Xosé Duncan: “Ás veces teño a sensación de que hai máis escritores ca lectores en galego”

César Lorenzo Gil.

Primeiro lector, logo escritor e agora tamén un dos promotores de Lermos, “o punto de enconro da literatura en galego”. Xosé Duncan (O Poste, Chorente, Taragoña, Ribeira, 1970), comenta nesta entrevista os fins da nova publicación na que participa e tamén conversamos con el sobre a súa obra narrativa, dedicada polo momento aos xéneros populares.

Lermos leva uns meses funcionando como punto de encontro da literatura en galego. Mais canto tempo levaba rebulindo como proxecto entre os promotores?

Pois penso que os primeiros comentarios xurdiron a finais do verán pasado. Ao principio non foron máis ca ideas tolas que se deixaban caer entre birras e churrasco pero, aos poucos, fixéronse máis coherentes e gañaron consistencia e intención. Entre novembro e decembro aquelamos o deseño e empezamos a buscar e redactar contidos. Tiñamos ganas de inaugurar o antes posible mais queriamos que as primeiras visitas xa atopasen un número substancial de textos que poder ler e consultar.

Quen forma parte de Lermos?

Neste momento somos un equipo de tres, aínda que xa hai contactos para incorporar un cuarto membro. Temos a Alex Bayorti, unha muller con moita experiencia en todo o relacionado co marketing e a xestión de contidos web e que, ademais desa faceta profesional, ten como hobby a literatura e a arte. Encárgase das redes sociais. Tamén está ese misterioso personaxe que é Martinho Terrafría, autor dos textos da colección infantil ‘Os libros da merenda’, de Urco, que coñece, á perfección e desde dentro, a maquinaria editorial galega. Forma parte do negocio libro e ten a liberdade do anonimato para publicar tanto unha serie de textos que explican cantos cartos xera un libro e a onde van coma para amosar os currunchos (cubís) onde os creadores e creadoras escriben as súas obras. E logo estou eu, o menos profesional dos tres. Sen oficio coñecido dentro da literatura agás as miñas achegas a ela como escritor afeccionado e cunha profesión que nada ten que ver nin co marketing nin co periodismo.

Que os une?

Supoño que, alén dos lazos de amizade, os tres temos unha percepción moi semellante do que está a pasar coa cultura galega e do que nos gustaría que pasase con ela en realidade. Isto é fundamental para que, malia que esteamos a publicar artigos de diferentes seccións, os contidos da web sexan homoxéneos e vaian focalizados nunha mesma dirección.

Para que crear Lermos? Foi por cubrir algún oco? Por engadir un punto de vista máis ao ecosistema de información sobre literatura en galego?

Si. Se buscamos no Google ou, simplemente, nos poñemos a perder o tempo navegando pola Internet na procura de algo interesante, chegaremos á conclusión de que as webs adicadas á literatura galega poderían ser clasificadas en dous grupos. Por unha banda temos os blogues de escolas e bibliotecas e pola outra as webs da crítica e as editoriais. Obviamente hai excepcións mais, xeneralizando, unha persoa que procure información sobre a literatura en galego atoparíase cunha visión bipolar das nosas letras. Nun extremo os proxectos de fomento á lectura dos docentes e os posts do seu alumnado e, no outro, as análises da crítica e as auto-recensións das editoriais das novidades literarias que, na maioría das ocasións, teñen un nivel de narrativa e complexidade de recursos estilísticos mesmo superiores á obra da que falan. Cando decidimos o que queriamos que fose Lermos, tiñamos moi claro que debería ser un punto de encontro no que tivese cabida toda a literatura (en especial aquela da que non se fala por moitos e variados motivos) mais tratada dun xeito accesíbel e atractivo para calquera amante das letras, desde un nivel básico de acceso até mesmo para algún erudito que se deixase pasar pola web.

Non identifico en ningún dos dous lados a Biosbardia, mais tampouco o Magazine Cultural de Montse Dopico ou Fervenzas Literarias ou Letras en Obras.

Tes razón, deixeime levar pola poética que me daba o ‘bipolarismo’. De feito considero que Fervenzas é a precursora e a ‘orixinal’ por méritos propios do que poderiamos considerar o fanzine por excelencia da literatura galega. O Magazine Cultural, sinceramente, non o coñezo, e Letras en Obras sempre me pareceu unha moi boa revista pero demasiado ‘neutra’. En canto a Biosbardia, como comprenderás por ‘sentila’ nas miñas propias carnes, tiven sempre sentimentos enfrontados. Por unha banda, poderiamos consideralo unha revista máis pero o ton e a liña que adoptou desde os seus inicios lévaa a un espazo diferente, a ter unha voz forte e nítida que di o que ninguén máis se atreve a dicir. Iso sitúaa sobre a fina liña que separa o chamado ‘troll’ e a crítica pura. É necesaria mais moi complicada de aceptar.

Tacitamente, é vostede duro coa crítica literaria. Por que? Que cre que lle falta?

Non estamos a falar de Carlos Pumares falando de filmes. Estamos a falar dun ecosistema danado e debilitado. Non digo que a crítica teña que ser compracente e permisiva, o único que digo (e talvez estou equivocado) é que debería, ademais de criticar unha obra, traballar por achegala ao público en xeral (mesmo se é negativa). Ás veces, dáme a sensación de que xogamos en ‘ligas’ diferentes, de que é unha molestia para algúns que determinados autores e autoras cheguemos a publicar. Que que creo que lle falta? Proximidade co lector. Se xa para os que escribimos resulta pedante, imaxínate para os que len…

Teñen previsto en Lermos publicar crítica?

Pola miña banda non, desde logo. Xa me considero moi xustiño para escribir, non che digo nada para criticar (iso é nivel ‘Superguerreiro’). Agora en serio, penso que algo teñen pensado os meus compañeiros. Se o fan, será dun xeito natural e accesible, coma se cho comentase un amigo agardando a vez na peixaría do Día.

A nosa pretensión é falar da literatura e dos actos e eventos que a rodean do mesmo xeito que cho podería estar a contar unha amiga ou un coñecido que asistise a eles.

En Lermos, polo momento, destacan dous perfís: un xornalístico (axenda, información sobre novidades, entrevistas e reportaxes) mais cun enfoque persoal, pouco canónico. É buscado ese efecto heterodoxo?

A nosa pretensión é falar da literatura e dos actos e eventos que a rodean do mesmo xeito que cho podería estar a contar unha amiga ou un coñecido que asistise a eles. Procuramos recalar e contrastar toda a información previa posible e que a persoa entrevistada converse relaxadamente para que quen visite a web teña a sensación de estar asistindo a unha charla nunha cafetaría. Algo distendido, informal e comprensible mais chegando ao fondo dos temas que engrandecen e que eivan as nosas letras hoxe en día. Non hai censura de ningún tipo nin engadidos ou resaltes fóra de ton nas palabras dos nosos convidados e convidadas, como tampouco hai ningún recorte no que nós dicimos nos nosos artigos ou nas introducións ás entrevistas e reportaxes. Tentamos non lle faltar ao respecto a ninguén mais a situación da literatura, das creadoras, dos libreiros, das editoriais, a realidade que nos rodea está aí. Nós só falamos sobre ela, nin a desculpamos nin a maquillamos e, nin moito menos, queremos convencer a ninguén que podería ser moito peor e que nos deberiamos conformar con ela.

O outro é un perfil máis metaliterario, cunha sección de Recursos. Explíqueme en que consiste esta sección? Un dos primeiros recursos é unha guía sobre como escribir un relato. Máis que para lectores, parece pensado para escritores.

Tivemos claro, desde un principio, que o valor engadido que queriamos para a web era os contidos propios. Artigos elaborados por nós mesmos e que non fosen unicamente entrevistas ou reportaxes. A sección de Recursos é o mellor expoñente dese concepto. Unha caixa de ferramentas para afeccionados e profesionais mais que tamén permitise a aproximación espontánea e curiosa. Dentro dela publicamos as tres primeiras entregas (de catro) da serie ‘Onde van os cartos dun libro?’ que tenta explicar a cadea alimenticia da economía da literatura cun exemplo práctico onde se ve, claramente, como se reparten os beneficios dunha obra desde que se escribe até que chega ás mans do público. En canto ás microfichas ‘Quero escribir un relato’ si que se pensaron como un recurso para escritores. Mais, como se deixou claro na primeira entrega, desde unha perspectiva moi amateur, próxima e amigable para que puidese ser de axuda se querías probar iso de escribir ou pórte a facelo en serio.

Hoxe visibilízase máis ca nunca esa dupla faceta do lector que acaba converténdose en escritor afeccionado, acode a obradoiros de escrita creativa e por fin publica. Como valora esa vía de entrada á literatura?

Pois supoño que é tan lícita coma outra calquera. Eu, por exemplo, fun moi lector de rapaz e xusto cando deixei de ler, déuseme por escribir. A vida é frenética e, polo menos a min, non me dá tempo para as dúas cousas. Na miña opinión, o importante non é como chegues a escribir senón o que escribas e como o fagas. Si que é certo que semella que hai un boom de obradoiros e plataformas que posibilitan escribir e mesmo de publicar. Mais, en certo modo, resúltame estraño. Quero dicir que se a min me gusta escribir, escribo. Non me adico a ler durante anos e, de súpeto, dáseme por pensar que hai un escritor en min. É como se escoitas heavy metal toda a vida e un bo día decides aprender a tocar a guitarra. Se tiveses vocación, se tiveses a necesidade de envorcar a túa alma sobre unha páxina en branco, terías agarrado unha guitarra tan pronto como rematases de escoitar o primeiro disco.

É vostede dos integrados que considera que Amazon e o libro dixital favorecen a eclosión de novas voces ou dos apocalípticos que detectan que hai certa confusión entre ficción e literatura, tomando a primeira como calquera texto escrito seguindo os mecanismos ancestrais da narración e a segunda como unha arte con determinadas obrigas?

Toda plataforma ou medio que lle permita a unha persoa plasmar a súa arte, sen condicionantes económicos ou discriminacións sociais, para min é unha boa nova e é benvida. Agora ben, cando tiras polo chan todas as barreiras, estás permitindo que agromen milleiros onde, talvez, só había capacidade para cen. E por capacidade refírome á capacidade de absorción do mercado, dos hipotéticos públicos obxectivo dese produto. Se nos baseamos en como responde o ser humano ás redes sociais e aos contidos que se publican na internet a diario, poderiamos dicir que o problema non está na aparición de milleiros de novas voces nin na perversión do purismo da literatura. O problema está en que o público perdeu a súa capacidade de decisión, as súas ansias de busca. Eu son catastrofista e apocalíptico por natureza e estou convencido de que, por desgraza, todas esas voces autoeditadas e autopublicadas están destinadas ao ostracismo e ao fracaso máis absoluto. Non teñen fronte a elas unha masa preparada e formada para escoller, para seleccionar entre un catálogo de milleiros de novidades e que dea chegado ás súas obras. Teñen unha masa adoutrinada e ben mandadiña, concibida para consumir o que se lle queira vender por quen controle o mercado.

Que novas ideas preparan para a revista?

Estamos pensando cada semana novos proxectos (mantemos un ritmo de reunións periódicas para non perder o pulo e para nos forzar a facer correr sangue novo). Aínda que iso non significa que todos vexan a luz nin que teñan a aprobación do trío. Das propostas que xurdiron da última reunión, as máis atractivas son facer un certame de ilustración (do que non podo dar detalles que despois din que sempre gusto de destripar) e unha crónica ilustrada por entregas da vida do proxecto Contos Estraños, falando do que non se coñece das vivencias que foron acontecendo á par da publicación de cada un dos volumes. Tamén queremos incrementar os artigos da serie ‘O cubil das letras de…’ e, en breve, comezaremos coas reportaxes das Feiras do Libro. Non nos dará tempo a cubrilas todas pero tentaremos estar en tantas como poidamos.

Como está a ser a resposta do público?

Se llo preguntas a algún membro do equipo, dirache que a resposta foi impresionante porque contaba ter o nivel de visitas que temos agora, como moi cedo, a finais de verán. Se llo preguntas a outro, a resposta será que non son tantas como imaxinaba. Se mo preguntas a min, contestaríache que é moi triste que dependamos tanto da difusión dos artigos nas redes sociais, que é unha mágoa que a xente non se mova proactivamente pola web e que se limite a sentar diante da pantalla a ver como van caendo cousas nos seus ‘muros’.

Manteñen algún ritmo estable de publicacións?

O ritmo de publicacións é estable desde que inauguramos, cunha media de un post diario e repartindo os contidos propios nos martes e xoves (as miñas entrevistas e reportaxes, por exemplo, van todos os xoves). O que xa non sei é se seremos capaces de manter o ritmo e se teremos que pasalo a quincenal, é o malo de non te adicar profesionalmente a isto e poder darlle todo o tempo que precisa. Tamén é certo, como dicía ao principio, que estamos por aumentar o equipo e iso traerá maior diversidade e número de contidos propios.

“Eu son máis de Clive Barker ca de Stephen King”

Falemos de Duncan como autor. Vostede forma parte da nómina de autores da convocatoria de Contos Estraños. Que representou para vostede esa publicación?

O meu nacemento como escritor. Eu era un escritor nas sombras do meu cuarto. Abandonara a lectura había tempo para me deixar levar polos meus propios pesadelos. Só precisaba unha porta que cruzar e alguén que me ensinase a subir os chanzos dun xeito máis ou menos aparente. Iso foi para min a oportunidade que me ofreceron Fernando M. Cimadevila e Tomás González Ahola. Sen eles, sinxelamente, non escribiría. Eu son dos da clase creativa que non van a obradoiros porque non se consideran bos dabondo nin se presentan a certames literarios porque pensan que iso é para os entendidos e cultos. Así que o meu destino sería o do artista incompleto, non formado e, a poder ser, moi bohemio e afundido na miña propia frustración. Si. Contos Estraños foi a miña psicoterapia.

Defínase como autor. Cales son os teus fins creativos: normalizar a tradicional serie B narrativa en galego? Converterte no Stephen King autóctono?

Antes de nada, e aínda que soe clasista, eu son máis de Clive Barker ca de Stephen King. Como autor gustaríame definirme como un autor que vai mudando de libro a libro, tomando nova pel en cada proxecto. Si que é certo que nunca escribirei nada que se puidese catalogar como narrativa culta, seria ou institucional, académica. Non sei se debido a que non teño o nivel para o facer ou porque non mo pide o corpo. Crieime con Poe, Stevenson, Wells, Moorcock e Bradbury. Estou farto de que me pregunten, e de ler que a outros escritores e escritoras lle preguntan, que por que escribo o que escribo en galego. O concepto é moi doado, escribir o xénero que realmente che gusta e facelo na túa lingua que, para maior desgraza, non conta cunha literatura ‘popular’ nin en cantidade nin de calidade. A fantasía non é só libros para crianzas e para preadolescentes. A fantasía é un xeito máxico de vestir a realidade coa cor dos soños e, aínda así, deixar entrever a súa crueza e maldade. Os meus fins… Se as forzas e o tempo dan de si, facer que a serie B teña máis difusión entre a mocidade que só accede ás lecturas pactadas e dosificadas nos centros de ensino, que se valore unha novela de fantasía polo que é e non polo xénero ao que pertence e que alguén, algunha vez, sexa quen de gozar e comprender este tipo de literatura sen preconceptos nin prepotencia.

É vostede un escritor afeccionado ao xénero do terror, por exemplo, con Hostal Norte (Urco). Segue a ter oportunidade unha narrativa de terror nun tempo no que o medio audiovisual ten ferramentas máis efectivas e efectistas para crear inquedanza e medo?

Cando eu o pasaba mal, realmente mal, lendo a Poe ou aquela famosa, nos meus anos, ‘Biblioteca Universal de Misterio y Terror’ de Ediciones Uve, non era polo susto rápido e efectista; era polo desacougo que ía medrando no meu peito, páxina tras páxina, até case deixarme sen alento. Penso que é o mesmo ‘problema’ que ten o propio audiovisual (sobre todo o estadounidense) na procura da emoción instantánea, de facer chegar o espectador ao clímax nunha décima de segundo. Pérdense todos os marabillosos preliminares cos que nos deleitaban os filmes antigos de branco e negro. Se segue a ter oportunidade a narrativa de terror? Abofé que si. Pero, xaora, para aqueles que saiban o que buscan realmente e que estean dispostos a pasalo verdadeiramente mal mentres len e, sobre todo, despois…

O seu outro gran proxecto foi a saga As crónicas de Bran (Contos Estraños), unha triloxía de fantasía. Aínda que definir unha saga só como fantasía non sei se é propio de todo: Hai fantasía heroica, fantasía medieval, steampunk, retrofuturismo… Como leva as etiquetas?

Mal, moi mal. Etiquetar unha obra e especialmente, como dis, unha triloxía, é bastante pretensioso e, posiblemente, inútil. No caso d’As Crónicas de Bran, malia que sexa fantasía épica cento por cento, son tres volumes que constitúen un único libro, case 1.000 páxinas. Se nesa cantidade de páxinas só acontecen feitos e liñas argumentais que se poidan catalogar como fantasía épica, moi pouco tiña que contar ou moito o fixen render. Hoxe en día, e pásalle a calquera que se poña a escribir, temos tal cantidade de influencias que é inevitable mergullar unha obra en varias ducias de sabores, xéneros e subxéneros diferentes. Xa sabes o que din, todo está xa escrito, non vas inventar nada novo, o importante é o ben que o contes.

Seguindo co’As crónicas, fixo vostede un esforzo de construción dun universo narrativo e sobre todo de actualización da mitoloxía popular para que voltase ser popular. É dicir, toda crenza do pobo acaba ascendendo na escada cultural até se converter en simbólica e case sempre irrecoñecible por ese pobo que a creou. Non sei se é posible pechar o círculo e devolverlle á xente ese legado dunha maneira accesible e popular.

Debería ser posible. Cando menos lembrarlle á xente de onde vén e que é o que lle pertence e é de seu. Non hai nada peor que esquecer e desprezar os teus. A ninguén se lle pasaría pola cabeza que cando superase a puberdade, de socato, deixase de recoñecer os seus pais ou de lembrar cal era o seu fogar. Di moi pouco dunha cultura tan rica e antiga como a nosa que teña que saír un escritor afeccionado a remexer o que os estadounidenses progres chaman o Wicca ou o que son os dolmens ou as pedras da serpe. Volvemos ao de antes. Haberá centos de estudosos que levanten a man para dicir que eles si e que, ademais, teñen escrito centos de artigos sobre o tema mais a xente da rúa, os novos urbanitas descendentes en segunda xeración do rural, están a perder o contacto co agro e, xaora, coa tradición do conto, da narración oral. O malo de perder o contacto co teu é que te convertes en permeable para culturas alleas. A mocidade de hoxe en día semella ás veces unha mala réplica dos insufribles protagonistas das series norteamericanas.

Malia a forte implantación dunha tradición oral fantástica e termos un nutrido grupo de escritores de prestixio que cultivaron dun ou doutro xeito o xénero (Fole, Risco, Ferrín…) si chama a atención que non haxa máis autores e obras de hoxe en día que escriban fantasía e sobre todo que teñan éxito. Non sei como ve o tema.

A miña teoría é que a fantasía está considerada unha literatura moi interesante, e mesmo beneficiosa, para lles dar de ler ás crianzas. Por ese mesmo motivo non está ben visto, ou cando menos ben considerado, que un adulto siga a ler ese tipo de literatura. Xa non che digo nada se un adulto a escribe, agás que o faga para a rapazada. Iso si, despois imos ao cine e consumimos toda fantasía que nos poidan querer vender. Aínda que ninguén se estraña que non leven Oscars, polo menos si que se lles permite ser un produto de consumo masivo. Eu firmaba agora mesmo por non gañar na vida os galardóns e premios que levou, ben merecidos, o mestre Agustín Fernández Paz e vender 5.000 exemplares ao ano d’As Crónicas. E non o digo polos cartos, eh. Só hai que ler ‘Onde van os cartos dun libro?’ en Lermos para saber canto ingresaría eu ao ano por eses 5.000… Non sei, supoño que é o peixe que morde o rabo. Non hai demanda e non hai oferta ou a oferta que hai, ao non haber demanda, ten un proceso de maduración e perfeccionamento máis lento do que debera e está a tardar demasiado en acadar o nivel e a importancia que podería ter.

Ás veces téñoo oído queixarse da falta de feedback por parte dos lectores e supoño que doutros factores, como a crítica e os medios de comunicación. Gustaríame saber a túa opinión sobre isto como escritor cunha indubidable vocación de ser lido. Hai quen afirma que o problema é o galego, que é coma unha especie de ollo de agulla que non deixa filtrar nada que poida ser popular. Outros culpan a estrutura, especialmente a educativa, de non permitirlle á mocidade (quen loxicamente máis le por pracer e consome habitualmente xéneros populares) liberdade de escolla fóra da ficción recomendada.

Antes do 2012, cando comecei con Contos Estraños, non coñecía nada en absoluto da idiosincrasia do sistema literario galego. Despois de catro anos escribindo, pateando feiras, librarías e bibliotecas, podo dicir que non podería estar máis sorprendido. Eu son de Taragoña, vivín alí até os tres anos, mudeime á Coruña e, de pais galegofalantes, eu fun castelán falante porque vivía na cidade, rodeado de centos de rapaces con pais que falaban en galego pero que nos relacionabamos en castelán. Cando volvía á miña aldea nos veráns, era o único que falaba castelán e sempre fun ‘o da Coruña’. No 2013 quixen presentar o primeiro volume d’As Crónicas alí, compartir con eles o pouco que eu chegara a facer. Pois ben, a conclusión? Que temos un músculo lector en galego minúsculo. Que os que falan galego, non len en galego. Que a miña nai, galegofalante desde sempre, nunca leu un libro en galego. A xente da miña xeración, se é de aldea, tampouco le en galego. Iso con que nos deixa? Obviamente, coas novas xeracións. E aí entramos no debate de que, agás unha mínima cota de profesionais da docencia (só hai que lle botar unha ollada ao Proxecto Meiga e verás que hai fantasía e, mesmo, as Crónicas), a maioría recomendan as lecturas das dúas grandes editoriais. É o de sempre, non? “Non sabe que pedir? Que pida unha Coca-Cola que malo será”. E así todos sabemos a que sabe a Coca-Cola, malia que non nos guste. Ás veces teño a sensación de que hai máis escritores ca lectores en galego. Somos unha pirámide de consumo invertida e, claro, nesa situación anormal é moi complicado lograr unha fauna variada e rica no noso ecosistema.

Seguindo esa liña, como é que habendo tan poucos lectores de galego, a maioría dos que se poñen a escribir o facedes en galego e non en castelán?

Só podo responder por min. Eu fágoo para, dentro das miñas posibilidades e capacidades, engrosar o fondo de obras escritas en galego e para enriquecer a variedade de xéneros da biblioteca galega. Escollo ser un autor dunha lingua minoritaria por chegar a editar na miña lingua malia que iso signifique que nin os meus me cheguen a ler. Nunca considerei a opción de ser un J. K. Rowling así que, polo menos, de facer algo, facelo ben, non?

Que pensa que se pode facer para conseguir que a xente nova que le, lea en galego?

O de promover a lectura entre a mocidade penso que é algo obvio. Agora, outra cousa é que lle interese á maquinaria das letras galegas. Ti pensas que un rapaz ou unha rapaza que gusta de ler (e, por riba, en galego), se preocupa de se tal libro gañou o ‘Merlin’ ou o ‘Jules Verne’ ou o ‘Trending topic of Hobbiton’? Eu penso que non. O que hai que facer é pór nos andeis literatura atractiva, e de calidade, para eles. O resto, vai vir só.

Ten algún proxecto adiantado?

Agora mesmo, dúas cousas en mans da editorial. Neste mes de Abril sairá Negruña no selo Alcaián de Urco. Unha novela longa que nos sitúa nunha Coruña hipotética do século XXIV e que mestura fantasía con crítica social e política e varios flashbacks á India da Compañía Británica das Indias Orientais, aos derradeiros días de vida de Rasputín e aos experimentos ocultistas da Sociedade Thule. A priori podería parecer algo incoherente pero, empregando a busca do poder do sangue que proclamaban os arios e a maxia inmortal de Rasputín, todo remata por encaixar na contorna máxica da Torre de Hércules, o Castelo de Santo Antón e o Arquivo do Reino de Galicia. Para 2017 sairá unha novela curta que vai un pouco na liña de Hostal Norte pero cunha narrativa máis, se cabe, psicodélica: a longa, e atormentada, andaina de Fausto salpicada con pinceladas de Alicia.

Recomende algún libro que lera recentemente.

Derradeiro bis en catro-corenta (Redelibros) de Tomás González Ahola. É moito máis que a historia “non contada en voz alta” das orquestras galegas, é unha fantástica novela negra con constantes saltos temporais entre as diferentes xeracións de músicos da familia protagonista que nos transporta a tempos pasados que, xa sabemos, sempre foron mellores e aos tempos actuais nos que a música, como outras moitas formas de arte, acaban moldeadas e deformadas para o consumo rápido e masivo.