os nomes dos peixes todos como se fosen xemas xa case descoñecidas.

Entran neste libro un certo cheiro de taberna da ribeira onde as voces son eminentemente masculinas e bótase de menos un aquel de ter en conta os oficios do mar que desenvolven as mulleres, cada vez menos subsidiarios e onde o feminino semella cinguirse só ao animal: xarda, pescada, balea.

Marabillas estas alfa e omega correspondentes ao prólogo de Chisco Fernández Naval, dono dun enciclopédico saber cetáceo e ao poema manuscrito de Manolo Rivas en homenaxe ao Xurelo, nave que protestou contra o enmerdado radioactivo da Fosa Atlántica. Unha playlist emocional durante a escritura e que acompaña as lecturas e o desfrute das imaxes, unha danza de acuáticas acuarelas escorrega guiada pola voz solvente de Xosé Iglesias, creador desde o medio e medio do mar.

♦ Son coma glaciares os barcos de aceiro, de Cynthia Menéndez, Galaxia, 2025. 210 páxinas. ♠18,50€

♦ Nao cetácea, de Xosé Iglesias, Canela, 2025. 120 páxinas. ♠23€