Inma Otero Varela: “Coido que Vicente Risco non sería o máis alegre para ir unha noite de festa”

Hoxe entramos na ‘Biblioteca Íntima’ de Inma Otero Varela. Profesora de Lingua e Literatura no Ensino Medio, investigadora e crítica literaria de ampla experiencia, acaba de publicar A materialidade das fillas de Lupa. Obxectos ficcionais femininos na narrativa galega (Xerais).

Cal é o primeiro libro que recorda ter lido?

El mundo de Tomillo, de Ramón Castiñeira. Un cómic que me regalou meu pai. Comecei mirando os debuxos e pouco a pouco e, a medida que aprendía a ler, fun descifrando a historia. É un dos libros que máis veces lin e dos que máis gocei. Aínda o teño na casa, na miña, non na dos meus pais. Cando volvín lelo de adulta, seguiume a parecer estupendo.  

Que libro pouco coñecido considera vostede unha obra mestra?

Non é que sexa pouco coñecido, pero creo que non ten a consideración que merece. Refírome a A historia interminable, de Michael Ende, ou mesmo a Momo. Supoño que o feito de que se catalogase como literatura para un público infantil lle restou recoñecemento. Creo que é inxusto. Se cadra é porque pertenzo a unha xeración que quedou moi marcada por esa obra. Pero paréceme un grande escritor e un gran libro. 

E que obra mestra canónica lle cae das mans?

La araucana, de Alonso de Ercilla. Era lectura obrigatoria na carreira, pero non fun quen de engancharme nin de rematar. Se cadra hoxe atópolle máis atractivo, pero a verdade é que non me quedaron moitas ganas de tentalo. 

Con que escritor/a lle prestaría pasar unha noite de festa? Pode estar vivo/a

Colette podería ser unha boa candidata.  

E con cal, de entre as que lle gustan como escriben, non lle agradaría pasar demasiado tempo? Pode estar viva/o

O de “demasiado” é a clave, porque un pouco de tempo coido que paga a pena pasalo con calquera. E “demasiado” case con ninguén, xa que o lexema leva implícito un exceso que se fai desagradable. Por outra banda, tería que coñecer algo a personalidade dos autores e autoras para poder decidir. Das persoas que escriben e coas que pasei tempo (poucas), non podo dicir nada malo. Repetiría experiencia. Mais como na pregunta 17 non me vou mollar moito, tentarei facelo aquí. Seguindo o fío da pregunta anterior, coido que Vicente Risco non sería o máis alegre para ir unha noite de festa e menos para demasiadas. 

Un libro recente que lle gustase moito…

Ninguén queda, de Brais Lamela, Illa decepción, de Berta Dávila, Maternidades virtuosas, de María do Cebreiro, E o sol era ela, de Medos Romero… eses son algúns exemplos de obras bastante recentes. Pero hai moitas máis. 

Unha novela que non puido terminar…

Juegos de la edad tardía, de Luis Landero. Adorei Lluvia fina, pero a primeira fun incapaz de acabarlla.  

Que novela lle gustaría protagonizar?

Poucas. Normalmente quen protagoniza unha novela ten algún tipo de conflito grave que é o que ten interese literario. A felicidade non cotiza na narrativa. Pero unha delas podería ser A miña familia e outros animais, de Gerald Durrell. A liberdade desa infancia en Corfú dá algo de envexa. 

Que novela a reconciliou coa literatura?

Non recordo que me enfadase nunca para terme que reconciliar. Pero quizais as lecturas de verán, feitas só para desfrutar e sen un programa demasiado ríxido marcado polo necesidade de estar ao día como crítica, son as que máis me reconcilian cando me atopo algo saturada. Unha deste verán pode ser Nuestra parte de noche, de Mariana Enríquez; ou La ciudad invencible, de Fernanda Trías.  

Que libro, da súa pilla de obras pendentes, é o seu favorito?

Difícil decisión. Sempre hai unha pila máis grande do que gustaría e sempre se sabe que non se vai completar a lectura. Na parte de arriba neste momento está A falta dun Edén, a terra, de Mercedes Martínez Modroño, Serondos osbolimos, de Pepe Cáccamo, A culpa, de María Solar e Ferdydurke, de Witold Gombrowicz.

Que libro lle gustaría ter escrito?

Moitos. Un dos últimos cos que tiven esa sensación é Desierto sonoro, de Valeria Luiselli. Pasa moitas veces que o que me anda pola cabeza, supoño que lle pasa un pouco a todo o  mundo, atópoo perfectamente recollido por alguén que lle soubo dar unha forma brillante, moito máis alá do que eu podería imaxinar. Desierto sonoro é iso: un máis alá da utopía conceptual que era néboa mesta na miña mente. 

Que libro, dos que publicou, lle gustaría que desaparecese das librarías (e das bibliotecas)?

Non teño tantos nin pasou moito tempo desde que se publicaron como para ter ese desexo. É posible que pase no futuro. Con artigos xa me ten pasado. 

Leva vostede un diario ou un dietario? 

Non. Só nas viaxes fago un diario desde hai algúns anos, poucos. Este verán nin sequera me deu tempo a rematar o das vacacións. Aínda teño as lembranzas frescas, así que espero facelo en breve. 

Escribirá as súas memorias?

Non creo. Oxalá que o que me quede de vida sexa tan interesante como para que me entren ganas de escribilas. 

Que autor/a considera vostede responsable de que vostede se dedique á literatura?

É difícil escoller unha autoría concreta, sobre todo porque non escribo ficción. O que si que hai son persoas importantes nesa decisión. Meu pai é unha delas, porque é un gran lector e sempre estimulou a miña inclinación polos libros. Tamén é importante o labor do profesorado. Estou a pensar en Josefina, profesora de Lingua Castelá no instituto, e Nacho Taibo, profesor de Lingua galega en COU, ademais de escritor. As súas explicacións deixaron tanta pegada como as lecturas, de aí que me inclinase máis pola investigación e a crítica literaria.  

Hai algún libro que afundiría no fondo dunha piscina?

Custaríame moito facer iso. Aínda que fose moi malo ou mesmo me repugnasen as ideas que transmite (que os hai), desde o punto de vista documental sempre o vería como un texto para arquivar. Un testemuño valioso máis alá do literario, dunha corrente literaria, dun período histórico, do mainstream no momento de publicación ou dunha tendencia minoritaria. En calquera caso, non tería sentido pretender facer desaparecer unha obra. Unha vez que está publicada, xa é un obxecto independente da vontade dos suxeitos, ten unha existencia que non se pode revogar coa única desaparición dun exemplar.    

Un libro galego posterior ao 1970 que non soporta?

Cústame moito contestar este tipo de preguntas, supoño que como a todas as persoas que se enfrontan a este cuestionario. Hai libros que me gustan algo, outros moito e outros moi pouco, pero non está na miña intención ofender a ninguén. E hai xente que se ofende moito se lle din que non soportan algunha das súas obras. Ademais, a afirmación categórica sen xustificar pode entenderse como un xeito de vinganza ou de dar a nota. E para argumentar xa está a crítica literaria, malia todas as pexas. Así que vou saír pola tanxente lembrando que non me iría de festa con Vicente Risco, morto antes de 1970. Até aí a miña valentía. 

E un libro galego posterior ao 1970 que adora?

Algún relato de Xosé Luís Méndez Ferrín de Elipsis e outras sombras ou de Arraianos, Laura no deserto de Riveiro Coello en novela, Feliz Idade de Olga Novo en poesía e case calquera obra de Rebeca Baceiredo en ensaio. Por dicir algúns, pero hai moitos que adoro. 

Un clásico galego que pensa que está sobrevalorado

Desde o punto de vista da calidade literaria, probablemente hai uns cantos. Na canonización da literatura galega do XIX, por exemplo, pesaban outros elementos, como sucede en todos os casos de literaturas emerxentes. Cales son os clásicos medievais das literaturas románicas? Os textos mellores dese período ou os que conservamos? Ou os mellores dos que conservamos? Ou os que máis se adaptan aos gustos ou prexuízos contemporáneos? O estatuto de clásico leva asociado estas cuestións. Mais como non me mollei na pregunta 17, vou arriscar un chisco aquí. Non todo o que escribiu Otero Pedrayo, na miña opinión, é tan bo. De feito canonizar toda a súa obra, coma se fose cualitativamente homoxénea, non lle fai favor ningún. Arredor de si é enorme. Penso que Os camiños da vida, por exemplo, non o é tanto, nin moito menos. 

E un clásico galego que agasallar como mostra de afecto?

Segundo a persoa a quen lle faga o regalo, escollo unha obra ou outra. Intento que vaian personalizados. Pero se tivese que dar a coñecer un dos clásicos a alguén que pouco sabe da literatura galega as opcións serían Follas novas, de Rosalía de Castro, De catro a catro, de Manuel Antonio, A esmorga, de Eduardo Blanco Amor e O sol do verán, de Carlos Casares.